Oordeel zelf: tussen 1825 en 1831 trok er onder verantwoordelijkheid van de Gouverneur een flink aantal taxateurs of schatters door de hele provincie om alle gebouwde en ongebouwde eigendommen van een waardering te voorzien ten behoeve van de nieuwe grondbelasting die de regering wilde gaan instellen.
Het vaststellen van de belastbare opbrengst was logischerwijze een van de meest heikele onderdelen van het hele kadaster- en belastingplan. De taxateurs begonnen met het maken van een beschrijving van iedere gemeente. Zie hier wat ze over Sint-Michielsgestel te melden hadden in hun Tabel van classificatie der grondeigendommen
Algemeen
Ligging
De gemeente Sint-Michielsgestel ligt ten noordoosten van de grote rijksweg van ’s?Hertogenbosch naar Eindhoven en Maastricht, 5 kilometer ten zuidoosten van ’s?Hertogenbosch en 20 kilometer van Eindhoven.
Aangrenzende gemeenten
Sint-Michielsgestel grenst ten noorden aan de gemeente Den Dungen, ten oosten aan de gemeenten Schijndel en Sint-Oedenrode, ten zuiden aan de gemeente Boxtel en ten westen en noorden aan de stad ‘s-Hertogenbosch.
Rivieren en beken
De rivier de Dommel stroomt dwars door de gemeente. De rivier komt vanuit Boxtel aan de zuidkant Sint-Michielsgestel binnen, doorkruist vervolgens met de nodige kronkelingen het dorp om er in het noordwesten weer uit te stromen. Hier volgt zij een stukje het grondgebied van Vught, om via de stad ’s-Hertogenbosch in de Dieze en tenslotte bij het fort Crevecoeur in de rivier de Maas uit te monden. Verder stroomt in het westen het riviertje het Halswater, dat tevens de grens tussen Sint-Michielsgestel en Vught aangeeft.
Wegen en buurtwegen
Verschillende wegen en buurtwegen doorkruisen deze gemeente. Over het algemeen worden die vrij goed onderhouden.
Bodemreliëf
Het reliëf kent een afwisseling van hoog en laag, maar omdat het rijzen en dalen vrij ongemerkt verloopt, doet de bodem toch vrij vlak en egaal aan.
Vruchtbaarheid van de grond
De grond is van wisselende samenstelling, maar middelmatige gronden, waar op matige en kleine percelen zeer goed verbouwd wordt, komen het meest voor. Het hoge terrein, met daarop de landbouwgronden, heeft bruine en zwartachtige zandgronden en het laagste deel, met vooral hooi- en weiland en hakhout, heeft derriegronden.
Binnen deze gemeente liggen ruim 150 bunders heidegronden. Eenderde deel is niet ongeschikt om tot cultuur te brengen, het overige tweederde deel bestaat vooral uit zandheuvels en is ongeschikt om er iets te verbouwen. De meeste heide ligt in het zuiden van deze gemeente tegen de grens met Boxtel. Moerassen die helemaal niets opbrengen worden hier niet aangetroffen.
Landbouwproducten
De landbouwproducten zijn hier vooral rogge, boekweit, aardappelen, haver en spurrie. Op de eerste klasse gronden groeien kool en witte bonen, verder weide en hooilanden. Tarwe, gerst, erwten, vlas, oliezaden, klaver en fruit zijn geen hoofdopbrengst en worden vooral voor eigen gebruik geteeld. Het schaarhout omvat slechts het een/vijfendertigste deel van de gemeentelijke grondoppervlakte en wordt over het algemeen goed en met zorg en kennis onderhouden.
Vanwege de malse groei springen de eigenaren er voordelig mee uit. Vanwege de geringe aanplant en de nabijheid van de stad ’s-Hertogenbosch, waar men het hout gemakkelijk naartoe vervoert, geeft dat meerwaarde boven gemeenten met een grote houtovervloed en een minder gunstige ligging ten opzichte van een grote marktplaats. De dennenbossen op de schrale zand- en heidegronden groeien deels matig en deels slecht.
Paardenfokkerij en vee
Er worden weinig paarden gefokt, in ieder geval ontoereikend voor de landbouwbehoefte. Ook worden er weinig schapen gehouden.
Nijverheid
De voornaamste tak van nijverheid is de handel die voortkomt uit de landbouw en houtteelt.
