Krauwaten op Volckel

Het jaar 1635 is in de Nederlanden bekend geraakt als "het verderfelijke Kroatenjaar", wegens het barbaarse optreden van een cavalerie Kroaten onder de Italiaanse prins Ottavio Piccolomini, de hertog van Amalfi. De keizerlijke troepen van Piccolomini waren als bondgenoten van de Spaanse koning naar de Zuidelijke Nederlanden gekomen om mee te vechten in de strijd tegen de Republiek, die zich op dat moment met Frankrijk had verenigd. In deze jaren woedde in de Nederlanden de Tachtigjarige oorlog, die werd verbreid met het uitbreken van de Dertigjarige oorlog in het Duitse Rijk (waartoe Uden en Volkel destijds behoorden). De troepen van Piccolomini plunderden in de destijds door anarchie geregeerde Brabantse grensstrook van de Meierij van 's-Hertogenbosch en het Kempenland-welks soevereiniteit door de Republiek en Spanje betwist werd-, alwaar het Peellandse dorp Leende bij Eindhoven er aan moest geloven. De Kroaten raakten vooral berucht wegens hun moorddadige optreden in de Duitse gebieden, waaronder Uden op Ravensteinse grond en de aangelegen landen Kleef, Gulik en Opper-Gelder. Gennep werd door de Kroaten als roversnest ingenomen, van waaruit ze meerdere plundertochten naar het Gelders Overkwartier hielden, maar mogelijk eveneens in Volkel terecht kwamen.

Dag Rolf,
Hartelijk dank voor deze waardevolle aanvuling. Zo krijgt het verhaal nog wat meer kader.
En het geeft de overwinning van het Nederlands elftal gisterenavond ook nog een beetje het gevoel dat die Kroaten uiteindelijk toch hun verdiende loon hebben gekregen, niet? :)

Ook in Mill hielden ca. 1635 de "Crabaten" huis. Zo meldt pastoor Barthold van de Voort ca. 1648, dat zijn Weem (pastorie), "eerstmaels met hart dack, maer nae dattet door die Crabaten was afgebrant bij mij wederomme is opgetimmert mit stroo dack".

Dag Rolf,

Al lang fascineren mij die verhalen over het Kroatenjaar. Jij hebt het over 1635, terwijl de hieronder door mij geciteerde bron het houdt op de periode 1639/41. Wie heeft gelijk?
Ergens -ik weet niet meer waar - las ik dat er op de kerkmuur (of muur om de kerk?) van een plaatsje in het noorden van Nederlands Limburg nog sporen zijn van dat Kroatenjaar. Naar ik hoop kun jij me verder helpen.

Alvast bedankt.

Met vriendelijke groet,

René Grémaux
Nijmegen/Belgrado


Felix Rutten, Joegoslavië. Landschap – Volksleven. Amsterdam: N.V.Van Munster’s uitgevers maatschappij, z.j (1937), p. 22:
Wat het Noorden van de Kroaten weet, leerde het kennen door Octavio Piccolomini, toen deze zijn benden naar de Nederlanden dreef om er den kardinaal-Infant te steunen. ,,Ofschoon zij als vrienden kwamen,’’ schrijft Welters in zijn ,,Limburgsche Legenden’’ , huisden zij hier erger dan de grootste vijanden: door roof- en moordlust berucht’’. En het jaar van hun doortocht – Piccolomini verbleef hier van 1639 tot 1641 – bleef in Limburg in bange herinnering ,,het Kroatenjaar’’ heeten.

[eigen toevoeging René Grémaux:H. Welters, Limburgsche Legenden, Sagen, Sprookjes en Volksverhalen. Venlo, deel 1, 1875 of deel 2,1876; herdruk: Maasbree: De Lijster 1982]

René, ik hoop dat Rolf je antwoord nog ziet. Zijn reactie is namelijk al van een tijdje terug en wij hebben geen e-mailadres van hem.

