Oordeel zelf: tussen 1825 en 1831 trok er onder verantwoordelijkheid van de Gouverneur een flink aantal taxateurs of schattersdoor de hele provincie om alle gebouwde en ongebouwde eigendommen van een waardering te voorzien ten behoeve van de nieuwe grondbelasting die de regering wilde gaan instellen. Het vaststellen van de belastbare opbrengst was logischerwijze een van de meest heikele onderdelen van het hele kadaster- en belastingplan.
De taxateurs begonnen met het maken van een beschrijving van iedere gemeente. Zie hier wat ze over Lithoijen te melden hadden in hun Tabel van klassificatie der grond-eigendommen
Algemeen
Ligging
De gemeente Lithoijen, kanton Oss, ligt aan de rivier de Maas, ongeveer 25 kilometer noordoostelijk van ’s-Hertogenbosch, hoofdstad van de provincie en van het arrondissement.
Aangrenzende gemeenten
Lithoijen grenst in het noorden aan de gemeente Alphen, provincie Gelderland, in het oosten aan Oijen en Oss, in het zuiden aan Geffen en Nuland, in het westen aan Lith.
Rivieren, beken en waterlopen
De gemeente ligt vrijwel langs de hele grens met Gelderland aan de rivier de Maas, die door regelmatige voedzame overstromingen voor de beste hooi- en weilanden zorgt en tevens voor het goedkoopste vervoer van de landopbrengsten. Landinwaarts heeft Lithoijen nog enkele vlieten en waterlopen, die het overtollige water afvoeren naar de uitwateringssluis, of het er bij aanhoudende droogte naar toe leiden.
Grote wegen en buurtwegen
In de nabijheid van deze gemeente zijn geen grote wegen. De weg van ’s-Hertogenbosch naar Nijmegen ligt nog ruim 10 kilometer zuidelijker. De kruin van de Maasdijk, die vooral als buurtweg dienst doet, wordt goed onderhouden en van zand voorzien en is daardoor altijd goed bruikbaar. De lager gelegen wegen zijn in natte jaargetijden minder geschikt om de opbrengsten van het land te vervoeren. Enkele binnenwegen kunnen om dezelfde reden minder goed onderhouden worden en zijn daarom meestal onbruikbaar.
Dijken en waterkeringen
De Polder van het Hoog Eimaal, waaronder het binnendijkse land van deze gemeente valt, wordt door een vrij zware dijk van de rivier de Maas afgescheiden. De binnendijken zijn veel minder zwaar en dienen slechts om het overtollige sneeuw- en regenwater van de daarboven liggende polders te weren. De loop van de Beerse Maas wordt hierdoor niet gehinderd, net zo min als de landen die als overlaat dienen. Overigens worden alle werken tot waterkering en waterafvoer goed onderhouden en heeft een erkend bestuur daarover het oppertoezicht.
Bodemreliëf
De bodem lijkt egaal, maar helt enigszins naarmate men verder van de Maasdijk verwijderd is. De lager gelegen eigendommen zijn dan ook minder geschikt voor landbouwgrond dan voor wei- en hooiland.
Vruchtbaarheid van de grond
De landbouwgrond bestaat uit met weinig zand vermengde klei en is over het algemeen van goede kwaliteit, maar heeft last van het kwelwater. Zij wordt in kleine percelen verhuurd en enkel op de grotere percelen met zorg verbouwd. Enkele goede buitendijkse weilanden, die door de Maas overstroomd worden, geven uitstekend, voedzaam gras. De overige binnendijkse gronden zijn door hun lagere ligging vooral geschikt als weiland.
Door de overstroming van de Beerse Maas worden ze zo vruchtbaar, dat ze zonder andere meststoffen gebruikt worden voor het weiden van mestkalveren en soms zelfs een enkel jaar met haver ingezaaid kunnen worden. Ze leveren dan een goede oogst op. De nog lagere binnendijkse graslanden worden in droge zomers meestal gehooid en geven met de buitendijkse hooilanden langs de Maas meer dan genoeg hooi voor eigen gebruik in de gemeente.
