Mijmeringen over Kranenbroek

Het Jaar nul: Leidia wint en verliest

Leidia verzorgt haar kroost liefdevol in de Kranenbroekse plaggenhut. Het vlees is op en haar mannen zijn enkele dagen weg voor handel en jacht. Ze pakt haar boog van de muur en zwaait haar pijlenkoker over haar schouder. Buiten waait een bijtende kou, maar de pelsmantel houdt haar warm.

Al snel is ze in het uitgestrekte bos aan de voet van hun nederzetting. Ze loert en spiedt naar houtduiven. Dan gebeurt het! Onder een luid gekraak baant een loei van een everzwijn zich een weg door het kreupelhout. Hij komt recht op haar af. Ze legt aan en treft het beest recht in de flank, maar het monster houdt vaart. Zijn scherpe hoektanden doorboren haar schouder. Het wordt zwart voor haar ogen.

Het is donker als ze wakker wordt van de bijtende pijn. Met moeite worstelt ze zich los vanonder een besneeuwde, stinkende last. Niet een houtduif maar een beer van een zwijn is haar trofee! Met moeite strompelt ze terug naar de hut. De kinderen huilen erbarmelijk. Haar schouder is zwaar gehavend. Ze zoekt hulp bij haar Eburonen-buren…

Enkele weken later: Harald streelt zijn Leidia en probeert haar koortsen te verminderen onder het aanroepen van de goden. Alle acht aanwezige Kranenbroekse stamgenoten stoten hulpkreten uit naar Wodan. Het mag niet baten. Ook het everzwijn heeft zijn trofee.

Een forse eikenhouten brandstapel wordt aangelegd. Ongeveer honderd stamgenoten uit de verre omgeving zijn aanwezig als het vuur Leidia’s jonge lichaam verzwelgt. Haar asresten worden daags daarna bij elkaar geschraapt en in een mooie urn gelegd. Deze wordt tijdens de tweede ceremonie in de Kranenbroekse grafheuvel bijgezet. Harald wiegt zijn twee moederloze kinderen.

1000 Jaar later: De Vikingen komen!

Kranenbroek kent nog steeds zijn hoge zandrug en de moerasbossen in haar laagten. De Eburonen zijn door Ceasar uitgeroeid. Nieuwe stammen hebben zich in schamele boerderijtjes op de rug gevestigd. Isidoor maakt zich zorgen. “Je moet de kinderen maar meenemen naar de Motte-burcht” zegt hij tegen zijn vrouw Regina. “Ik hoorde van een vluchtende marskramer dat plunderende Noormannen onze kant opkomen”. Zijn kloeke Regina monstert hem en is vastbesloten: “Dat niet! Laten we bidden tot onze Lieve Heer, dat hij ons moet beschermen tegen die barbaren!“. Isidoor berust.

Enkele weken later is Kranenbroek platgebrand. Leidia en Harald hebben gezelschap gekregen.

Weer 500 jaar later: Willem even thuis op Berenbroek

Govert van Enckenvoirt en zijn vrouw Johanna staan in het deurgebond van Hoeve Berenbroek, op een steenworp van het voormalige gehucht Kranenbroek. Hun zoon Willem en zijn vriend Adriaan Boeyens komen op vakantie vanuit Leuven.

Adriaan en Willem wandelen in vakantiestemming samen in het Helmonderhout. Druk hebben ze het over de toekomst en schertsend zegt Willem: “Jij wordt nog wel eens paus!” Gevat antwoordt Adriaan: “En dan maak ik jou kardinaal”. “Als dat waar is,” en van Enckenvoirt trekt zijn muts af en gooit die in het bos, “dan laat ik hier een huis bouwen voor behoeftige oude mannen.” Jaren later staat er op die plek het Apostelhuis en is Adriaan de eerste Nederlandse paus (1522). Willem wordt kardinaal en in Mierlo-Hout wordt een straat naar hem vernoemd.

Servituutstier, stiefkind zonder romantiek

Leonard boert rond 1800 op Kranenbroek. Hij heeft een gemengd bedrijfje met o.a. vier koeien. De manier van boeren is nog primitief: geen kunstmest, geen bestrijdingsmiddelen, geen K.I. Kortom: boeren op overlevering en gevoel, zonder landbouwvoorlichting. Wel een potstal die in de loop van de winter voller raakt met kostbare mest. De koeien leveren melk en vlees. Merendeels voor eigen gerief. Vanwege het magere voer en slechte erfelijke aanleg is het dagelijkse melkplasje heel klein.

Nard roept zijn zoon Hermanus: “Berta moet naar de stier. Loop vandaag met haar naar van Duijnhoven. Hopelijk is ie thuis.” Daags daarna doet Hermanus zijn relaas: “De stier was thuis en Berta had volop zin, maar die verrekte stier had geen zin. Zou ie koppijn gehad hebben?” Nard kijkt hem bedenkelijk aan: "Ik denk dat Dorus (van Duijnhoven) hem weer te zwaar heeft afgepeigerd met ploegwerk!”

De van Duijnhovens hebben al generaties lang het servituut (erfdienstbaarheid) tot het houden van een stier voor de buurt. Ze beuren daarvoor een schrale 5 gulden per jaar. Geen wonder dat de stier meerdere takken van sport dient te bedrijven. Het dekken wordt door Dorus als een noodzakelijk kwaad gezien.
Het leven van de servituutstier gaat dus niet over rozen: hard werken, weinig eten, geen waardering en geen romantiek…Het arme stiefdier is meestal te moe om te dekken.

Anderhalve eeuw later komt op Kranenbroek de KI. en leven de fokstieren op eigen landgoederen. Daar worden ze verwend maar zien alleen namaak-Berta’s. De moderne stieren-romantiek…

Anno 1963: Ploegen op d’Ekker

Henkie spoort zijn tweespan aan. De paarden trekken de wentelploeg over de zandweg het veld in. De grote bolle akker van de familie Kusters, die “d’Ekker” genoemd wordt, wacht geduldig op haar jaarlijkse ploegbeurt. Vader Willem deed dat al ontelbare keren; nu is zijn opvolger aan zet. “Hot-op” is het commando van Henk aan het eind van de honderd meter lange voor. In een vloeiende beweging ontgrendelt hij de ploeg en kantelt die in de nieuwe stand voor de weg terug. Filomeen en Lorentien zijn sterke en gehoorzame merries. Binnen twee dagen worden de tonnen vruchtbare aarde van Henks geboortegrond gekeerd. Enkele meters daaronder rust Leidia in haar grafheuvel…

Brandevoort breidt uit (2018)

Helmond is voorbestemd tot Vinex-locatie. Een grote nieuwe wijk voor tienduizenden nieuwe burgers verrijst. Vroeger lag Kranenbroek achteraf. Alleen bereikbaar via zandweg en karrespoor. Straks staan er duurzame landhuizen op d’Ekker. Archeologisch onderzoek behoort tot het verplichte instrumentarium bij een Vinex-verkenning. Dus ook op Kranenbroek.

Na het graven van lange proefsleuven wordt het gehele bovendek van d’Ekker verwijderd. Grafheuvels komen in beeld. De urn met asresten van de crematie wordt gevonden (eerste foto). Leidia ziet weer licht. Later verhuist ze naar een Helmondse vitrine.

Kranenbroek verandert opnieuw van gedaante.
Het wordt Brainport Smart District.
Zonde? Neen!

Henk Kusters,
Den Dungen.