De gedeputeerden van de Staten Generaal en enige gecommitteerden van de Raad van State hadden een missive bestudeerd van de hoog- en laagschout van stad en meierij van ’s-Hertogenbosch, de Graaf van Rechteren. Er was al enige tijd sprake van grote onrust in Berghem. Misschien is het daarom niet zo uitzonderlijk dat Schutjes het historische feit aanhaalde van de vlucht en de verbanning anno 1751 van de toenmalige pastoor Caspar Bijnen, geboortig van Riethoven in Kempenland, die de parochie leidde sinds 1745.
Wat was er namelijk aan de hand? Wie de resolutie van de Raad van State dd. 26 juli 1751 nauwkeurig leest krijgt enig inzicht in het gegroeide conflict. Er staat onomwonden in genoteerd, dat ‘de roomse pastoor aldaar de facto van zijn bediening is gedeporteerd en hem wordt gelast binnen 24 uur uit Berghem te vertrekken en zich te begeven buiten het ressort van de staat zonder zich ergens daar binnen op te houden of daar weder in te komen op pœne van een zwaardere straf.’ Bovendien werd de hoogschout gelast er zorg voor te dragen dat deze pastoor die oproep onmiddellijk zou volgen. Verder moest hij de vicaris van het bisdom aanschrijven dat van hem werd verwacht dat hij drie à vier moderate, vredelievende en behoorlijk gekwalificeerde kandidaten zou nomineren, die eventueel in aanmerking konden komen om de parochiële zorg in Berghem te gaan waarnemen na het vertrek van pastoor Bijnen.
Aanstootgevend
Uit de context valt op te maken dat het conflict zich toespitste op de behandeling van mannen en vrouwen wier keuzevrijheid sterk werd ingeperkt op het moment dat ze de overstap wilden maken van de roomse religie naar de gereformeerde religie. Pastoor Bijnen zal daarop niet al te zachtzinnig en misschien wel aanstootgevend gereageerd hebben, in ieder geval zodanig dat de gereformeerden er zich mateloos aan gestoord moeten hebben. Schutjes suggereert ook dat de roomse kerk van Berghem tijdelijk is gesloten vanwege al die onrust, waarbij pastoor Bijnen de spil geweest moet zijn waar alles om draaide.
Na enige tijd komt de vicaris met een concreet voorstel en stuurt een lijst in van drie genomineerden nl. Johannis van den Broek de kapelaan van Waspik in de Langstraat, Johannes Vervorst kapelaan te Boxtel en Wilhelmus Beekmans kapelaan te Schijndel en geeft de voorkeur aan de eerste van de drie. Nu was het in die tijd zo dat de benoeming of aanstelling van een nieuwe parochieherder op basis van een resolutie van 19 juli 1730 aan bepaalde condities was gebonden, wilde men van de overheid een zgn. akte van consent [goedkeuring] en van admissie [toelating] kunnen krijgen.
Onlusten
Normaliter was er geen enkel probleem, maar in het geval van de nieuwe herder voor Berghem stelde men uitdrukkelijk, dat men hem serieus op het hart moest drukken en ernstig recommanderen om al zijn vermogens in te spannen om alle nog over zijnde onlusten te herstellen en naar vermogen er zorg voor te dragen dat aan de gereformeerden en allen die de gereformeerde religie mochten zijn toegedaan alle vrijheid gegeven wordt, rekening houdend met de verschillende sentimenten. Men verlangde dat hij dit op zijn priesterlijk woord zou verklaren en nastreven. De assistenten die in de parochie werkzaam waren werden nog voor de komende drie maanden toegestaan en nadat de nieuwe parochieherder in functie was getreden zou men alles uiterst kritisch volgen.
De hoogschout kreeg de opdracht mee zeer waakzaam te zijn en van tijd tot tijd te [laten] controleren of de ‘tranquiliteit’ [de rust] binnen de parochie zou zijn teruggekeerd want de intentie van de overheid was immers dat de burgerlijke samenleving aldaar niet werd ‘getroubleerd’ [lees: vertroebeld] door verschillen in opvatting ten aanzien van de godsdienstige beleving. Johannis van den Broek stond voor een pittige pastorale opdracht. Hij verkreeg zijn missie van de vicaris en de akte van admissie van de overheid en van hem werd verwacht dat hij zich zou melden bij de Raad van State om de verklaring te ondertekenen die vereist werd en die zorgvuldig werd bewaard in een speciaal register ter secretarie van de Raad.
bron:
BHIC toegang 178 inv.nr.367 folio 532 dd. 26 juli 1751
L.H.C. Schutjes [1872] Geschiedenis van het bisdom van ’s-Hertogenbosch deel III pag.226-231
