Witte helmen, wapenstokken en rieten schilden. De Mobiele Eenheid vangt op deze foto onze blik. Minder goed zichtbaar zijn de krakers. Oog in oog staan ze, in de donkere ochtend van 18 december 1979, in de Bossche wijk Kruisbroedershof.
Confrontatie krakers en ME, Kruisbroedershof in Den Bosch, 18 december 1979 (bron: Kleintje Muurkrant jrg. 3, nr. 54 (1979) / collectie BHIC)
'Daar heb ik echt een trauma aan overgehouden'
De M.E. is opgeroepen om in de wijk Kruisbroedershof krakers uit te zetten, uit een pand dat het eigendom is van W.P. van den Dungen. Op juridisch gebied was de slag voor de krakers al verloren; de rechter had het eigendomsrecht laten prevaleren en de deurwaarder had al tot ontruiming bevolen. Een directe confrontatie met het gezag was onvermijdelijk, daar waren de Bossche krakers ondertussen van overtuigd. Zo lezen we in Kleintje Muurkrant. Wat volgde was een zeer felle confrontatie, die achteraf bezien een periode van verharding inluidde in het contact tussen overheid en actievoerders.
Zoals veel Bossche oud-actievoerders hebben Harry en Else aan de confrontatie aan het Kruisbroedershof nog levendige herinneringen. 'Wij zaten toen om de hoek, in het gekraakte Baptistklooster in de Sint Jorisstraat, vertelt Harry. 'Mede dankzij onze telefonade (een belangrijk en geheim communicatiesysteem van de Bossche beweging) hebben we toen op tijd gehandeld. Wij waren er als eerste bij en konden de weg afzetten en hekken plaatsen (er was daar een bouwplaats) voordat de agenten er waren. Vervolgens arriveerde ook de kraakgroep van de Papenhulst en al gauw was iedereen opgetrommeld. Zo werkte dat.' Else: ‘Ik durfde op een gegeven moment niet meer’. Normaal gesproken wisten de actievoerders wel met welke agenten zij te maken hadden. Ze kwamen elkaar in de stad vaak tegen en niet alleen bij acties. Harry: 'Dan stond ik in een gekraakt pand en kwam een agent informeren of er een tafel, bed en stoel stond en of de eigenaar was ingelicht. "Allemaal gedaan? Keurig! Doei!" En dan was het klaar', lacht hij. Maar het ging anders als politie van buitenaf werd gehaald, vervolgt hij. 'Als zo'n agent dan één meisje raakte, dan stond daar weer een vriendje bij en voor je het weet was het mis.’
‘Daar heb ik echt een trauma aan overgehouden’, zegt Harry. Hij herinnert zich dat zelfs de Bossche agenten verbaasd waren. 'Dit was hun werk niet. Het was van buitenaf gestuurd. Er kwamen mensen uit Vlijmen, Nieuwkuijk, Nistelrode enzovoorts en die hebben de leiding gehad. Dat waren echt andere agenten dan die wij kenden.' Else: ‘In het pand zaten drie vrouwen. Zij wisten dat ze eruit moesten en zouden dat niet zomaar doen, maar de actievoerders hadden onderling wel het afgesproken dat het verzet niet gewelddadig zou gaan.'
Harry: 'Eerst is er een groep van zo’n dertig agenten uit Den Bosch gekomen. Dat was bijna vriendschappelijk duwen en trekken, omdat we ook wisten dat we het zouden verliezen. Dat was eerlijk gezegd ook de planning, een symbolische actie. Maar toen kwamen er twaalf… bloedhonden. En er stonden nog zo’n twintig krakers voor de deur. Ik stond achter een meisje, daar sloegen ze een oor af. Gewoon eraf. Je had agenten die stokken tussen de mensen staken en weer anderen sloegen zo hard als ze konden.’ Opmerkelijk detail: een van de actievoerders was een dochter van een van de agenten. Zij woonde in een kraakpand in de Sint Jorisstraat.
‘Het was echt heel heftig' vervolgt Harry. 'We wilden zoveel mogelijk publiciteit, om te laten zien dat het belachelijk was om twee van die vrouwen uit zo’n huisje te halen. Op een gegeven moment zijn wij gesplitst door de politie. Eerst waren we met zo’n 100 actievoerders, op het laatst waren dat er nog zo’n 25. Op de locatie van de actie was een bouwplaats, met allemaal hekken en er lagen ook stenen. Die situatie keerde zich tegen ons. Want de agenten sloegen maar door en de mensen liepen tegen de hekken aan. We konden niet weg. Toen ging één iemand met stenen gooien en volgden er meer. Een agent brak daardoor zijn kaak. Deze had van de schrik een pistool getrokken. Ook is door alle stress nog een agent door het dak het huis in gevallen... Uiteindelijk zijn de meisjes met bloemen naar buiten gekomen. En de agent die de leiding had stond maar te roepen: "Dit heb ik niet gewild!", aldus Harry. Else: 'Ik heb heel erge mazzel gehad, want ik stond in die kring van 25 en ze waren al begonnen te duwen. Een agent zag mij staan, ik was 17, die pakt mij vast en sleurt mij helemaal de andere kant uit. “Klaar”, zei hij. Ik wist niet goed wat er gebeurde. Maar zo heb ik dus geluk gehad. Het was ongekend en ook niet afgesproken. Wel het scenario, dat het een symbolische actie zou zijn: wij verzetten ons, jullie pakken ons op, zetten ons ergens anders en dan komen de bewoners met bloemen naar buiten. Maar het werd echt een slagveld. Er zijn mensen in het ziekenhuis beland.'