René, ik heb het jaartal 1635 overgenomen uit de veelgebruikte publicatie van H.H.E. Wouters, Grensland en Bruggehoofd uit de serie Maaslandse Monografieën. Wouters beschrijft:

“De langdurige strijd om schenkenschans overstroomde Gulik, Kleef en het Overkwartier met Staatse, Franse, Spaanse en keizerlijke troepen; het barbaarse optreden van Piccolomini’s cavalerie deed het jaar 1635 eeuwen lang als “het verderfelijke Kroatenjaar”in de herinnering voortleven.” Bron: Wouters, Grensland en Bruggehoofd, historische studies met betrekking tot het limburgse Maasdal en, meer in het bijzonder, de stad Maastricht. Van Gorcum, 1970.

Wouters beschrijft ook de Staatse (e.a.) acties die werden ondernomen tegen deze Kroaten in het kwartier Opper-Gelre; waartoe het grootste gedeelte van het huidige Noord-Limburg toebehoorde. De Kroaten worden door Wouters tot bij het Gulikse Sittard vermeld.

Gutmann vermeldt de Kroaten van Piccolomini [4000 in getal] in 1635-1636 in winterkwartier in het prinsbisdom Luik [blz. 213-214] alwaar ze na tegenstand moesten vertrekken. Bron: Gutmann, War and rural life in the early modern Low Countries. Van Gorcum, 1980.

Het artikel uit het Brabants Dagblad dat hier op BHIC gepubliceerd is, is mogelijk deels gebaseerd op het boek van J.B. van Heessel, Tweeduizend jaar Uden, Offsetdrukkerij Biblo 1976. Dit boek beschrijft eveneens het invallen van de Kroaten onder Piccolomini ná het veroveren van de Schenkenschans door Spaanse troepen in 1633. Van Heessel noemt het jaartal van de overval van de Kroaten op Volkel echter niet als 1635, maar als 25 oktober 1623. Het boek vermeldt eveneens het verblijf van “Die Cruaetsche Armee die tot Uden komen logeren met grootmacht den 6 Auguste anno 1633; die Uden ende anderen hebben groete scade gedaen…” Hier heeft men het dus weer over het verblijf van het Kroatenleger te Uden in het jaar 1633.
Zowel de studies van Wouters als Gutmann zijn op bronnen gebaseerd, die van Van Heessel helaas niet, alhoewel hij zich baseert op gegevens uit de doopboeken van de Udense parochiekerk. Om meer over plaatselijke gegevens [militaire archieven of literatuur] te weten te komen, zou je provinciale archieven moeten raadplegen. De meeste gegevens die je zult tegenkomen zijn gestoeld op losse feiten en gebeurtenissen. Een duidelijker overzicht over de tocht van de Kroaten door de Zuidelijke Nederlanden wordt misschien ergens vermeld, maar dat is me verder niet bekend. Over mogelijke sporen van het Kroatenjaar op een kerkje in Limburg kan ik helaas niets vertellen.

Groetjes en succes met je zoektocht,
Rolf

Er valt vast nog heel veel over de verschillende jaartallen te zeggen, maar één ding is in ieder geval zeker: de aantekening in het Udense doopboek, waar het verhaal van Paul Spapens over gaat, begint duidelijk met "Anno 1635, 25sten Octobris" (zie het plaatje).

In het Doopboek van Oeffelt noteert pastoor Fenneker:
In den jare 1636 in de maand augustus des avonds omstreeks negen uren zijn de Cruaten door de Maas komen zwemmen en hebben hier in Oeffelt alles verwoest en verbrandt zoodat de Oeffeltsche ingezetenen hunne huizen en goederen hebben moeten achterlaten en zijn na de Peelkant gevlucht en drie huizen zijn in Oeffelt maar blijven staan - onder de drie huizen is het huis van Martin van den Heuij maar staan gebleven. Na het vertrek der Cruaten zijn de bewoonders wederom na Oeffelt teruggekeert en hebben hunne huizen van schoppen strooij die zij uit des Peel medegebragt hebben wederom opgemaakt. Daarop is in hetzelfde jaar de Pest gevolgd, en in gansch Oeffelt zijn maar drie paar getrouwden in het leven gebleven.
J. Fenneker, Pastoor.

Wat ik mezelf dan afvraag hoe zit het met de Kroatische vlag die net als de Brabantse vlag ROOD-WIT geblokt is. Wat is het verhaal hierachter?