Veel landbouwers uit de omgeving bezitten hier eigendommen of pachten die, en vervoeren zo het overtollige hooi naar de zandstreken om aan het vee te voeren. De binnendijkse hakbosjes met enige buitendijkse grienden, waarvan het hout gebruikt wordt voor de waterwerken, maken ook deel uit van de belastbare oppervlakte van de gemeente. Slechts enkele worden met zorg onderhouden en alleen dankzij de goede houtopbrengsten van de knotwilgen aan de voet van de buiten-Maasdijk heeft Lithoijen genoeg hout voor eigen consumptie.
De diep uitgestoken binnengronden voor het dijkherstel en de door dijkbreuken ontstane waterkolken kunnen nu en in de toekomst zeer weinig opbrengen.
Visserij en overvaart
De visserij op de Maas en de daarop uitkomende killen (stroomgeulen door de buitendijkse gronden) levert allerlei soorten riviervis op. Verder is er een voetveer naar de provincie Gelderland.
Landbouwproducten
De landbouwproducten zijn tarwe, rogge, gerst, bonen, haver, aardappelen, vlas, zaad, klaver, hooi, hout, fruitbomen en groenten. Vlas en vlaszaad komen echter in zulke geringe hoeveelheden dat men deze opbrengsten niet als gewone landbouwopbrengsten heeft meegeteld.
Paardenfokkerij en vee
Er worden in deze gemeente enkele paarden gefokt, die voor allerlei doeleinden geschikt zijn. Er is ruim voldoende kwaliteitsvee voor de behoefte van de landbouw. Vrijwel alle landbouwers fokken varkens, zodat ze een deel van hun inkomsten halen uit het opfokken en verkopen van biggen in de ouderdom van 4 of meer weken.
Nijverheid
De voornaamste tak van nijverheid van de inwoners is de landbouw, waar de veehouderij onlosmakelijk mee verbonden is. Maar beiden zijn door de lage ligging van het land de laatste jaren opmerkelijk verminderd. Ook de scheepsvaart op de Maas en het werk dat de inwoners daaraan hebben, geeft slechts aan een enkeling geheel of gedeeltelijk inkomsten. De binnenlandse handel beperkt zich tot het vervoeren van de noodzakelijkste gebruiksvoorwerpen voor de inwoners, de verkoop van vee dat er gefokt wordt en van landbouwproducten, die gewoonlijk per water naar hun bestemming vervoerd worden.
De gemeente
De gemeente Lithoijen bestaat uit enkele bij de kerk gelegen huizen. De overige huizen liggen verspreid langs en in de omgeving van de Maasdijk.
Gebouwen
Er zijn geen bijzondere huizen. De beste huizen die hier voorkomen zijn boerderijen en tamelijk ruime op goede stand gelegen herbergen. Tot de volgende klasse horen de mindere boerderijtjes, arbeiders- en knechtenwoningen, waarvan de meesten van hout en leem gebouwd zijn. Er komen in Lithoijen geen fabrieken of trafieken voor. Er zijn totaal 113 belastbare woningen en 660 inwoners.
Ongebouwde eigendommen
Landbouwgrond
De landbouwgronden zijn op basis van hun verschillen in 3 klassen ingedeeld:
De gronden van de 1e klasse ligt tamelijk hoog en hebben weinig last van kwelwater. Ze hebben een 50 cm diepe, vruchtbare, gele kleigrond op een goede, waterdoorlatende ondergrond. Als er om de 4 jaar gemest wordt kan er, zonder dat de grond braak ligt, tarwe, rogge, gerst, aardappelen, bonen, haver, enz .verbouwd worden. Per bunder geschat op ƒ 47,00.
De 2e klasse heeft een 40 cm diepe, vrij zware, gele kleigrond op een lager gelegen, iets vastere ondergrond, waardoor er bijna geen winteroogsten verbouwd worden. Als er om de 4 jaar gemest wordt, is de grond geschikt voor het verbouwen van gerst, aardappelen, haver, bonen en in sommige jaren een beetje tarwe. Geschat op ƒ 33,00.
De 3e klasse bestaat of uit zware, maar te laag gelegen kleigrond, of uit hogere gronden, die bijna jaarlijks bemesting nodig hebben. Geschat op ƒ 20,00.
Tuinen
De tuinen liggen bij de woningen en zijn meestal met heggen omringd. Ze zijn verdeeld in 2 klassen:
1e klasse: op 1e klasse landbouwgrond. Er worden met zorg groenten verbouwd die de eigenaren zelf gebruiken, en ze zijn beplant met enkele goedgroeiende fruitbomen. De taxatie is ¼ hoger dan de 1e klasse landbouwgrond, wat neerkomt op ƒ 60,00.
