Met de hand van tand naar tand

Allereerst werden de tanden van de zaag gezet: om en om werd met een tang een tand naar beneden gedrukt op het ondervlak van de tang. Daarna werd het zaagblad een halve slag gedraaid en werden de zojuist overgeslagen tanden bewerkt. Een ‘gezette zaag’ krijgt een bredere zaagsnee, waardoor het zaagblad niet klemt en het zaagsel snel wordt afgevoerd.

Voor het zetten van tanden voor de handzaag èn dat voor de kraan- en boomzaag werd gereedschap gebruikt. Een boerin vertelde dat ze daarvoor de biggentang gebruikte, waarmee de tanden van jonge biggen werden geknipt.

Daarna volgde het strijken: voor één rechte lijn van de zaagtanden werd met een platte vijl in de lengte over alle tanden gestreken. En ten slotte de laatste bewerking: het scherpen. 

‘s Avonds op een bankje, alleen in het werkhuis en ondanks de brandende kachel toch stevig gekleed (het is december 1960). Zijn schoeisel geplaatst op de voor de werkbank gelegen plankenvloer van de vroegere avenkelder. Vader scherpt de tanden van een lintzaag, een eindloos stalen lint van 5.50 meter met elke cm een tand, een uren durend werk. 

De zaagtand bestaat uit twee vlakken, het snijvlak werd met een fijn driehoek vijltje onder een bepaalde hoek gevijld. Het zaagblad werd in een houten houder gestoken en in de bankschroef van de werkbank geplaatst, met het aandraaien van de draadspindel werden beide delen geklemd. De houder waarin de handzaag met 97 tanden is gestoken, werd voor diverse soorten zagen gebruikt, voor de cirkelzaag werd een ander hulpstuk gebruikt.

Het scherpen was een tijdrovend en eentonig werk. Welke gedachten zouden er bij hem op 69-jarige leeftijd door zijn hoofd spelen, want het werk ging automatisch, met de hand, van tand tot tand.

En nu wachtend op het moment dat de flits achter zijn rug afgaat, later zei hij wel eens: ‘hèdde nòw nog nie foto,s genoeg van me’?  Bij een verhaal hoort toch een handeling. Als zoon ben ik niet in zijn voetstappen gevolgd, maar ik besef nu dat er heel wat kennis kwam kijken bij de bewerking. We staan er niet bij stil, maar ook onze snijtanden worden gescherpt, het gebeurt bij het eten.

Tegenwoordig zijn zaagtanden extra gehard en niet met een vijl te bewerken, het handwerk is overbodig geworden, het is de tijd van ‘gooi maar weg.’ Vroeger kreeg het versleten zaagblad een tweede bestemming als schraapstaal, of het werd in de kersentijd gemonteerd op de zogenaamde Kleppermolen, een windmolen samen met het fietstandwiel voor het verjagen van de spreeuwen.