In 1350 wordt deze molen voor het eerst genoemd. De watermolen op de Donge is de eerste eeuwen een zomermolen. ’s Winters wordt er niet gemalen. De molen, eigendom van de Prins van Oranje, brandt in 1673 af door oorlogsgeweld.
Omdat hij tot de goederen van de stadhouder behoorde, wordt hij ook wel domeinmolen of domaniale molen genoemd. Door problemen tussen de aannemer en de rentmeester der Domeinen duurde het tien jaar voordat met de herbouw werd begonnen. Intussen wordt door de Domeinraad een peil voor de molen vastgesteld. Het tegenhouden van water, nodig voor de aandrijving van de molen, zorgde vaak voor wateroverlast. Ook in Dongen zijn er in 1686 problemen over het peil.
Topografische kaart van de situatie in 1732 (Regionaal Archief Tilburg, fotonr. 085370). N.B. De windmolen op de kaart is niet de Prinsenmolen.
In 1778 laat de Prins van Oranje naast de watermolen een windmolen bouwen, die bekend staat als de Prinsenmolen. De watermolen werkt van dan af alleen nog ’s winters.
In 1816 worden de watermolen en de sluizen gerestaureerd. In hetzelfde jaar wordt zij in de statistieken vermeld als waterkorenmolen. Maar bij de verpachting in 1828 is sprake van een koren- en schorsmolen. De gemalen schors wordt gebruikt in de leerlooierij.
Nog in 1828 pacht Wouter Josephus Heijs uit Dongen de molens, het contract loopt tot 1834, maar hij koopt ze vervolgens in 1829 voor ƒ20.000,-. In 1832 staat zijn weduwe, Maria Loonen, te boek als eigenaar van de molens.
Dat een watermolen niet geheel ongevaarlijk is toont een tweetal voorvallen. In januari 1883 raken twee meisjes van 6 en 4 jaar bij de molen te water. De oudste komt er goed vanaf, maar de jongste wordt door het waterrad vrij ernstig verwond. “Men vreest voor haar behoud,” schrijft De Grondwet op 11 januari.
Een tweede bericht, in de Nieuwe Tilburgsche Courant gaat over 22 oktober 1903, toen de molenaarsknecht de bocht te krap nam, toen hij met kar en paard de poort in wilde draaien. Daardoor kwam hij te dicht bij de sluis, met als gevolg dat de dam gedeeltelijk afbrak. De kar, geladen met 4.000 kilo schors, en het paard vielen in het water, maar alles kon zonder ernstige schade worden gered.
Situatie in 1832. Klik op de kaart voor een vergroting
De watermolen brandt af in de nacht van 30 op 31 december 1911, maar nog enkele jaren runt de familie een met een motor aangedreven maalderij. In 1912 wordt het stuwrecht verkocht.
De familie Heijs blijft tot ca. 1920 eigenaar van de molen. Daarna wordt hij verkocht aan E.J. Schellings uit Sint-Michielsgestel, die de watermolen in 1936 laat afbreken. Op het terrein wordt een tuin aangelegd.
Bronnen
Molendatabase, id nr. 15023 Ad Vorselaars, Kroniek op de Brabantse molens Word-document, (2007) L.A.A. IJpelaar en K. Kremer, Dongen tussen Den Heuvel, Lage Ham en D’End, z.p. 2006 Piet-Hein van Halder, Watermolens in Noord-Brabant vroeger en nu, z.p. 2010 Heemkundekring De Heerlyckheit Dongen (ed.), Oud Dongen in Beeld II, z.p. z.j. De Grondwet van 11 januari 1883 Nieuwe Tilburgsche Courant, van 25 oktober 1903 Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant van 4 januari 1912
Kun je mij vertellen welke bronnen voor dit verhaal zijn gebruikt? Mijn opa was hier de laatste molenaar. Ik probeer een raadsel op te lossen: hoe de zoon van een wijnhandelaar uit Geertruidenberg molenaar wordt in Dongen. Misschien dat de bronnen me meer kunnen vertellen.
Paul Huismans
bhiczei op 23 mei 2022 om 08:11
Hallo Mirjam, ben je bezig met je familiegeschiedenis? Ik heb de bronnen hierboven in aan het eind van het verhaal toegevoegd.
Norah
zei op 23 mei 2022 om 11:25
Dag Mirjam,
Wanneer het gaat om Waltherus Cornelius Heijs getrouwd 10-09-1913 met Aldegonda Maria Hoevenaars, dan was deze man een zoon van de molenaar Jacobus Philippus Heijs en Gerardina Vekemans > Dongen.
Ik weet niet of je naar deze mensen op zoek bent?
Mvg.
Norah
zei op 23 mei 2022 om 11:31
Of heb je het over een voorvader midden 18e eeuw?
Norah
zei op 23 mei 2022 om 17:12
Ik zie het, het betreft Isaac Heijs 1743-1815.
Mirjam
zei op 23 mei 2022 om 18:43
Ha Paul en Nora,
Bedankt voor jullie reacties.
Ik ben inderdaad mijn familie aan t uitpluizen. Mijn opa Waltherus/Teer was de laatste molenaar van de wind- en watermolen aan de Sluisweg. Omdat hij oa (eiken)schors maalde voor de looierijen in de omgeving had hij een goede band met de looiers in Dongen e.o. De lijn van Dongen (met de molenaren Heijs) en de overgang naar Geertruidenberg via Isac of Isaac heb ik vrij eenvoudig kunnen leggen. Nu nog dieper het verleden in en de Heijsen (16de eeuw) in Geertruidenberg verder koppelen. Maar dat gaat ook lukken.
Paul Huismans
bhiczei op 24 mei 2022 om 06:48
Succes, Mirjam. En bedankt, Norah.
Jef van Veldhoven
zei op 20 mei 2023 om 15:39
Ezechiel Johannes Schellings is pas op 16 november 1927 in Sint Michielsgestel komen wonen
