Nistelrode in vogelvlucht

De naam

De oorspronkelijke naam van het dorp was "Nisterle". De uitgang "le" is hetzelfde als "loo" dat "bos" betekent. "Nister" kan te maken hebben met "nittel" ofwel (brand)netel. Dan zou de oudste naam dus bos vol netels betekend hebben.

Een andere mogelijkheid is dat "nester" het "westen" betekent. In dat geval gaat het dus om het Westerbos, om het zo maar eens te zeggen.

De naam van het dorp zou aan het begin van de 15e eeuw zijn veranderd in "Nistelrode", waarbij het tweede element samenhangt met rooien, ofwel ontginnen.

Oudste vermelding

Tussen 1200 en 1237 wordt "Nisterle" voor het eerst genoemd in schriftelijke bronnen, namelijk in een lijst van goederen en rechten van de abdij van Berne bij Heusden.

In 1291 is er sprake van goederen gelegen in de "parrochia de Nysterle". De term "parrochia" duidt op een plaatselijke kerkelijke gemeente. De eerste kerk, toegewijd aan Sint-Lambertus, stond aan de rand van de Maashorst, in het gehucht Kleinwijk.

In juli 1296 kregen de inwoners van Nysterle hun gement (gemeenschappelijke grond) in gebruik van hertog Jan II. Zijn zoon Jan III voerde in 1328 een schout ten tonele, waarschijnlijk de schout van het kwartier Maasland. Nistelrode behoorde tot het kwartier Maasland, waarvan Oss de hoofdstad was.

Daarmee hebben we ook het eerste schriftelijke bewijs dat in Nistelrode een plaatselijk bestuur in opbouw was. Vanaf 1391-1392 weten we in ieder geval dat er een schepenbank bestond.

Gemeentewapen

Op 16 juli 1817 stelde de Hoge Raad van Adel het gemeentewapen vast: "In blauw het beeld van de H.Lambertus van goud, hebbende in de rechterhand de staf en op de geheven linkerhand een kerkgebouw."

Dit wapen is afgeleid van het schependomszegel en stelt natuurlijk de parochieheilige voor.

Omdat de weefnijverheid vroeger van groot belang was in de gemeente, staan in de vlag van de gemeente ook enkele weversspoelen afgebeeld.

Middelen van bestaan

In de achttiende eeuw vormde de linnenweverij een belangrijke nevenactiviteit voor de overwegend agrarische bevolking. In 1794 waren er maar liefst 200 wevers actief. Toen eind negentiende eeuw deze tak van nijverheid meer en meer verhuisde naar de fabriek, kwamen de weefgetouwen in Nistelrode stil te staan.

Inmiddels was in 1858 de eerste verharde weg gereedgekomen: Uden - Nistelrode - Heesch. Pastoor Prinssen had bedongen dat deze weg werd aangelegd langs de in 1841-1842 nieuw gebouwde Sint-Lambertuskerk in Laar. Nog dichterbij kwam de buitenwereld ten gevolge van de aanleg van de stoomtramverbinding Oss-Heesch-Nistelrode-Uden-Veghel.

Bevolkingsontwikkeling

In 1813 telde Nistelrode 1.533 inwoners. Halverwege de 19e eeuw was dat langzaam aangegroeid tot 2.301, maar daarna leek er wel een soort stilstand opgetreden. In 1900 woonden er nog minder mensen dan in 1850, namelijk 2.174. Zoals in veel plaatsen kwam na de Tweede Wereldoorlog de bevolkingsgroei pas goed op gang. In 1950 telde Nistelrode 3.772, twintig jaar later waren dat er 5.585 en bij de opheffing van de gemeente (weer ruim twintig jaar later) 7.136.