In het vorige deel zijn de forten bij ’s-Hertogenbosch besproken, waarvoor met de regelmaat van de klok arbeidskrachten uit de regio werden geronseld om verplicht mee te werken aan de vestingwerken, waarbij vooral de Citadel, de Pettelaarse schans, fort Isabella, fort Crèvecoeur, fort Sint Anthonie en de Orthenschans regelmatig vermeld worden. Maar wat betekende dat voor het Peelland?
Leveringen, diensten en betalingen
Ter illustratie een serie details uit het kwartierarchief inv.nr. 155 met notities uit diverse dorpen om een idee te hebben over wat er zoal speelde in het rampjaar en de periode daarna vooral gericht op de bestaande forten:
De forten Isabella en St. Anthonie bij 's-Hertogenbosch, 1748 (BHIC, nr. 343-680)
arbeiders uit Liempde voor de Isabellaschans, palissaden voor Isabellaschans, arbeiders voor fort Orthen, Peeldorpen strooi, karrendiensten, palissaden, rijspalen en arbeiders op verzoek van de Graaf van Waldeck en ZE Ravenhaupt voor het slechten van fort Orthen en fort Crèvecoeur, Schijndel 20 karren voor 4 dagen werk aan de Isabellaschans, levering van 100 stormpalen aan de Isabellaschans, 80 man uit Schijndel gewerkt aan het slechten van de Pettelaarschans, een missive van gouverneur Kickpatrick over de aanbesteding van het werk op de Pettelaarschans, missive van de gouverneur over het afhouwen van opgaande eikenbomen op gemeijnten en particuliere gronden om daarvan 2880 palissaden te maken voor de Grote of Isabellaschans, in april 1673 vordert de gouverneur 500 manschappen tot slechting van de Isabellaschans, 4 karren voor de Pettelaarschans, 400 bossen gaarden en 400 latbomen, 400 palissaden voor de Grote Schans, 4 karren voor de Orthenschans 8 dagen lang, voor het slechten van de Pettelaarschans 15 manschappen 30 dagen lang, vanuit Erp 300 palissaden voor de Isabellaschans, 375 personen voor het slechten van de Pettelaarschans en 500 palissaden geleverd op de Isabellaschans; het dorp Son heeft latbomen en gaarden geleverd ivm het slechten van de Pettelaarschans, vier mannen hebben 10 dagen gewerkt aan de Vughterschans, Veghel maakt gewag van 400 bossen, 400 latbomen, 400 busselen geerden en 400 palissaden aan de Isabellaschans. Voor het slechten van de Pettelaarschans 50 man 36 dagen lang; Sint-Oedenrode meldt: 400 palissaden aan de Pettelaarschans, met 19 karren en 19 laders gewerkt aan de Isabellaschans 61 dagen lang, 36 dagen gewerkt aan het slechten van de hoogten van Orthen, 600 palissaden getransporteerd naar de Isabellaschans etc. etc. Om enige praktijkvoorbeelden te geven!
Kenmerkend is ook de strijd die men voerde met de overheid om remissies gedaan te krijgen in het kader van verpondingen, beden, allerlei belastingen en accijnzen op bestiaal, bezaaide landerijen, oorlogscontributies, konvooien en licenten, het gemaal, de gemene middelen, hoofdgeld, hoorngeld, het klein zegel, de Brabantse landtol, betalingen voor sauvegarden, serviesgelden, kwartierstaxen etc. Al die belastingen drukten immers superzwaar op de economische toestand van elk der dorpen. Ze waren voortdurend onderwerp van gesprek, zowel op de reguliere kwartiersvergaderingen als op de bijeenkomsten van afgevaardigden op de Plattelandskamer in het stadhuis van ’s-Hertogenbosch.
Geschil om Sterksel
In dit verband bewaarde men in het kwartiersarchief een wat merkwaardig document over de bijdrage van het dorpje Sterksel (nabij Heeze en Leende), waarbij een geschil werd beschreven tussen de griffier van kwartier Peelland en de abt van de abdij van Averbode.
Verklaring van prelaat Servaes Vaals (BHIC, toegang 2 inv. nr. 362)
Servaes Vaas de prelaat der abdij van Averbode verklaarde hoe Herbertus, in leven Heer van Heeze, al in 1162 aan Otto, aartsdiaken van Luik, verkocht zou hebben zijn vrij en allodiaal goed genaamd Sterksel met al zijn gecultiveerde en ongecultiveerde landerijen, weiden, hooilanden, houtwassen, moeren en dit ten behoeve van de abt en het convent van Averbode. Daarna heeft de Hertog van Lotharingen dit in 1220 bevestigd, welke bevestiging nog eens werd herhaald in 1300. De bestaande vijf woningen of pachthoeven zouden gevrijwaard blijven van verpondingen, beden en andere vormen van belastingen zoals men binnen het kwartier van Peelland verplicht was te betalen. Geerloff Suijkers, de rentmeester van Peelland beweerde uitdrukkelijk dat Sterksel verplicht was alle kwartierstaxen te betalen evenals de 28 andere dorpen!
Bronnen
Deels informatie op basis van wikipedia;
vervolgens het standaardwerk van kapitein C.J. Gudde, ’s-Hertogenbosch Geschiedenis van vesting en forten, 1974’ (BHIC toegang 1142 inv.nr. 27 A 18) en Vier eeuwen geschiedenis van het garnizoen ’s-Hertogenbosch (BHIC toegang 1142 inv.nr. 17 E 21);
Kwartiersarchief Peelland toegang 2, de verslagen per dorp uit inv.nrs. 155-159;
Mr. J.H. van Heurn, Historie der stad en meyerye van ’s-Hertogenbosch deel 3 1648-1729 [Utrecht 1776 heruitgave van 1974]; Creative Commons;
Kwartiersarchief Peelland toegang 2, inv.nr. 155 met praktijkvoorbeelden;
Kwartiersarchief Peelland toegang 2, inv.nr. 362 over het geschil m.b.t. Sterksel.
Lees ook
Meer weten over het Rampjaar 1672 in het Kwartier van Peelland?
P.s. Al mijn gedetailleerde aantekeningen uit het kwartiersarchief zijn inmiddels opgenomen in mijn website henkbeijersarchiefcollectie.nl waarin elk van de Peeldorpen uitgebreid aan bod komt met veel detailinformatie.
