Nieuwe theologie in Brabant (3): Aggiornamento

Een klerikale kloof

Bij de lichtingen seminaristen die ná 1950 als kapelaans werden toegevoegd aan de pastoor in hun drukbeklante parochies van het Bossche diocese heerste een zekere onrust – net als in de zielszorg – die niet makkelijk bevredigend te omschrijven was. Maar er was wel een duidelijk merkbare, immer groeiende, communicatiekloof tussen die jonge kapelaans vol enthousiasme en hun eerzaam regerende pastoors in hun immense pastorieën vol gipsen heiligenbeelden, trijpen stoelen, grote velouren tafelkleden met steeds het veelbetekenende crucifix op het immer dwarsgezette bureau achter in de suite. Een vage mix van te lang gesudderde spruiten, driekoningenwierook, boenwas en bolknakken. We merkten het aan onze bevlogen kapelaan die veel bij ons thuis kwam. De pastoor was van goede wil. Dáár niet van.

De broodnodige vernieuwing

Maar hij zat toch te vast in de oude denkpatronen, aldus de kapelaan. De man zag spiedend op, schichtig aftastend naar ontvankelijkheden bij mijn ouders voor dergelijke moderne doch opruiende praat. Mijn vader en moeder kwamen uit Rotterdam. En erger: mijn vader werkte niet bij Philips. Dat was niet best. Het was zelfs onmaatschappelijk.

Nu, de kapelaan had goede vrienden bij de congregatie van het Heilig Hart van Jesus. Die zagen in dat de kerk een ambtelijk instituut was geworden. Priesterschap was een opstapje naar een veilig en bestendig bestaan, met mogelijkheden tot studies waar een arbeider niet over hoefde piekeren. Mooi was dat. Maar ook gevaarlijk. Want daardoor dreigde de kerk zich volledig te identificeren met de bestaande structuren. Ze werd een soort openbare instelling.

De kerk moet zich engageren via volkszang

Een instelling die niet solidair was met de ontrechten en vertrapten. In de muziek van de kerk, het volksgregoriaans, zat toch een roep om sociale rechtvaardigheid verscholen in de keerzangen, zoals het Magnificat, waarin God juist wordt aangeroepen omdat hij de rijken en machtigen wegzendt en in hun midden een nederige dienstmaagd als moeder van allen plaatst. De kerk, zo moest je dat zien, hoorde daarom maatschappijkritisch te zijn en dat liturgisch uit te drukken in de volksgezangen waaraan opstandigheid en roep om gelijkwaardigheid niet vreemd was. Dat was een vocaal engagement, waaraan in de diensten dringend behoefte was. Je kon beginnen met Latijn. Maar je kon eindigen in het Engels, waarin opstandigheid veel fijner uit te zingen was. Christelijke protestsongs, dáár moest het heen. Pater A. Smulders van de arbeidersparochie in de Tivoli-wijk was er een heel eind mee. Die was voor een ritmische gedialogiseerde volksmis in het Nederlands zoals in Argentinië al langer gebruik was bijvoorbeeld in de Missa Criolla. Zijn knapenkoor had er fantastische staaltjes mee bereikt.

Die jongens kregen eenvormige pijtjes aan, met grote houten kruisen om soberte uit te dragen zoals de pater-musicoloog Wiro Gruijters al eerder had getoonzet. Hier konden leken nu zelfstandig van zich doen horen in de mis, eventueel aangevuld met protestzangen over sociale uitbuiting en zo.

Bijdragen van textiliaire aard

De kapelaan had gehoord dat mevrouw Strijards paramenten maakte en mooi kon dichten. Ze was goed in kantklossen, dus met die pijtjes, dat kon nooit een probleem zijn. Kijk eens hier, dat met die priester-arbeiders, allemaal mooi en aardig, maar dat sloeg niet echt aan. Die kwamen en gingen. Zo’n koor, dat kon parochieel een tegenbeweging op gang brengen tegen de verstarde hiërarchie die niet wilde zien dat de kerk geen echt oog wilde hebben voor de noden van deze tijd.

De kerk moest maatschappijbewust worden en zich aanpassen aan de moderne noden van de vervreemde medemens in deze competitieve tijden. Aggiornamento, dat was het woord. Dat was de loper op alle sloten van de hermetische sluizen van deze tijd.

Pius had de máát geslagen

Smulders was al naar Rome geweest met zijn koor. Ze hadden voor de Paus gezongen. Die had zelfs de maat geslagen. Maar waar het om ging was, dat de heilsboodschap van Christus ook politiek uitgedragen moest worden. Dat kon de kapelaan niet alleen aan. Mijn moeder, altijd bereid om heilbrengend tussenbeide te komen, naaide zich dus avond aan avond het schampus aan die pijtjes. De kruisen kwamen en gros vanuit Afrika, dat was het probleem niet. Het probleem was vooral dat de glasblazers de Missa Criolla wel lekker vonden swingen, maar toch naar Mol bleven gaan in plaats met de kapelaan een goed gesprek aan te gaan over de sociale stratificatie van de consumptiemaatschappij.

Het gegeven dat Pater Leopold Verhagen bij de dagsluiting door de KRO op de tv het scheppingsverhaal nader adstrueerde door één mechanische muis made in Taiwan te vergelijken met twee hypernerveuze witte die hij had geleend van een van zijn leerlingen op de rooms-katholieke Ambachtsschool waar hij godsdienst onderrichtte, deed daar noch aan toe noch aan af. Het erge was dat één van de twee witte levendige muizen ontsnapte achter de plinten van de studio. En dat de pater, alle sociale onrechtmatigheden ten spijt die hij regelmatig misprees, er niet voor te porren was zulks aan de eigenaar te vergoeden. Hij spaarde voor een eigen auto. Omdat dat heen en weer rijden per taxi naar Studio “Irene” te Bussum begrotelijk was.

Bekijk alle delen van de serie