Interessante vraag Hans. Een snelle zoektocht geeft nog niet zoveel duidelijkheid maar in ieder geval al iets meer duiding:

De Noord-Brabantse vlag stamt uit de Middeleeuwen. De kleuren rood en wit komen, sinds het uitroepen van het Graafschap Leuven tijdens de Lotharingse periode, voor in Brabantse standaarden, vlaggen en wimpels. Het Hertogdom Brabant nam deze kleuren over. Gedurende de Middeleeuwen en de eeuwen daarna zouden rood en wit veel gebruikt worden. Vooral schepen voeren onder een rood-witte vlag, met name in Antwerpen. Aan het einde van de 18e eeuw raakte de vlag in onbruik. Pas sinds 1959 is het rood-wit geblokte dundoek de officiële vlag van de provincie Noord-Brabant.

De vlag van Kroatië is een horizontale driekleur in de kleuren: rood, wit en blauw. In het midden staat het Kroatische wapenschild. Het rood-witte schaakbord in het wapenschild is al sinds minstens de 10e eeuw een symbool van de Kroatische koningen, verschillend in aantal vakken van 3×3 tot 8×8, maar meestal 5×5 (zoals het huidige wapen). Traditioneel wordt aangenomen dat het wapen staat voor twee oude Kroatische stammen: de Rode Kroaten en de Witte Kroaten, maar er is geen algemeen geaccepteerd bewijs voor deze theorie.

Dus beide vlaggen gaan vele eeuwen terug maar wat ik ervan begrijp, is er geen verband te leggen tussen de overeenkomsten. Mocht dit wel zo zijn, dan word ik graag digitaal op mijn vingers getikt ;-) Dus wie weet meer?

Hallo Marilou bedankt voor je reactie, ik dacht dat Brabant en ook Kroatie in het verleden deel uitmaakten van het Habsburgse rijk. In die vlag is rechtsboven ook rood-wit geblokt deel te zien. Hebben de Habsburgers het dan misschien van Kroatie overgenomen en is het op die manier in Brabant beland??
Wat mij ook opvalt aan het verhaal er word gesproken over Op Volkel, nu gebeurt dat nog wel bij meer plaatsen bv. Op Handel ipv. In Handel.
Maar werd dit vroeger vaker gezegd of heb je hier een andere verklaring voor??

Dat komt in ouder nederlands vaker voor, in het diaect kennen we ook nog 'in Etten en op de Leur'en 'in Borkel en op de Schaft'. Het Woordenboek der Nederlandse Taal zegt erover:"Verder wordt op gebruikt tot aanwijzing van plaatsen, waarbij ook niet meer aan het bovenste gedeelte, aan het bovenvlak van iets, maar toch nog aan eene zekere hoogte gedacht wordt. Men zegt b.v. op een kasteel, en stelt zich daarbij steeds min of meer voor, dat het kasteel boven het omliggende staat, zooals oorspronkelijk het geval was; evenzoo zegt men op een dijk, op eene kade. Men woont in eene straat, maar op een plein, op eene markt: dat zijn uitgebreider ruimten, en oorspronkelijk ook hooger gelegen. " Dat zou ook de oorsprong kunnen zijn van 'op Volkel'.

Ah kijk, dat is dan ook weer duidelijk. Hartelijk dank voor je toelichting, Jos!

Hallo Jos bedankt voor je toelichting en Handel ligt inderdaad een stuk hoger niet voor niets hebben we de Handelse Bergen ontstaan doordat zand vanaf het Aadal in oostelijke richting werd geblazen. Om dit te voorkomen zijn er bossen geplant om te voorkomen dat Handel onder het zand kwam te liggen.
Bakel ligt wat dat betreft ook een stuk hoger, ook in vroeger eeuwen veel last van stuifzand maar heb nog nooit mensen gehoord die zeiden we wonen OP Bakel ?? Desalnietemin is het wel een logische verklaring!!!

te Zeeland N.Br zegt men nog steeds "ik woon op Zeeland"

Bedankt voor je reactie, Martin, dus we kunnen Zeeland toevoegen aan het rijtje van plaatsen waarin dit zo wordt gezegd. Zou het iets typisch Brabants zijn? Misschien dat iemand dat hier zo weet?