Tot in de twintigste eeuw liep het gebied rond ’s-Hertogenbosch in de herfst- en wintermaanden regelmatig onder water. De enige mogelijkheid om al dat water kwijt te raken, liep via de route Vlijmen, Nieuwkuijk en Drunen naar de zogenaamde Baardwijkse Overlaat tussen Drunen en Baardwijk.
Tussen Nieuwkuijk en Helvoirt lag het zogenaamde “Kuijks Verlaet”, een gebied van Den Bosch richting Baardwijkse Overlaat dat ’s winters vaak onderliep. Er voer dan een veer van de dijk onder Nieuwkuijk naar de zogenaamde “Hooge Bank” op de Helvoirtse Hei, of - als het water nog hoger stond - tot aan de Achterste Distelberg.
In de achttiende eeuw was er aan beide zijden een veerman. Zo stelde in 1782 de Heer van Onsenoort en Nieuwkuijk Peter van Bockhoven aan als veerman van Nieuwkuijk op ’s-Hertogenbosch, Helvoirt en Cromvoirt. Dezelfde Peter van Bockhoven blijkt in 1798 ook door Helvoirt als veerman te zijn aangesteld. In de praktijk zal er steeds één veerman met twee aanstellingen hebben gevaren.
Deze veerman diende dag en nacht klaar te staan, maar landlopers, bedelaars of "packdraghende joden" mocht hij niet overzetten en vooral geen personen, van wie hij vermoedde dat ze “tegen desen Dorpe Helvoirt off desselfs bewoonders eenige quade aanslagen of verderffelijke voorneemens moghten gesmeed en beraamt hebben”.
Als de boot onderweg was, moest een knecht in een huisje bij het veer nieuwe passagiers opvangen en er door een “gefixeert signaal off teecken” voor zorgen dat de veerboot zo snel mogelijk weer naar de Helvoirtse zijde terugkwam. Op marktdagen mocht de veerman een halve stuiver aan veergeld rekenen, op anderen dagen een hele stuiver. Bij extreme weersomstandigheden verdubbelde het tarief.
Klik voor een vergroting
Peter Henskens, beter bekend als “Piet den Hens”, was de laatste veerman in dienst van de gemeente Helvoirt. Hij voer begin twintigste eeuw met een grote, platte schuit waarmee hij zo’n 25 man tegelijk kon vervoeren.
Deze schuit had vier roeiriemen. De veerman nam de voorste twee spanen voor zijn rekening, de passagiers roeiden met de achterste twee. Er werd dag en nacht overgezet. In het donker werd zonder licht gevaren. Ook de opstapplaats aan Helvoirtse zijde was niet verlicht, aan de Nieuwkuijkse kant brandde een olielamp als baken.
zogenaamde Baardwijkse Overlaat tussen Baardwijk en Waalwijk.
de overlaat lag tussen Drunen en Baardwijk !
Rien Wols, namens BHIC
bhiczei op 26 april 2011 om 09:26
Dag Bert,
Je hebt natuurlijk helemaal gelijk: De tekst is aangepast. Dank voor de correctie.
Bert Meijs
zei op 15 december 2017 om 13:32
Ten noordwesten van Den Bosch kon het water door de Bokhovense Overlaat via de Maas wegstromen
Dat lijkt mij moeilijk, vlgs mij komt het water uit de maas via de overlaat richting Vlijmen. Zie artikel in MGT en de Kleine Meijerij over deze veerdienst
Rien Wols
bhiczei op 18 december 2017 om 12:44
Dag Bert, ik ben nieuwsgierig waar MGT de afkorting van is? Bedoel je Met Gansen Trou? En heb je daar dan misschien een wat preciezere referentie voor, net als voor het artikel in de Kleine Meijerij (jaargang, aflevering)? Dan kan ik eens goed kijken wat je precies bedoelt.
Vriendelijke groet
Rien Wols
bhiczei op 18 december 2017 om 13:02
Maar voor een kort door de bocht antwoord, mag ik misschien vast verwijzen naar Wikipedia, het lemma over de Baardwijkse overlaat (https://nl.wikipedia.org/wiki/Baardwijkse_Overlaat), waar duidelijk staat geformuleerd dat de Bokhovense overlaat bedoeld was om het overstromingswater juist terug te laten vloeien naar de Maas.
