Koo Domela Nieuwenhuis Nyegaard is een man met een duidelijke mening. Na zijn studie rechten in Groningen zit hij een aantal jaren namens de Christelijke Historische Unie in de gemeenteraad en voert daar het woord, tot de raad in 1941 buiten werking wordt gesteld. Koo is een groot tegenstander van het fascisme. Dit in tegenstelling tot zijn vader - predikant Jan Derk - die er nationalistische ideeën op nahoudt en aanvankelijk welwillend richting de Duitse bezetter staat. Vader en zoon staan qua politieke denkbeelden lijnrecht tegenover elkaar.
Rouwband
Dat laat onverlet dat Koo die opvattingen graag uitdraagt. Op 29 juni 1940 – de dag van de verjaardag van prins Bernhard én de dag waarop Rijkscommissaris Seys-Inquart zijn intrede in Groningen doet – steekt hij een Nederlandse vlag uit, mét zwarte wimpel. Midden in het Groningense centrum ontgaat dat ook de Duitse bezetter niet. Zijn vlag wordt in beslag genomen, maar Koo komt hiermee weg.
De jonge advocaat en zijn gezin (met zeven kinderen) raakt gaandeweg steeds meer betrokken bij het verzet. In hun woning verbergt de familie ondergedoken joden, en is contactadres voor de Ordedienst. Na verloop van tijd houden de Duitsers het pand en de familie steeds meer in de gaten. Mei 1944 wordt Koo opgepakt wegens verboden radio-bezit, maar uiteindelijk toch vrijgelaten. Niet veel later - op 25 september – valt een arrestatieteam binnen. Koo lijkt te ontsnappen maar tijdens zijn vlucht wordt hij door een SD’er neergeschoten. Hij is op slag dood.
Als zijn vader dit hoort, raakt hierna buiten zinnen en roept allerlei verwensingen tegen ‘Hitler, Himmler en zijn bende’, zoals de weduwe van Koo in een brief beschrijft. “Mijn schoonvader heeft uit het raam op mijn mans kantoor (Pelsterstraat 44) de grote meenigte die daar zamen gelopen was, toegeschreeuwd dat de Duitsers moordenaars waren, schurken, misdadigers en zo verder (bijna direct na de moord op mijn man).”
De Duitsers nemen hem mee en sluiten de radeloze man op. Later wordt hij vrijgelaten.
Via Groningen in Brabant
Deze brief komt uit het archief Vlaamse Beweging (toegangsnummer 233 – inventarisnummer 78). Dit archief ligt bij het BHIC omdat onze voorganger, het Rijksarchief in Noord-Brabant, de archieven verwierf van Zwart Front, Nationaal Front en Arnold Meijer. Bij de inventarisatie van deze archieven blijkt dat Arnold Meijer nauw bevriend is geweest met Ds. Domela Nieuwenhuis Nyegaard. Via dr. L. Buning (aan wie de weduwe van Koo deze brief ook schrijft) komt dit archief naar Brabant.
Dit is de eerste aanzet geweest tot de verwerving van archieven van Vlamingen die politiek actief geweest zijn in België en in Nederland wonen of woonden en van Nederlanders, die zich hebben ingezet voor de Vlaamse Beweging. De collectie Vlaamse archieven van het Rijksarchief in Noord-Brabant omvat momenteel: De Vlaamse Collectie van Dr. L. Buning, de archivalia van Ds. J.D. Domela Nieuwenhuis Nyegaard en Jong-Vlaanderen en een gedeelte van de Collectie van Prof. Dr. R. Speleers.
Meer?
Wil je meer verhalen over de Tweede Wereldoorlog of over het verzet? Hier vind je meer verhalen. Of ben je benieuwd welke archieven nog meer openbaar zijn geworden, dan vind je hier een overzicht. Meer verhalen uit deze archieven hebben we ook voor je, lees dan hier verder.