Gebouwen
De woonhuizen van deze aangenaam gelegen gemeente staan vooral in het centrum van de plaats zelf, waar de huizen meestal aan elkaar zijn vastgebouwd. Buiten het centrum zijn er nog twee gehuchten, waarvan het ene, het vrij aanzienlijke Maaskantje, vlakbij het centrum van de gemeente Den Dungen ligt. Het andere gehucht heet Herlaar en bestaat uit slechts enkele dicht bij elkaar gelegen woningen.
Voor het overige liggen de huizen verspreid, waaronder vrij aanzienlijke buitenplaatsen en herenhuizen. Vooral mogen genoemd worden het kasteel of buitenplaats genaamd Zegenwerp, dat tegenwoordig wordt gebruikt en bekend is als het Grote en Kleine Seminarium, het kasteel Haanwijk, de Ruwenberg, de Brouwmeer en andere.
Het centrum van de gemeente telt één aanzienlijk huis, herenhuizen en verder huizen van goede particuliere middenstanders en voorname landbouwers. Verder zijn er twee kerkgebouwen, een voor de Rooms Katholieke godsdienst en de andere voor de Hervormde, twee pastorieën, een raadhuis, twee windkorenmolens, twee rosoliemolens, drie bierbrouwerijen en een blauwververij met drukkerij.
De verschillende hier aangetroffen buitenplaatsen en herenhuizen en de hoge huurwaarde die ook voorkomt bij de voornaamste burger- en middenstandshuizen maken het noodzakelijk om veel woningen boven de gewone klasse te stellen. De goed ingerichte huizen van burgers, broodbakkers, tappers of andere middenstanders vallen daarom in de eerste vier klassen. Tot de overige klassen horen, net als in alle andere gemeenten, de huizen met weinig ruimte en comfort van boeren, ambachtslieden, kleine winkeliers, dagloners en dergelijke.
Bevolking
De totale bevolking van de gemeente Sint-Michielsgestel telt 2.291 personen.
Ongebouwde eigendommen
Landbouwgrond
De landbouwgrond is verdeeld in 5 klassen.
De 1e klasse grond vindt men vrijwel alleen in de Molenstraatse Akkers, nabij de gemeente Den Dungen, en enige percelen in de buurt van gunstig gelegen huizen, waar het ter plaatse het Plein heet. De grond bestaat over het algemeen uit goede, bruine en zwartachtige zandgrond op een geelachtig, waterdoorlatend zandbed, met een voldoende dikke laag teelaarde, die geschikt is voor de teelt van winter- en zomergraan en gewassen. Per bunder geschat op ƒ 48,00.
De 2e klasse bestaat uit lichtere, bruine en zwartachtige zandgrond op een waterdoorlatend, geelachtig zandbed, met een bovenlaag van 70 cm teelaarde die eveneens geschikt is voor de teelt van zomer- en wintergewassen. Door de nabijheid van de stad ’s-Hertogenbosch wordt de waarde van deze gronden verhoogd tot ƒ 36,00.
De 3e klasse omvat de grond die het meest voorkomt in deze gemeente. Dit soort grond ligt meestal op een hoog terrein en heeft enigszins schrale en grijze zandgrond, die aanmerkelijk meer mest nodig heeft dan de vorige twee klassen. De teelaarde rust op een ‘klemmig’ [=vast], zandachtig bed en is het best geschikt voor de teelt van rogge, boekweit en aardappelen. Geschat op ƒ 18,00.
De 4e klasse bestaat uit lichte, schrale zandgrond, waarvan de laag teelaarde van slechts 30 cm diep op een enigszins vast en kiezelachtig onderbed ligt. Met mest kan deze in zekere mate vruchtbaar gemaakt worden voor de teelt van rogge, boekweit en spurrie. Geschat op ƒ 10,00.
De 5e klasse is schrale heidegrond, die de laatste jaren met grote kosten en veel arbeidsinspanningen enigszins vruchtbaarheid is gemaakt. , boekweit, aardappelen en spurrie opbrengen. Geschat op ƒ 5,00.
Recreatietuinen, wandeldreven, enz.
De voor recreatie aangelegde gronden en wandeldreven bij de kastelen, buitenplaatsen of woningen, aangeplant met bloemperken, heesters en dergelijke, zijn geschat als de eerste klasse landbouwgronden, namelijk ƒ 48,00.
Tuinen
De tuinen liggen bij de woningen en zijn in 2 klassen ingedeeld.