Bert Meijs
zei op 18 december 2017 om 16:33
http://www.hvbrabant.nl/van-baardwijkse-overlaat-tot-drongelens-kanaal/
Dat plan hield in dat het Maaswater bij Bokhoven een vrije doortocht kreeg via de Bokhovense Overlaat. Langs de Hoge Maasdijk en de Heidijk stroomde het dan via een overlaat tussen Drunen en Baardwijk naar het Oude Maasje af. Een soort gecontroleerde overstroming dus, naar het idee van de Beerse Maas meer naar het oosten.
Rien Wols
bhiczei op 19 december 2017 om 12:01
Dank voor de verwijzing, Bert. Maar als je het boek leest, komt er toch iets anders uit dan jouw citaat suggereert. Het citaat gaat over het plan, dat echter pas veel later en in een andere vorm is uitgevoerd. In de tekst over de Vlijmense en de Bokhovense Overlaat op p. 64-69 van dit boek, staat duidelijk dat de Bokhovense Overlaat expliciet ontworpen en bedoeld was om het hoge water vanuit het Bossche Veld af te voeren naar de Maas, zodat de Baardwijkse Overlaat minder water te verwerken zou hebben. Daar staat ook dat het jammer genoeg niet altijd zo werkte: soms stond het Maaswater zo hoog dat de Overlaat andersom ofwel "naar binnen" werkte (onbedoeld dus), waardoor ook wielen zijn ontstaan. Vandaar ook dat op p. 31 van dit mooie boek bij de Bokhovense Overlaat een dubbele pijl is ingetekend op een kaart van de overstromingsgebieden. Het zit dus best ingewikkeld in elkaar, maar het boek van Gini van Wijk maakt het uiteindelijk best duidelijk. Dus fijn dat je er nog eens de aandacht op hebt gevestigd.
Rien Wols
bhiczei op 11 januari 2018 om 12:19
Bert is er buiten dit forum nog eens op teruggekomen, en het moet gezegd: met overtuigende argumenten. Terug naar de bronnen en dan komen we via de "Geschiedkundige beschrijving der overlaten in de provincie Noord-Braband" uit 1844 van de hand van A. de Geus, toenmalig hoofd-ingenieur van provinciale waterstaat van Noord-Brabant uit bij de besluiten uit 1833 tot de aanleg van overlaten bij Bokhoven en Vlijmen, waarin heel duidelijk staat, dat ze dienen: "om het Maaswater, bij hoogen stand, af te leiden naar den Baardwijkschen overlaat". Neemt niet weg dat uit de bijlagen met de hoogste waterstanden bij Den Bosch en de Baardwijkse Overlaat ook wel blijkt dat er soms een negatief verhang is tussen beide punten; bij heel hoge waterafvoer op de Dommel en Aa gaat er soms water terug de Maas in bij Bokhoven. Maar dat zijn dus uitzonderingen. We gaan de tekst hierboven aanpassen, kortom. Met dank aan Berts vasthoudendheid :-)
Peter Pijnen
zei op 11 april 2019 om 10:33
Heel interessant artikel, zeker als je de omgeving kent met al haar kleine dijkjes. Alleen de afbeelding is niet kloppend omdat het afwateringskanaal er op staat dat pas in 1907 werd gegegraven. Of ben ik abuis?
Marilou Nillesen
bhiczei op 15 april 2019 om 09:00
Hallo Peter, bedankt voor je berichtje! Dank voor je oplettendheid, maar het kaartje is alleen maar bedoeld om een schets van de situatie te geven. De met geel gemarkeerde delen lagen er (uiteraard) ook al voor 1907.
Tussen Nieuwkuijk en Helvoirt lag het zogenaamde “Kuijks Verlaet”, een gebied van Den Bosch richting Baardwijkse Overlaat dat ’s winters vaak onderliep. Er voer dan een veer van de dijk onder Nieuwkuijk naar de zogenaamde “Hooge Bank” op de Helvoirtse Hei, of - als het water nog hoger stond - tot aan de Achterste Distelberg.
