Vredeswinkel
Als jongetje wilde Johan soldaat worden. Maar toen hij een jaar of veertien, vijftien was, kwam daar verandering in. De mogelijke komst van kruisraketten naar Nederland en de dreiging van een kernoorlog waren rond 1980 de reden dat Johan zich aansloot bij de antimilitaristische beweging. Hij nam elke donderdag deel aan vergaderingen van de Antimilitaristische Werkgroep Eindhoven, waar besproken werd hoe de komst van de kruisraketten tegen kon worden gehouden. 'We waren ervan overtuigd dat er veel verandering binnen handbereik was', vertelt hij.
De werkgroep zocht een verzamelplek voor de grote en sterk groeiende vredesbeweging, vertelt Johan. Ze wilden op zo'n locatie vergaderen en onder andere een spreekuur organiseren voor totaalweigeraars; dienstplichtigen die zowel de militaire dienst als elke vervangende burgerdienst weigerden. Op totaalweigeren stond een gevangenisstraf van achttien maanden. De antimilitaristische werkgroep stond totaalweigeraars bij.
De werkgroep kreeg de beschikking over een pand aan de Grote Berg 41 in de Eindhovense binnenstad. Daar werd na veel klussen, verbouwen en inrichten een vredeswinkel geopend, waarvoor subsidie werd gegeven. Met de opening van de Vredeswinkel ging de wens voor een centrale verzamelplaats voor de groeiende Eindhovense vredesbeweging in vervulling. Op de Grote Berg 41 kon men terecht voor informatie over aankomende antimilitaristische acties, buttons, posters en brochures (indertijd een hele levendige handel) en werden vele acties in binnen- en buitenland georganiseerd. Totaalweigeraars konden er terecht voor begeleiding. De Vredeswinkel organiseerde de jaarlijkse Vredesweek in Eindhoven en hield zich vooral bezig met vredeseducatie. Vandaag de dag gebeurt dat nog steeds, onder de naam Vredesburo.
Treinblokkades
'Het Vredesburo was onze vriendelijke kant. Maar er zat ook een meer radicale kant aan de antimilitaristische werkgroep. Waar het leger was, waren protesten', vervolgt Johan. Hij nam deel aan allerhande blokkades, zoals treinblokkades in Eindhoven. Wanneer er NAVO-oefeningen plaatsvonden kwamen er gelegenheidscoalities bijeen om actie te voeren. Tijdens zulke NAVO-oefeningen, Reforger genaamd, reden legertreinen vanuit de haven van Rotterdam door Eindhoven om zo snel mogelijk in West-Duitsland aan te komen.
Hij kan zich een treinblokkade herinneren waarbij leden van de antimilitaristische werkgroep en de groep Onkruit samenwerkten. Zij gingen tijdens zulke acties op het spoor zitten om de legertreinen tot stoppen te dwingen. 'Ze reden door tot aan je voeten, om je te intimideren.' Op een gegeven moment waren de militairen voorbereid op de antimilitaristen. 'Ze werden vooraf gewaarschuwd. Ze verwachtten ons dus al, we werden eigenlijk deel van de oefening.'
Alternatieve dienstplicht was voor watjes
Het leger stond voor agressie en was het symbool van de mannelijkheidscultus, aldus Johan. Daar wilde hij tegenin gaan: 'Je wilde als man ook kwetsbaar kunnen zijn. Ik was een jaar of zeventien en zat op school te breien, als statement.'
Johan was er sterk van overtuigd dat hij zou totaalweigeren, net als een aantal van zijn vrienden. Veel jongens probeerden op grond van S5, de slechtste score met betrekking tot geestelijke stabiliteit, afgekeurd te worden voor militaire dienst. Dat wilde Johan niet: 'Totaalweigeren voelde toch als de enige optie voor mensen zoals wij. Dienstweigeren en alternatieve dienstplicht was zeker ook een optie, maar eigenlijk vonden wij het voor onszelf toch te soft.' Toen hij opgeroepen werd voor de keuring in Breda ging hij niet alleen. 'Ik ben naar de keuring gegaan met een hele grote teddybeer en heb tegen de artsen gezegd: "Ik wil heel graag in dienst, maar alleen als mijn teddybeer ook in dienst gaat." Ik wilde het belachelijk maken. De artsen daar hebben alles al een keer gezien, dus de schedelomvang van de teddybeer werd toen ook keurig opgemeten', vertelt hij.
Uiteindelijk werd Johan toch nog onverwacht buitengewoon dienstplichtig verklaard, wat neerkwam op een vrijstelling. Dat gebeurde vanaf de jaren zestig steeds vaker, toen een tekort aan dienstplichtigen omsloeg in een overschot. De vraag of Johan dienst zou moeten weigeren bestond na de verklaring niet meer.
Waarom ik weiger
Zijn vrijstelling van de dienstplicht betekende niet dat Johan zich niet meer voor het totaalweigeren inzette. Een goede vriend van hem was totaalweigeraar; op de dag dat hij zich moest melden voor opkomst, ging Johan in zijn plaats naar de kazerne in Breda. Zijn vriend zat ondergedoken op een locatie die ook voor Johan geheim was gebleven, zodat hij het niet zou kunnen verklikken. Op naam van deze vriend meldde Johan zich voor de opkomst: 'Ik had een hele partij pamfletten bij me, waarop stond: "waarom ik weiger" een tekst geschreven door de betreffende vriend. Ik heb me gemeld met die pamfletten in mijn tas en wilde zo ver mogelijk komen zonder dat ze in de gaten hadden dat ik iemand anders was.'
Na ongeveer een halfuur stond Johan in een ruimte met zo’n twintig tot 30 jongens. Hij opende zijn tas en verspreidde de pamfletten. Johan werd meteen opgepakt door de marechaussee en in een geblindeerd busje overgebracht naar een andere kazerne: 'Ik werd uitgeladen en in een kamertje gezet. Een vaderlijke man kwam naar mij toe en vroeg of ik kon vertellen waar mijn vriend was. We hadden grote problemen, zei hij, en mijn vriend al helemaal.' Pas rond een uur of vijf in de middag werd Johan vrijgelaten. Het was al donker buiten en hij had geen idee waar hij was: 'Ik ben gaan lopen en kwam iemand tegen die zei dat ik bij de kazerne van het Korps Commandotroepen in de bossen bij Roosendaal was. Ik ben met de trein naar huis gegaan.'
Nasleep
'Ik ben nooit vervolgd voor dat gebeuren', vertelt Johan. Wel werd hij er enkele jaren later weer aan herinnerd toen hij in Nijmegen werd opgepakt wegens het plakken van posters: 'Toen werd uit mijn dossier voorgelezen dat ik aangeklaagd was omdat ik me had uitgegeven voor iemand anders.' Zijn vriend kwam er niet zo goed vanaf: die werd opgepakt en moest een gevangenisstraf van 18 maanden uitzitten wegens totaalweigering.
Dit artikel is gebaseerd op een gesprek van de auteur met Johan Frijns in 2021.
Reageren of oud materiaal sturen
Heb jij nog levendige herinneringen aan de protesten en jeugdcultuur van de jaren '60, '70 en '80? Reageer dan hieronder, deel je herinneringen en vul deze pagina aan. Of stuur ons foto's en ander oud materiaal, om op de site te plaatsen. Klik hier voor alle contactmogelijkheden. Of mail direct naar info@bhic.nl.
Meer over protest en jongeren in de jaren '60, '70 en '80