De 1e klasse tuinen liggen over het algemeen op de grond van de twee eerste klassen landbouwgronden of weilanden. Ze zijn door heggen, grachten of greppels omsloten en beplant met fruitbomen, waarvan de vruchten en groenten zorgvuldig behandeld worden. , de gunstige en veilige ligging en voorzichtige behandeling, komen de taxaties een kwart hoger uit dan voor de landbouwgronden van de 1e klasse: ƒ 60,00.
De 2e klasse tuinen liggen bij de arbeiderswoningen en boerderijen op landbouwgrond of weiland van de 3e, 4e of 5e klasse, met weinig of geen fruitbomen beplant. Hierop worden enkel grove groenten, aardappelen, enz. geteeld die gebruikt worden door de eigenaar of gebruiker. Wettelijk gelijkgesteld aan de landbouwgrond van de 1e klasse op ƒ 48,00.
Boomgaarden
De boomgaarden in Sint-Michielsgestel liggen evenals de tuinen nabij de woonhuizen en zijn beplant met verschillende soorten fruitbomen, zoals appel-, peren-, noten-, pruimen- en kersenbomen. Naar aard van grond en groei van de bomen in twee klassen ingedeeld.
De 1e klasse boomgaarden liggen op landbouwgronden of weilanden van de twee eerste klassen. De bomen groeien matig en de tussenteelt bestaat vooral uit weide, groenten of andere veldvruchten. 60,00.
De 2e klasse boomgaarden liggen op schrale zandgronden, die gelijk staan aan de landbouwgronden of weilanden van de 3e en 4e klasse en zijn beplant met dezelfde fruitbomen als die van de 1e klasse. Ze zijn echter deels ouder en uitstervend en deels met zeer jonge traag groeiende bomen beplant. Deze bomen geven als gevolg van de bemesting die aan de tussengedeelten wordt gegeven weinig vruchten en de schatting is ƒ 48,00.
Hooilanden
De hooilanden liggen langs en bij de rivier de Dommel in het zogenaamde Bossche Broek. Ze worden in de winter zowel door regen, rivier en poelwater overstroomd. Dat is zelfs vaak het geval in het gunstige hooiseizoen. In de lage gedeelten gebeurt dat wel eens in de drie jaar. De hooilanden worden in drie klassen ingedeeld.
De hooilanden van de 1e klasse liggen langs en bij de rivier de Dommel en staan elke winter onder water, maar er zijn genoeg hoge terreinen met een zachte waterdoorlatende zandgrond om er tijdig van ontlast te worden. Het daarop groeiende hooi is fijn en voedzaam, het nagras brengt ruim een kwart van het eerste gras op en is vrijwel altijd ook eigendom van de eerste gebruiker. Geschat op ƒ 40,00.
De hooilanden van de 2e klasse liggen op lagere moerassige grond en worden ook door de rivier de Dommel overstroomd. Het hooi is schraal en minder voedzaam, het voor- en nagras wordt steeds door dezelfde eigenaar gehooid. Geschat op ƒ 26,00.
De lage, moerassige en met waterplanten begroeide hooilanden van de 3e klasse liggen vooral in het Bossche Broek en aan de Theere Beemden. Ze brengen door de hun lage ligging alleen grof hooi en waterplanten op. Vaak kan er niet gehooid worden, omdat de landen onder water blijven staan. Per bunder geschat op ƒ 10,00.
Weilanden
De weilanden liggen dicht bij de boerderijen, zoveel mogelijk en bij voorkeur op de laagste plaatsen. Ze zijn door hun verschillen in 5 klassen ingedeeld. Een hoofdvereiste van deze weilanden is dat ze gemest worden om ze geschikt te maken voor de melkerij en veehouderij.
De weilanden van de 1e klasse zijn meestal door heggen en sloten omsloten en liggen veelal in de nabijheid van de woningen. Met regenwater en weinig bemesting geven ze overvloedig goed en voedzaam gras voor de beweiding door het vee. Per bunder geschat op ƒ 34,00.
Ook die van de 2e klasse liggen veelal in de nabijheid van woningen, maar de grond is zanderiger. Daarom hebben deze weilanden meer bemesting nodig, maar brengen dan een redelijk goed en voedzaam gras op. Geschat op een huurwaarde per bunder van ƒ 24,00.
De meer afgelegen weilanden van de 3e klasse liggen op schrale zandgrond, maar wel redelijk dicht bij de boerderijen. , maar leveren vrij goed gras op voor het melkvee. Geschat ƒ 18,00.
