Grofweg tussen Weert in het zuiden en Grave in het noorden lag eeuwenlang de ondoordringbare Peel. Een moerasachtig gebied van zo’n 160.000 hectare groot. Gemeten in de afstandsmaat van die dagen, de afstand van een uur te voet, was het zo’n tien tot twaalf uren gaans in de lengte en zo’n drie uur in de breedte. Tenminste… als het een normaal begaanbare weg zou zijn geweest. Maar die waren in de ruige Peel een zeldzaamheid.
Veel dorpen in het Land van Cuijk lagen met hun kont naar de Peel. Het gebied was niet geschikt voor landbouw, maar leverde toch veel van waarde. Niet alleen werden er schapen geweid, ook werd er turf gestoken: plakken van de eeuwenoude veenlaag, die als brandstof dienden.
Van wie was de turf? Eeuwenlang werden turfgronden beschouwd als zijnde van iedereen. Soms bekrachtigde de landheer dat. Zo bepaalde de Heer van Cuijk in 1401 dat de turfgronden onder Mill toekwamen aan de parochianen van Beers, Escharen en Mill. In de negentiende eeuw, toen gemeenten werden gevormd, kwam het eigendom bij hen terecht of bij particulieren. Met het gevolg dat regelmatig een eenvoudige dorpsbewoner bij de rechter in Den Bosch zich moest komen verantwoorden. Omdat hij of zij zonder toestemming turf had gestoken. Zoals Jan Derks uit Mill. De als Johannes in 1785 in Reek geboren armoedzaaier had turf gestoken en te drogen gelegd in de Heerspeel te Mill. Dat was geweest op 15 juli 1853. Twee andere dorpelingen toonden zich wel zo gedienstig om het de volgende dag bij burgemeester Verstraaten te melden. Op 22 september werd de zaak in Den Bosch behandeld. De officier van justitie stelde dat de gestoken turf ‘weinige stuivers waardig’ was. Maar dat liet onverlet dat hij vond dat Jan Derks bestraft moest worden. Derks hield zich van de domme. “Ik wist helemaal niet dat het verboden was om turf te steken”, zei hij. Maar hij had het archief van de rechtbank onderschat. Was dit niet dezelfde Derks die al eerder voor dat vergrijp was veroordeeld? Tja. Dat kon hij niet ontkennen. Dit was al zijn derde bezoek aan de rechtbank. En het zou niet de laatste zijn: er volgden nóg twee vonnissen, een jaar later. De rechters vonden de diefstal bewezen. Maar omdat de 69-jarige dagloner zo’n armoedzaaier was en de turf weinig waard, hoefde hij maar drie dagen de cel in. Hij kreeg wel een rekening voor de proceskosten: 10 gulden en 55,5 cent. Dat was toch nog een fikse tegenvaller.
Dit verhaal is geschreven door journalist/schrijver Geurt Franzen (www.geurtfranzen.com) en verscheen eerder in dagblad De Gelderlander (www.dg.nl/maasland).
Diefstal van turf is zo oud als de Peel zelf....Ook van wie hij was (limietoverschrijdingen en grenspalen, die af en toe verzet werden, al dan niet vermeend)
Mariët Bruggeman
bhiczei op 11 januari 2017 om 16:18
Dat is inderdaad zo Jan.
Geurt haalt hier een voorbeeld uit 1853 aan, maar dat zou zo maar uit andere jaren kunnen komen.
Jan Lange
zei op 11 januari 2017 om 16:50
Deze uit 1716 is wel leuk:
Rekest van de schepenen, borgemeesters, rekenmeesters en voornaamste geërfden van Lommel in kwartier Kempenland [er staat Peelland] te kennen gevende, dat de vrijheid Lommel, gelegen zijnde op de uiterste limieten en grenspalen van de Meierij geënclaveerd in de dorpen Neerpelt, Overpelt, Oysel, Hechtelt, Ham, Beverlo, Olmen, Bael, Mol. Dessel, Reti, Postel en Gestel, allemaal dorpen vallende onder Spaans Brabant of Luik, sedert vele jaren geleden is ‘ingekropen’ en nu nog van tijd tot tijd meer en meer toeneemt, dat de inwoners van de genoemde uitheemse dorpen de stoutheid hebben gehad om onder Lommel op eigen autoriteit te komen insteken de gronden en moeren aldaar om die te approprieren tot turf en brandstof…Het zal in de Millse Peel niet anders geweest zijn !
Mariët Bruggeman
bhiczei op 11 januari 2017 om 21:56
Dat is inderdaad een mooi verhaal Jan. En wat moet je ook anders als je eigen gronden worden 'ingekropen', dan moet je je turf toch bijna wel bij de buren gaan halen. :)
Mocht je nog meer verhalen hebben, we houden ons aanbevolen Jan.
Veel dorpen in het Land van Cuijk lagen met hun kont naar de Peel. Het gebied was niet geschikt voor landbouw, maar leverde toch veel van waarde. Niet alleen werden er schapen geweid, ook werd er turf gestoken: plakken van de eeuwenoude veenlaag, die als brandstof dienden.