2e klasse: op slechtere grond dan de vorige, en met slechter groeiende fruitbomen beplant. Geschat op ƒ 47,00.
Boomgaarden
De boomgaarden liggen net als de tuinen bij de woningen en zijn verdeeld in 2 klassen:
1e klasse: op goed terrein, waarop goed groeiende fruitbomen als appel-, peren-, pruimen- en kersenbomen. De ondergrond is met graszoden bedekt, die meestal door jongvee afgeweid wordt. Geschat op ƒ 60,00.
2e klasse: op mindere grond dan de vorige en beplant met slechter groeiende fruitbomen en dus weinig rendement voor de eigenaar. Geschat op ƒ 47,00.
Hooilanden
De hooilanden liggen deels buitendijks langs de oevers van de Maas, deels binnendijks langs of nabij de uitwateringsvliet. Ze zijn verdeeld in 5 klassen:
1e klasse: op zeer vruchtbare buitendijkse grond, hoog genoeg om geen last te hebben van de gewone zomerse overstromingen, of met waterkerende kaden die de geregelde voedzame winteroverstromingen niet belemmeren. Het land levert uitstekend en overvloedig hooi op, dat eenmaal gehooid wordt en daarna op het nagras beweid wordt. Geschat op ƒ 70,00.
2e klasse: wat overstromingen gelijk aan de vorige, maar minder zeker bij het oogsten van het gewas. Zij liggen iets lager dan de 1e en lopen daarom het gevaar dat de oogst verloren gaat bij buitengewone zomeroverstromingen. Dit land worden eenmaal gehooid, daarna geweid. Getaxeerd op ƒ 42,00.
3e klasse: voornamelijk tamelijk hooggelegen binnenhooilanden, die bemest worden door de overstromingen van de Beerse Maas. Zij brengen in een gunstig seizoen goed en tamelijk overvloedig hooigras op en een beetje nagras. Geschat op ƒ 24,00.
4e klasse: binnendijks en lager gelegen, geven onzekere oogsten, met veel onkruiden vermengd. Geschat op ƒ 16,00.
5e klasse: zeer lage binnengronden, waarvan de groei heel onzeker en de kwaliteit grof en buitengewoon liezig is. Geschat op ƒ 8,00.
Weilanden
Deze liggen gedeeltelijk buitendijks in het overstromingsgebied van de Maas, en gedeeltelijk binnendijks waar ze bemest worden door de Beerse Maas. Ze zijn verdeeld in 4 klassen:
1e klasse: buitendijks en op even goede grond als de beste hooilanden, met dezelfde goede opbrengsten Brengen uitstekend voedzaam gras op. Geschat op ƒ 52,00.
2e klasse: zeer vruchtbare, binnendijkse weiden op vrij hoge kleigrond, die zonder bemesting overvloedig en goed gras opbrengen. Deze gronden kunnen in gunstige jaargetijden met haver ingezaaid worden en leveren dan een goede oogst op. Geschat op ƒ 33,00.
3e klasse: vrij goede binnendijkse weiden die nooit gemest worden, maar iets te laag liggen om vroeg en laat in het seizoen te kunnen gebruiken. Of ze zijn te hoog en schraal om overvloedig gras op te leveren. Geschat op ƒ 20,00.
4e klasse: ofwel lage, zure, met onkruiden vermengde weide, of zandige en zeer weinig gras opleverende weide. Geschat op ƒ 8,00.
Dijken en kaden
De dijken en kaden zijn naar opbrengst ingedeeld in twee klassen:
1e klasse: De buitentaluds van de grote Maasdijk, hier en daar met goed groeiende knotwilgen beplant, die verder een vrij goede weide opleveren. Geschat op ƒ 20,00.
2e klasse: Voornamelijk de binnentaluds van de dijken, met slechter groeiend hout beplant, en door hun steile helling minder als weide geschikt. Geschat op ƒ 10,00.
Hakhout
De hakhoutbosjes en buitengrienden, die beide om de 4 jaar gehakt worden, zijn verdeeld in 3 klassen:
1e klasse: voornamelijk de lage, buitendijkse gronden die met goed groeiende knotwilgen en hoog elzenhakhout beplant zijn. De bunder geschat op ƒ 26,00.
