In Hoog Bezoek belicht De Gelderlander de periode 1895-1928 aan de hand van de werkbezoeken van commissaris van de Koningin Van Voorst tot Voorst. In samenwerking met het Brabants Historisch Informatie Centrum. Vandaag aflevering 11: kerkhof te Sambeek.
Na zijn bezoek aan Sambeek, op 13 maart 1905, schreef de commissaris van de Koningin: Er is in Sambeek geene Roomsche Catholieke begraafplaats, alleen eene algemeene dito. Om aan het bezwaar tegemoet te komen, dat de lijken niet op ongewijde aarde zullen begraven worden, gaat er een schop vol gewijde aarde mede in de kist.
Dat was in die dagen geen ongebruikelijke maatregel, als een katholiek begraven moest worden op een algemene begraafplaats. Opmerkelijk is de mededeling van Van Voorst tot Voorst wel, omdat de Sambeekse parochie in de praktijk wél over een katholieke dodenakker beschikte. Feit was wel dat die begraafplaats – hij bestaat nog steeds en is fraai gelegen op een verhoging net buiten het dorp – op gemeentegrond in 1855 als algemene begraafplaats was aangelegd. Destijds is het kerkhof in tweeën gesplitst, een deel voor de rooms-katholieken en een veel kleiner deel voor de protestanten. Van die scheiding getuigen nog steeds twee monumentale poorten. Op twee na zijn de protestantse graven nu geruimd.
Aan de aanleg van die begraafplaats ging een merkwaardig voorspel vooraf. Als de 29-jarige Johannes Rutten zichzelf op vrijdag 9 juni 1854 niet had opgehangen, was dat kerkhof wellicht veel later aangelegd. Ze vonden het wel best zo, de katholieken en het handvol protestanten in Sambeek: begraven werd er rondom de kerk in het dorp, ook al mocht dat eigenlijk niet meer. Beide geloofsrichtingen hadden elk een stuk van de grond; dat was ooit mondeling zo afgesproken.
Pastoor Petrus Bonants (1793-1879) was een dominant heerschap met een eigen moraal. De zelfmoordenaar mocht niet op de gewijde grond van de katholieken begraven worden en hij had geen zin om uitgebreid daarover met jan en alleman te palaveren. In de vroege ochtend van 13 juni, het was nog donker, liet hij de zelfmoordenaar begraven op het protestantse deel van het kerkhof. Zand erover, moet hij hebben gedacht. Maar in de kleine gemeenschap zwol het gerucht van zijn euvele daad snel aan en het kwam ook ter ore van de hervormde predikant Reijers. De protestantse gemeente liet het er niet bij zitten. Er werd een flinke stapel correspondentie gewijd aan de kwestie; zelfs justitie en gedeputeerde staten bemoeiden zich ermee. Volgens de pastoor hadden de hervormden helemaal geen recht om hun doden bij de kerk te begraven. Zelfs burgemeester Van den Bosch en veldwachter Usener durfden hem niet tegen te spreken, zo groot was de macht van de pastoor.
Uiteindelijk besloot de gemeenteraad van Sambeek een eerder voor dat doel aangekocht stuk grond alsnog in te richten als algemene begraafplaats. Met twee poorten en een heg als afscheiding, zodat katholieken en protestanten ook na hun dood elkaar niet dwars zouden liggen. Wellicht is het katholieke deel ongewijd gelaten, zodat zondaars zoals zelfmoordenaars toch begraven konden worden en is voor de schep gewijde aarde gekozen als alternatief. De 7 maanden oude Arnolda Arts had de twijfelachtige eer als eerste begraven te worden op het katholieke deel. De protestantse klokkenmaker Jan Schlenker lag toen al een paar maanden aan de andere kant van de heg.
Illustratie
De algemene, nu katholieke begraafplaats van Sambeek. Foto: Geurt Franzen (2017)
Dit verhaal verscheen eerder in dagblad De Gelderlander
Pastoor Petrus Bonants (1793-1879) was een dominant heerschap met een eigen moraal. De zelfmoordenaar mocht niet op de gewijde grond van de katholieken begraven worden en hij had geen zin om uitgebreid daarover met jan en alleman te palaveren. In de vroege ochtend van 13 juni, het was nog donker, liet hij de zelfmoordenaar begraven op het protestantse deel van het kerkhof. Zand erover, moet hij hebben gedacht. Maar in de kleine gemeenschap zwol het gerucht van zijn euvele daad snel aan en het kwam ook ter ore van de hervormde predikant Reijers. De protestantse gemeente liet het er niet bij zitten. Er werd een flinke stapel correspondentie gewijd aan de kwestie; zelfs justitie en gedeputeerde staten bemoeiden zich ermee. Volgens de pastoor hadden de hervormden helemaal geen recht om hun doden bij de kerk te begraven. Zelfs burgemeester Van den Bosch en veldwachter Usener durfden hem niet tegen te spreken, zo groot was de macht van de pastoor.
