’n Potje met vet

Ieder voorjaar kocht Hannes Sanders op de maandagse biggenmarkt voor ons een jong varkentje. Moeke zorgde voor zijn maaltijd en ik voor het verblijf en uitgebreid met de kippen de kettinghond en de melkgeit. November was vanouds de Slachtmaand, het gezin nam op de binnenplaats afscheid van de huisgenoot die hét vleesgerecht werd voor de komende winter.

Huisslachter Frans Vissers maakte het varken kort. Het werden drukke dagen voor moeke, zoals de inmaak. Kinderen werden ingezet bij het stoken van de fornuisketel en het houtfornuis, terwijl ze de worstmachine bediende, de zult maakte en papieren darmen vulde voor de bloedworst.

Op de foto zie je de heldere witte reuzellap, als een engelenvleugel op de ribbenkast hangen. Deze werd kort gesneden, met de worstmachine fijner gemalen en daarna in gietijzeren ketels gesmolten op het fornuis. Ik herinner mij nog heel goed de geur bij het verhitten, en zou dat nu als stank benoemen.

Het verkregen vet van de twee reuzellappen, smout of niervet genoemd, werd in de kelder in een stènnepoti, een keulse pot, opgeslagen. Vandaaruit werd het grijs geëmailleerde vetpotje gevuld. Het vlees dat over bleef, de kooijkes (kaantjes), was een warm beleg en werd in de balkenbrij verwerkt.

Bij het braden en bakken van aardappelen werd het vet gebruikt, de eerste aardappelen uit Den Hof smaakten altijd zó lekker, wellicht door het gebruikte vet? Door het vet en ‘s avonds een lepel levertraan waren we bestand tegen de kou en kwamen we de winter door. Door anderen werd bij griep of verkoudheid het lichaam met reuzel ingesmeerd. Of het werd gebruikt als smeermiddel bij windmolens en karassen of voor het dichten van een lek in de scheepsromp.

Maar ook voor het besmeren van brood werd het kommetje aangesproken, we aten geen sneden maar boterhammen. De met vet besmeerde snee grijze mik met karig beleg werd afgedekt met een besmeerde plak roggebrood.

Tot in de jaren vijftig werd het lichtgrijze vet gebruikt. Daarna kwam het pakje Blue Band in huis.

Voor zuinig gebruik van de margarine op brood werd het minder smakelijk gemaakt en eerst met zout vermengd.

Later, op de eerste werkdag na ons huwelijk, maakte m’n kersverse bruid het lunchpakket klaar en vroeg hoeveel sneden, ik bedoelde het aantal boterhammen. Bij de middagpauze vond ik het maar een zuinige portie, de helft van normaal! ‘s avonds was het misverstand snel opgelost en vulde ik extra mijn maag.

Op de foto uit voorjaar 2013 vermaken twee rode Mangalitza’s met kort krulhaar, een zeldzaam negentiende-eeuws ras, zich in de modder van het Eindhoven Museum. In het najaar een eerbetoon met het evenement ‘Lang leve het varken’, zij waren binnenstebuiten gekeerd en werden verwerkt, het riep bij mij veel herinneringen op. Herbergier Hans Hovener verzorgde een compleet 6-gangenmenu met louter gerechten samengesteld van de wolvarkens.