2e klasse: lage grienden en slecht groeiende, binnendijkse hakhoutbosjes en knotwilgen. Geschat op ƒ 16,00.
3e klasse: uitgestoken stukken binnendijkse gronden met zeer slecht groeiend wilgenhout beplant, die weinig opleveren, maar veel kosten aan bijplanten. Geschat op ƒ 3,00.
Waterkolken en moerassen
De wielen of waterkolken die door dijkbreuken zijn ontstaan en weinig of geen vis opleveren, alsmede het diep uitgestoken land waarmee de dijken opgehoogd zijn, en die alleen maar een beetje slecht riet aan de waterkant opbrengen. Geschat op ƒ 1,00.
Visserij
De visserij op riviervis op de Maas is in eigendom bij het visserscollege van Heerewaarden, die dat ook uitoefenen. Getaxeerd op ƒ 15,00, naar evenredigheid van andere, soortgelijke verhuurde eigendommen en alleen voor het deel dat tot deze provincie hoort.
Overvaarten
Er is een overvaart op de rivier de Maas naar de gemeente Alphen in de provincie Gelderland, waar de oever van de overzijde toe behoort. Daar ligt ook het eigendom van dit verpachte voetveer. De pachtsom heeft niet gediend als grondslag voor de schatting, omdat de aanleg van het pontveer op Lith, dat aangelegd is nadat het pachtcontract opgemaakt was, de huurwaarde aanzienlijk verminderd heeft. In vergelijking met andere verhuurde voetveren is het gedeelte onder Lithoijen geschat op ƒ 30,00.
Gebouwde eigendommen
Woonhuizen
Op basis van de verschillen tussen de particuliere huizen, boerderijen en arbeiderswoningen in deze gemeente, zijn ze in 8 klassen verdeeld. Zij worden meestal door de eigenaren zelf bewoond of als landbouwbedrijf met de gebouwen en andere eigendommen verhuurd, vaak op mondelinge voorwaarden of geheime overeenkomsten, die door hun ongeloofwaardigheid niet meetellen bij de schattingen. Om onnauwkeurigheid te voorkomen bij de schatting wordt daarom aan deze huizen een huurwaarde toegekend, die wordt bepaald door de inrichting, stand, onderhoudsstaat, enz.
Tot de twee eerste klassen behoren de ruime goed onderhouden en goed ingerichte boerderijen en de op goede stand gelegen herbergen. Voorbeeld van de 1e klasse, waartoe 4 woningen horen, is het huis op Steegeind no.5 van Hendrik van de Camp, geschat op een zuiver inkomen van ƒ 45,00.
Voorbeeld van de 2e klasse met 9 woningen is Olijfwijk no.53 van Weduwe Christiaan Coppelaars, geschat op ƒ 36,00.
Tot de drie opvolgende klassen behoren de meeste boerderijen en kleine tapperswoningen.
Voorbeelden van de 3e klasse met 11 woningen zijn Olijfwijk no.56 van Derk Coolen, en Steegeind no.36 van Weduwe Willem Baijens, geschat op ƒ 27,00.
Voorbeelden van de 4e klasse met 14 woningen zijn Langwijk no.82 van Mathijs Huibers, en Steegeind no.39 van Weduwe Frans Hoorn, geschat op ƒ 21,00.
Voorbeelden van de 5e klasse met 19 woningen zijn Langwijk no.108 van Quirijn de Laat en Langwijk no.89 van Antoon Liefkens, geschat op ƒ 15,00.
Tot de drie laatste klassen horen de woningen van de arbeiders en dagloners, die vaak uit hout en leem zijn opgetrokken.
Voorbeelden van de 6e klasse met 30 woningen zijn Langwijk no.91 van Antoon de Groot, en Steegeind no.11 van Willem van Hoorn, geschat op ƒ 9,00.
Voorbeelden van de 7e klasse met 18 woningen zijn Olijfwijk no.47 van Gerard van Graaf, en Olijfwijk no.66 van Roelof Dirk Roelofs, geschat op ƒ 6,00.
Voorbeelden van de 8e klasse met 8 woningen zijn Olijfwijk no.40 van de Weduwe Willem van Lieshout, en Olijfwijk no.49 van Weduwe Theodorus Houtermans, geschat op ƒ 3,00.
Gedaan en gesloten te Lithoijen, 23 november 1831
De schatter: ……
De hoofdcontroleur: Kuijl