'Het was bekend dat de krakers weg moesten uit het pand. En als je daar niet tegen kunt dan moet je daar ook niet gaan staan', vindt Harry. 'Maar dit ging nergens over. Dit had niet gehoeven. Dit was wel het laatste wat wij wilden. Ook veel agenten waren helemaal over de zeik. Kijk, Den Bosch is heel kleinschalig. We wisten welke agenten gevaarlijk waren, dat waren er in onze stad vier, die trouwen allemaal baard hadden', lacht hij. 'En die werden door ons helemaal geïsoleerd. Want bij ons zaten wel een aantal hufters, bij hen ook! En die moest je proberen te vermijden door zo veel mogelijk publiciteit. En niet elkaar half doodslaan.
Krakers in Nijmegen en Amsterdam riepen Den Bosch na de slag uit tot krakersstad van Nederland, herinnert Harry zich nog. Ze waren echter niet in de stemming om van deze eer te genieten. Er heerste vooral boosheid en verslagenheid. 'Na de actie is er nog een strafrechtelijk onderzoek geweest naar het gedrag van de Bossche agenten', vervolgt hij. 'Maar dat is na een jaar van de baan gegaan. Ze hebben toen die agenten van buitenaf helemaal buiten beschouwing gelaten.' 'En ze hielden ze ook niet tegen', voegt Else toe.
Kleintje Muurkrant over de actie
Kleintje Muurkrant wijdde bijna een heel nummer aan de confrontatie bij het 'hakenkruisbroedershof'. In een ingezonden stuk schrijft 'Thea' (artikelen waren standaard anoniem): 'We wilden laten zien dat de politie en de M.E. met mensen te maken hebben. En niet met een geval, waarmee wat moeilijkheden zijn.' (...) 'Na herhaalde malen verzocht te hebben dat de mensen aan de kant moesten, zonder resultaat, begon de M.E. erop los te slaan. Mensen vluchtten weg, voor sommigen ging dit erg moeilijk door de barrikades die er waren. Enkele mensen stonden in een hoek gedrukt, konden er niet uit. De M.E. bleef echter doorslaan. Dit wekte woede op bij verschillende mensen. Sommigen gooiden met stenen. Dit had effekt: de M.E. ging weg.'
Later zou de brandweer, zonder incidenten, de krakers uit het pand halen. Dat verschillende krakers de actie naderhand betreurden en als mislukt beschouwden, vond Thea ergerlijk. Ze had dit ook in de krant gelezen en vond het storend dat actievoerders hierin meegingen. Volgens haar was de actie geslaagd, in de zin van protesteren op vreedzame wijze maar met alle bekende middelen.
Ook vinden we in Kleintje een stapsgewijs verslag van de actie:
6:30u: De bedrijvigheid is van zo'n omvang dat van een misplaatste grap geen sprake meer kan zijn. Enkele ME-ers lopen in hun blauwe overalls rond.
6:45u: Volgens schema worden diverse barrikaden opgeworpen door stelselmatig, steen voor steen, de straat open te breken. Op vijf plaatsen groeien de bergen klinkers.
700u: Een passerende recherchewagen (Golf VW, kenteken FG-75-VZ) rijdt door; beide partijen wachten op het treffen.
7:15u: De barricaden zijn voltooid volgens plan.
7:30u: Het aantal krakers en sympathisanten is aangegroeid tot ruim negentig. Naast bekende mensen hebben een vijftiental buurtbewoners zich de moeite getroost om hun onvrede met de ontruiming te tonen.
Reageer hieronder en deel je herinneringen aan de protestbewegingen van de jaren zestig, zeventig en tachtig. Ook zoekt het BHIC voor dit thema foto's en ander oud materiaal, om op de site te plaatsen.
Eind oktober 2023 gaat een boek over de opstandige jaren 1975-1985 in Den Bosch verschijnen. Makers zijn journalist Eric Alink en documentalist Gertjan van Beijnum, die beiden actief waren in de toenmalige beweging. Verder bestaat de redactie uit sociaal historicus Frans Van Gaal, vormgever Maarten Sterneberg en Rob Koolen. Heb je verhalen of beeldmateriaal uit die tijd? Stuur een berichtje aan denboschinbeweging@gmail.com. De makers nemen contact met je op. Je kunt je ook aanmelden als je te zijner tijd extra info over het boek wil.
