‘Ik kreeg van hen geen prettigen indruk; zuinig, gierig, koppig, echte Maaskanters!’ De commissaris van de Koningin wond er geen doekjes om. Hij schreef eerlijk op welke indruk burgemeester en wethouders van de gemeente Linden hadden gemaakt tijdens zijn werkbezoek op 12 augustus 1897. Dit was mr. Arthur E.J. baron van Voorst tot Voorst (1858-1928) ten voeten uit. Een eerlijk bestuurder die van zijn hart geen moordkuil maakte, die zijn frustraties over gemeentebestuurders niet onder stoelen of banken stak. In de verslagen van zijn werkbezoeken, die eerder het karakter van een dagboek dragen dan dat van formele notities, noteerde hij onomwonden wat hij waarnam en liet die opmerkingen vergezeld gaan van zijn ongezouten mening. Over een onderwijzer: ‘Ik kreeg den indruk, dat de man zenuwlijder is.’ Over het werk van een gemeentesecretaris: ‘Zulk een knoeiwerk komt in heel Brabant niet voor. Over die van Haps: ‘De secretaris is achter de ploeg weggehaald, omdat de vorige in het bier was gestikt.’
De verslagen van de werkbezoeken die de commissaris tussen 1894 en 1928 aan de 180 toenmalige gemeenten bracht, zijn bewaard gebleven. Uit de notities doemt een wereld op die ver achter ons ligt. We kunnen ons verbazen over de krakkemikkigheid van gemeentebesturen waarin rijke families domineerden die meer waarde hechtten aan het eigen belang dan dat van de gemeenschap. Over de rol van pastoors die tot ver over de drempel van de particuliere woning zeggenschap eisten. In die eerste decennia van de vorige eeuw werd echter ook de kiem gelegd voor voorzieningen die tot de broodnodige ontwikkeling van deze regio hebben geleid: betere gezondheidszorg, verbetering van de veeteelt, onderwijs, de emancipatie van arbeiders, maatregelen tegen woningnood. Ook dát lezen we in de verslagen van de commissaris: hoe de handen ineen worden geslagen om de Maas en de Raam te beteugelen, hoe de kindersterfte wordt aangepakt, hoe de kwaliteit van het lokale bestuur langzaam verbetert, hoe het Land van Cuijk zijn geïsoleerde positie langzaam kwijtraakt. De vijftien kleine gemeenten konden dat niet alleen, ze moesten de handen wel ineenslaan en dat brengt ons in het tijdsgewricht van nu: ook de uitdagingen waar de huidige vijf gemeenten voor staan, dringen een vergaande vorm van samenwerking op.
De komende afleveringen neemt De Gelderlander u mee op een tijdreis. Een reis naar wat een van de armste, meest onderontwikkelde regio’s van Brabant was, met de dagboeken van de commissaris als reisgids. Aan de hand van diens notities duiken we in de archieven van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) en leggen het vergrootglas op gebeurtenissen uit het Land van Cuijk en omgeving. Soms vermakelijk, soms om te huilen, maar altijd informatief. Een reis naar het begin van de vorige eeuw. Langs de raampjes van de stoomtrein doemen willige springstieren op en stugge vroedvrouwen, eigenwijze huisartsen en onbuigzame pastoors, machteloze veldwachters en klagende onderwijzers, gierige grootgrondbezitters en arbeiders die geen nagel hebben om de kont te krabben. Riemen vast!
Foto
Mr. Arthur E.J. baron van Voorst tot Voorst, commissaris der Koningin van Noord-Brabant tussen 1894 en 1928. Foto: N.V. Vereenigde Fotobureaux. Bron: Nationaal Archief, coll. Elsevier 022-0782
Dit verhaal verscheen eerder in dagblad De Gelderlander
Bekijk hier alle verhalen in de serie Hoog Bezoek
