Aanleiding
Bij een onderzoek ben ik tegen de gilden van Sint Ambrosius en Sint Sebastiaan aangelopen. Hiervoor verwijs ik naar de verhalen over Twee herbergiers met 2e graads familieband op Borgvliet en Oefenen en ontspannen bij de Stalenbrug te Bergen op Zoom. Nog wat verder snuffelend kwam ik meer weten over die gilden, in bijzonder over hun schietterrein.
Schietterrein op (Oud-)Borgvliet
Aan de rubriek geschiedenis website van het Gilde van Sint Sebastiaan wordt deze passage ontleend: “Sprokkelingen uit het verleden Notitie uit het kasboek van de Wilhelmieten Ontvangen van de Gildebroeders van Borgvliet voor 2490 beukenplanten (haag), 41 gulden en 14 stuivers op 15 april 1788. Deze aankoop was zeker voor de afbakening van het gilde terrein. Dat was zoals wij weten gelegen aan het Beneden-baantje (bij de Stalenbrug). Uit het aantal planten kunnen we opmaken dat het terrein ongeveer 1.5 ha groot was.” Mogelijk heeft toen het Gilde Sint Sebastiaan toen hun oude terrein verlaten. Tot deze veronderstelling komt opsteller aan de hand van het volgende.
In zijn doctoraal studie “Macht en gezag in het Markiezaat” schrijft Dr. Willem van Ham aan de hand van een handeling op 28 november 1562: “De markies bevoordeelde de schutters te Borgvliet door de afstand van een perceel bij zijn kasteel, alsmede de afstand van twee bomen om er een wippe (schutsboom) van te maken.
Ook de leggers van cijnsplichtigen op Borgvliet bevatten interessante gegevens over het schietterrein van beide gilden op (Oud-)Borgvliet aan de Zeekant. Allereerst een kaart van de Heerlijkheid Borgvliet van landmeter H. Adan van 1751 met genummerde percelen en een wip (schutsboom). Deze kaart behoort tot het Cijnsboek 1760, bijgehouden tot 1795.
Bovenstaande kaart is een gedeelte van bedoelde kaart. Rechtsboven staat een (op andere kaarten ook als zodanig genoemd) een wip tegen de baan van Bergen op Zoom naar Antwerpen, de Antwerpsestraatweg. Linksonder het Oudt slot, het kasteel van Borgvliet, toen al door water overspoeld, in onbruik en verval. Het kasteel stond ter hoogte van de huidige kruising van de Laan van Hildernisse Zuid en de Laan van Everswaard. Het gebied bij de wippe is het gebied waarvan voormelde beplanting wordt aangenomen in april 1788. In het voorjaar van 1788 gebeurt ook het nodige rond de percelen 11 (tegen de rand van de Oosterschelde), 10, 9 en 8 gelegen tussen de ouden dreef naar het oude slot en de kom van het dorp Borgvliet.
Schietterrein van Sint Ambrosius en Sint Sebastiaan grenzen aan elkaar
Uit Cijnsboek der heerlijkheid Borgvliet 1759, bijgehouden tot 1789, blijkt: Perceel 8 een huis genaamt het Lammeken; Perceel 8 2 een erve genaamt De Vos; perceel 9 genaamt St. Huijbregt; perceel 9 2 het Lammeken/perceel 9a achter het Lammeken; perceel 10 erve genaamt het Hoog Huijs, dit het gilt St. Ambrosius. Perceel 11 Verlaaten De Schutterije van St. Bastiaen. Ten aanzien van de percelen 8 en 9 vermeldt het cijnsboek 1760, bijgehouden tot 1795 “genaamt Lammerken den Engel”. Eigendom van “ ’t gilt van Sint Ambrosius, habet Anthony Sneijders”. In een ander document wordt perceel 9 geduid “genaamt St.Huijbregt”. Perceel 10 “nu gilt van St. Ambrosius, nu Amtonij Sneijders”. Perceel 11 “het gilt verlaten”. Een andere rubriek vermeldt ten aanzien van perceel 11: “Schutterij van St. Bastiaan verlaten, ligt agter A. Sneijders”.
De eigenaren van genoemd ’t Lammeken
Op 19 december 1787 koopt A.C. van Kleeff ten behoeve van het Gilde Sint Ambrosius een perceel in de 1e hoek, nummer 10. Eveneens op 19 december 1787 koopt het gilde huizinge, geapprecieerd herberge, schuure, hoff, erve, genaamd ’t Lammeken (percelen 8 en 9) door hoofdman A.C. van Cleef en koning Theodorus Eskens en in 1788 wordt er een hypotheek op gevestigd. A.C. van Cleef is meester-metselaar en woont binnen de stad. In de koopakte wordt vermeld dat het pand ’t Lammeken staat in de “kuijp van het dorp” en dat repareren en verhuuren aan de orde is. Het repareren wordt gegund aan de hoofdman. Blijkens een akte van 11 april 1785 blijkt overigens huize ’t Lammeken, “zijnde ene herberge, sedert maart 1779 verhuurd te zijn voor zeven jaren”.
In 1801 koopt Anthony Sneijders het onroerend goed, lees eerder genoemd verhaal “Twee herbergiers ….”. Maar het Ambrosiusgilde blijft daar gehuisvest. In een boedelbeschrijving van 5 juni 1822 is nog sprake van “In het Schiethuis, brandhout, kegels en kegelballen”. De volgende eigenaar zet na aankoop in juli 1822 de herberg voort. Bij de Volkstelling 1840 lijkt er nog sprake te zijn van een herberg. In het bevolkingsregister 1850 is hier geen sprake meer van.
Conclusie
Lezende hetgeen Willem van Ham schrijft in zijn dissertatie is het door hem bedoelde perceel mogelijk perceel 11 in de Cijnsboeken, dat het Gilde Sint Sebastiaan heeft verlaten. Dit laatste mogelijk mede door verzwelgen van een deel van het terrein door de zee en de komst van het Sint Ambrosiusgilde als buurman.
Het Lammeken wordt Schuttershof
In het boek Beeldig Bergen staat deze afbeelding.
Op de linkse steen staan: twee geweren met daaronder Schutter Hof daaronder 1788. De andere steen vermeldt A.C. van Cleef, hoofdman van ’t gilde van St. Ambrosius 1788. In het boek wordt Schuttershof gesitueerd bij het Sint Josephplein. Daar lag wel een schuttershof, maar het Schutterhof van de stenen lijkt mij op (Oud-)Borgvliet te liggen. De naamsverandering is ook opgenomen in een acte van 15 augustus 1801 met betrekking tot de verkoop van het onroerend goed door het gilde aan Anthony Sneijders.
De stenen liggen in een depot van het Markiezenhof, als conservator Bart van Eekelen.
A.C. van Cleef
De naam Van Cleef wordt op verschillende wijze geschreven. In de notariële archieven komt de naam meer dan regelmatig voor. Zo is A.C. van 1797 tot 1801 eigenaar van de herberg Huys ten Halve aan de Zandstraat, halverwege de vesting en Fort Moermont. Lees daarover meer in Herberg Huys ten Halve, het verhaal van de verdwenen taverne Mogelijk is A.C. een nazaat van de Van Kleef vermeld op deze gevelsteen, gedateerd eind 17e eeuw en komend uit huis in de Engelsestraat, aldus het boek Beeldig Bergen, gezien de metselaars symbolen op de steen.