De door sloten en heggen omsloten weilanden van de 4e klasse liggen deels op hoge en deels op lage zandgrond, waarop zelfs met zware bemesting weinig en hard star gras groeit. Een waarde toegekend van ƒ 10,00.
De lage, zure, met waterplanten begroeide of met heide doormengde weilanden van de 5e klasse leveren weinig, schraal en niet voedzaam gras op. Geschat op ƒ 4,00.
Hakhout
De hakhoutbossen worden hier meestal aangeplant op landbouwgronden of weilanden van de laagste drie klassen. Ze worden met hard- en zachthout beplant en om de vijf tot zes jaren omgehakt. Ze worden vrij goed en zorgvuldig onderhouden.
De bossen van de 1e klasse zijn met goed groeiend eiken-, elzen- en berkenhout beplant en liggen meestal op derde klasse weiland en landbouwgrond, soms ook op die van de tweede klasse. Het hout wordt regelmatig en om de vijf jaar gekapt. Geschat op ƒ 20,00.
Het eiken-, berken- en elzenhout waarmee dit land van de 2e klasse is beplant, groeit redelijk en wordt om de 6 jaar gekapt. De gronden zijn meer afgelegen en bestaan uit schraal terrein, landbouwgrond en weiland van de 4e en 5e klasse. Geschat op ƒ 14,00.
Hakhout van de 3e klasse staat op hoge, droge, grijze en stuifachtige zandgrond met slecht groeiende eiken- en berkenstruiken. Dit dun bezette en slecht opkomend hakhout wordt om de 7 of 8 jaar gekapt. Geschat op ƒ 6,00.
Opgaand geboomte
Ongeveer een/dertigste deel van het grondoppervlak van deze gemeente is bezet met hoogopgaande bomen. Die zijn veelal van matige kwaliteit, vooral wanneer het particuliere voorpotingen betreft. , als in soort en groei van het hout, zijn er drie klassen.
De 1e klasse zijn de goed groeiende eiken en beuken en andere soorten bomen, dicht geplant op vrij goede grond, gelijk aan de tweede en derde klasse landbouwgrond. Geschat op ƒ 16,00.
Het opgaande hout van de 2e klasse ligt op landbouwgrond of weiland van de 4e klasse en is begroeid met eiken en andere bomen, die ondanks de matige hulp van de ondergrond toch nog redelijk groeien. Geschat op ƒ 9,00.
De berkenboompjes van de 3e klasse op de heide en op schrale gemeentegrond zijn dun beplant en hebben een zeer geringe waarde. Slechts geschat op ƒ 3,00.
Dennenbossen
De dennenbossen verschillen nogal en worden daarom in 3 klassen ingedeeld. De slechtste en meest afgelegen gronden worden gebruikt om deze bosjes aan te leggen.
De dennen van de 1e klasse groeien redelijk goed en staan op waterdoorlatende zandgrond die voor de groei van dennenbossen heel geschikt is. Geschat op ƒ 10,00.
De grondslag van de mastbossen van de 2e klasse bestaat uit schrale zandgrond op een kiezelachtig onderbed, waarop de dennen de eerste 10 tot 12 jaren goed groeien. Dan komt de penwortel bij de kiezelgrond en verkommeren de bomen eerder dan dat ze verder groeien. Geschat op ƒ 6,00.
De 3e klasse omvat schrale heidegrond met weinig en slecht groeiende dennenbomen. Getaxeerd als opgaand geboomte van de 3e klasse, dus op ƒ 3,00.
Moerassen
De moerassen in deze gemeente zijn van ondergeschikt belang en leveren niets op behalve lissen en waterplanten, die slechts waarde hebben als strooisel in de stallen onder de beesten. Het is niet nodig er meer dan een klasse van te maken, omdat alle moerassen van een en dezelfde samenstelling zijn. Ze worden gewaardeerd op ƒ 1,00.
Heidevelden, woeste gronden
De heidevelden en woeste gronden zijn in 2 klassen verdeeld.
De heide van de 1e klasse wordt gevormd door afgegraven percelen bij de woningen die geschikt zijn om te ontginnen en duurzaam te verbeteren. Per bunder geschat op ƒ 1,00.
De 2e klasse bestaat uit afgelegen dorre heidevelden en zandduinen zonder opbrengsten. Ze zijn ongeschikt om te ontginnen of te verbeteren. Geschat op het wettelijke minimum van ƒ 0,25.
Dijken en wegen
De dijken en wegen in Sint-Michielgestel zijn in waarde gelijk aan de weilanden en daarom wordt er ook een gelijke waarde aan toegekend.
