In Hoog Bezoek belicht De Gelderlander de periode 1895-1928 aan de hand van de werkbezoeken van commissaris van de Koningin Van Voorst tot Voorst. In samenwerking met het Brabants Historisch Informatie Centrum. Deze keer aflevering 50, de slotaflevering.
In de laatste aflevering laten we ons licht schijnen op de organisatie van de werkbezoeken die Arthur E.J. baron van Voorst tot Voorst tussen 1894 en 1928 bracht. Tegenwoordig telt Noord-Brabant 64 gemeenten; honderd jaar geleden waren het er 180. De commissaris moest ten minste één keer per vier jaar een gemeente bezoeken. Vanwege de slechte wegen en de beperkte vervoersmogelijkheden waren die bezoeken vooral in de betere seizoenen en ze legden een groot beslag op zijn tijd. Als het even kon, bezocht hij op één dag meerdere gemeenten. Dat deed hij ook in het Land van Cuijk, met soms ongewenste gevolgen. Op 12 augustus 1918 bijvoorbeeld, toen hij in Overloon zo in beslag werd genomen door de grootschalige ontginningen dat hij veel te laat in Vierlingsbeek en Sambeek kwam. ‘Groote lui laten zich wachten’, zo werd wel gezegd in die tijd, maar Van Voorst tot Voorst hield er niet van, was een man van de klok. Dat die soms anders tikte – nog niet overal werd dezelfde klok gehanteerd – speelde hem weleens parten.
Het gemeentebestuur kreeg een week van tevoren een briefje: de commissaris komt op bezoek. Een week was voor B en W zelden genoeg tijd om de papieren te fatsoeneren. Soms stuurde de commissaris ná zijn bezoek een ambtenaar om de administratie bij te werken. Van Voorst was dan ‘not amused’ en liet dat merken ook. Hij ergerde zich vooral aan gemeenten die hun bezittingen, vooral grond, niet goed gedocumenteerd hadden.
In de beginjaren kwam hij per eigen rijtuig, vanaf 1912 per auto. Maar de wegen waren zo slecht dat hij vaak alsnog een deel van het traject per trein of gehuurd rijtuig aflegde. Met een rijtuigverhuurder in Waalwijk die hem eerder een te hoge rekening had gestuurd, wilde hij niets meer te maken hebben. De keer daarop ging hij demonstratief te voet naar het raadhuis. Soms overnachtte hij ergens om de volgende dag snel ter plaatse te kunnen zijn. Bij Hotel Esser in Boxmeer nuttigde hij weleens een ontbijtje.
Vermoedelijk schreef hij de levendige verslagen niet zelf – er ging altijd een hoge ambtenaar mee. Maar hij had er wel volledig de hand in en liet zonder terughoudendheid noteren wat hem was opgevallen. Soms met de nodige humor. Misstappen van bestuurders liet hij niet onvermeld, zoals na zijn bezoek aan Gassel, in 1897: De invloed van den wethouder Jans was zeer verminderd, doordat hij een meisje verleid had. Dit was nu reeds de tweede keer, dat hij zulks deed; hij was nu 62 jaar, en had eene vrouw en groote kinderen. In 1918, na een bezoek aan Boxmeer, schrijft hij: Ik heb den secretaris eens gemoedelijk onder handen genomen; moge het helpen! B. en W. beweren, dat hij aan den drank is, en dientengevolge zijn werk laat loopen.
Er zijn zes handgeschreven boeken met verslagen bewaard gebleven. Het zijn levendige, persoonlijke verslagen van een kundig bestuurder met uitgesproken opvattingen. Ze geven een unieke kijk op de verhouding tussen de commissaris en het lokale bestuur, maar ook, zoals deze serie hopelijk heeft laten zien, een inkijkje in het dagelijkse reilen en zeilen van een gemeentebestuur rond de vorige eeuwwisseling.
Foto's
Commissaris van Voorst tot Voorst (bron: Op de Hoogte, 1 april 1914)
Hotel De Boomgaard van P.H. Esser aan de Steenstraat in Boxmeer (coll. BHIC, fotonr. BOX1177)
Dit artikel verscheen eerder in dagblad De Gelderlander.
In de laatste aflevering laten we ons licht schijnen op de organisatie van de werkbezoeken die Arthur E.J. baron van Voorst tot Voorst tussen 1894 en 1928 bracht. Tegenwoordig telt Noord-Brabant 64 gemeenten; honderd jaar geleden waren het er 180. De commissaris moest ten minste één keer per vier jaar een gemeente bezoeken. Vanwege de slechte wegen en de beperkte vervoersmogelijkheden waren die bezoeken vooral in de betere seizoenen en ze legden een groot beslag op zijn tijd. Als het even kon, bezocht hij op één dag meerdere gemeenten. Dat deed hij ook in het Land van Cuijk, met soms ongewenste gevolgen. Op 12 augustus 1918 bijvoorbeeld, toen hij in Overloon zo in beslag werd genomen door de grootschalige ontginningen dat hij veel te laat in Vierlingsbeek en Sambeek kwam. ‘Groote lui laten zich wachten’, zo werd wel gezegd in die tijd, maar Van Voorst tot Voorst hield er niet van, was een man van de klok. Dat die soms anders tikte – nog niet overal werd dezelfde klok gehanteerd – speelde hem weleens parten. 
Vermoedelijk schreef hij de levendige verslagen niet zelf – er ging altijd een hoge ambtenaar mee. Maar hij had er wel volledig de hand in en liet zonder terughoudendheid noteren wat hem was opgevallen. Soms met de nodige humor. Misstappen van bestuurders liet hij niet onvermeld, zoals na zijn bezoek aan Gassel, in 1897: De invloed van den wethouder Jans was zeer verminderd, doordat hij een meisje verleid had. Dit was nu reeds de tweede keer, dat hij zulks deed; hij was nu 62 jaar, en had eene vrouw en groote kinderen. In 1918, na een bezoek aan Boxmeer, schrijft hij: Ik heb den secretaris eens gemoedelijk onder handen genomen; moge het helpen! B. en W. beweren, dat hij aan den drank is, en dientengevolge zijn werk laat loopen.