Grachten
De grachten die om de kastelen, buitenplaatsen of woningen zijn gegraven, zowel ter beveiliging als voor verstrooiing en vermaak, zijn geschat als landbouwgrond van de 1e klasse, ƒ 48,00.
Visvijvers en recreatieplassen
Deze kunstmatig aangelegde vijvers liggen op laag terrein en zijn bedoeld om gevangen vis in leven te houden en te bewaren. Daarom wordt de waarde toegekend als van landbouwgrond van de 1e klasse, ƒ 48,00.
Visserijen of waterlopen
Er is slechts een waterloop of visserij, geschat als de visserij op ƒ 8,00.
Waterkolken
Deze waterkolken zijn meestal veroorzaakt door doorbraken van nabij gelegen dijken of waterkeringen en hebben niet alleen geen waarde, maar zijn ook nadelig voor de eigenaar. En daarom geschat op het wettelijke minimum van ƒ 0,25.
Visserijen
De rivier de Dommel, voor zover deze gelegen is onder Sint-Michielsgestel, wordt bevist door de eigenaars van de aanliggende landerijen, die verplicht zijn de rivier te zuiveren en schoon te maken. Per bunder geschat op ƒ 3,00.
De rivier het Hals Water wordt ook door de aanliggende eigenaars bevist met dezelfde verplichting. Geschat voor het gedeelte onder deze gemeente op ƒ 2,00.
Gebouwde eigendommen
Windkorenmolen
Er zijn twee korenwindmolens.
De ene standaardkorenmolen, gelegen in sectie C21, opgetrokken uit hout en met twee paar stenen om het graan te malen, ligt gunstig en heeft een vlucht van 28 el [= bijna 20 meter]. De molen is in goede staat van onderhoud en is onderhands verhuurd, maar de juiste pachtsom is niet bekend gemaakt en daarom is de waarde bij vergelijking geschat. De gunstige ligging en nabijheid ten opzichte van Den Dungen, waar geen andere molen is, en alle andere voordelen zijn meegenomen en daarom is deze molen geschat op ƒ 480,00.
De andere is eveneens een houten standaardmolen, gelegen in sectie F336, met twee paar stenen om graan te malen en een gelijke vlucht, maar het bekleedsel en ander buitenwerk zijn iets minder goed onderhouden, evenals het maalwerk. Deze molen hoort aan dezelfde eigenaar toe en is aan dezelfde persoon onderhands verpacht. Op gelijke gronden een huurwaarde toegekend van ƒ 420,00.
Bierbrouwerijen
Er zijn drie bierbrouwerijen in Sint-Michielsgestel.
De eerste is een mooie, ruime bierbrouwerij met een dubbele mouterij, twee eesten (om mout te drogen) en een rosmoutmolen voor eigen gebruik van de brouwerij. De brouwerij ligt in sectie F519a en behoort toe aan Henrica Struik-van der Steege, die hem ook exploiteert. De brouwerij heeft twee ketels, waarvan de eerste 52 vaten en 36 kannen groot is [4.247 liter] en de tweede 26 vaten en 95 kannen [2.243 liter]. Verder twee roerkuipen waarvan de eerste een inhoud heeft van 28 vaten en 20 kannen [2.298 liter] en de tweede 11 vaten en 10 kannen [892 liter], twee gijlkuipen [voor het gisten van het bier], vier koelbakken en drie kelders of bergplaatsen. Het zuiver jaarlijkse inkomen is geschat op ƒ 200,00.
Een tweede vrij goed ingerichte brouwerij staat in sectie B902a. Hij behoort toe aan en is in gebruik bij Wilhelmus Schouten. De brouwerij heeft een ketel van 25 vaten en 20 kannen [1.896 liter], twee roerkuipen, de eerste met een inhoud van 22 vaten en 58 kannen [1.863 liter] en de tweede met 10 vaten en 46 kannen [877 liter], een gijlkuip, twee koelbakken, een mouterij met eest en bergplaats. Het geheel bevindt zich in een open ruimte en is geschat op ƒ 50,00.
De derde brouwerij staat in sectie B930, behoort toe aan de wed. Francis van de Westelaken en is bij haar in gebruik. Hij heeft een ketel met een inhoud van 27 vaten en 36 kannen [2.232 liter], twee roerkuipen waarvan de eerste 20 vaten en 34 kannen [214 liter] en de tweede 12 vaten [96 liter] groot is. Verder een gijlkuip, een koelbak en mouterij met eest, en twee bergplaatsen. De brouwerij is een eenvoudig gebouw, dat gelijk staat aan een boerenschuur en geschat wordt op ƒ 40,00.
Rosoliemolen
Er zijn twee rosoliemolens.
De ene molen (sectie B928a) is eigendom van de wed. Francis van de Westelaken en bij haar in gebruik. Het is een goed ingericht gebouw met een paar lopers, een paar ‘heien’, een slagbank en al datgene wat tot een oliemolen behoort. Geschat op ƒ 44,00.
De andere rosoliemolen (sectie C17a) behoort toe aan Jan Baptist Harduin en is onderhands verpacht aan Antony van de Westelaken. De molen heeft een paar lopers, een paar heien en een slagbank. Hij is helemaal gelijk aan de eerstgenoemde molen, behalve het gebouw dat in minder goede conditie is. De huurprijs hebben we niet kunnen achterhalen en geschat op een huurwaarde van ƒ 40,00.
Bier- en azijnbrouwerij
De bier- en azijnbrouwerij (sectie D20) verkeert in een goede staat van onderhoud. Hij heeft een ketel met een inhoud van 44 vaten en 33 tonnen [3.647 liter], een tweede ketel van 15 vaten [1.209 liter], een kuip van 15 vaten en 33 tonnen [1.310 liter] en een van 10 vaten en 31 tonnen [854 liter]. Daarnaast een gijlkuip, vaatkelder, mouterij en bergplaats, alles zeer goed ingericht. Het zuivere inkomen is begroot op ƒ 90,00.
Leerlooierijen
Er zijn drie leerlooierijen in deze gemeente.
De eerste (sectie B993a) behoort toe aan Piet en Antony Verhagen en heeft een looikuip, twee laafkuipen [om huiden in te looien] en een kalkkuip, en een gering gebouwtje dat als werkplaats dienst doet. Geschat op ƒ 8,00.
De tweede (sectie B986) behoort toe aan Huibert Goossens en heeft een looikuip, twee laaftobben boven de grond en een kalkkuipje, en een matig onderhouden werkschuurtje. Huurwaarde geschat op ƒ 6,00.
De derde en laatste leerlooierij (sectie C910a) hoort toe aan en is in gebruik bij Hubertus Poelen. Dit onbetekenende leerlooierijtje heeft twee looitobben, een laaftobbe en twee kalkkuipjes in een klein werkplaatsje. Geschat op ƒ 6,00.
Blauwververij met drukkerij
De werkplaats van deze blauwververij en drukkerij (sectie F459a) hoort toe aan en is in gebruik bij Andries Kluitmans. Hij verkeertt in goede staat en bestaat uit een verfkuip, twee drabkuipen, drie trektonnen, vijf spoelkuipen en nog een verfketel. Getaxeerd op ƒ 20,00.
Huizen
Vrij aanzienlijke buitenplaatsen en modern gebouwde woonhuizen van meer of minder omvang vallen in deze gemeente allemaal in de buitenklasse, die vijf categorieën kent. Verder heeft men nog 10 klassen nodig voor de overige woonhuizen van de particuliere winkeliers, ambachtslui, landbouwers, arbeiders en overigen. Ze worden meestal door de eigenaar bewoond of met de veldschuren en andere eigendommen verhuurd, veelal op mondelinge en geheime overeenkomsten, die niet als leidraad gebruikt kunnen worden. Daarom is de huurwaarde van deze woningen geschat op basis van omvang en comfort, stand, staat van onderhoud en geschiktheid.
De buitenplaatsen behoren vooral tot de woningen die onder de buitenklasse vallen.
1e: het kasteel Zegenwerp (wijk E nr. 421), eigendom van en bewoond door Baron van Utenhove van Bottensteijn, is een vrij aanzienlijk en goed ingericht, aangenaam gelegen buitenverblijf.
Tot deze categorie van de buitenklasse behoren drie woningen met een zuivere huurwaarde van ƒ 270,00.
2e: het kasteel Haanwijk (wijk A nr. 532), bewoond door de eigenaar Baron O.A.M.W. de Grancy, heeft een oude bouwtrant. De ruime, aanzienlijke en uitgestrekte vertrekken zijn ingericht om er aangenaam te verblijven. Zuivere huurwaarde geschat op f 210,00.
3e: het voorname herenhuis genaamd Overkerk (wijk F nr. 498), aangenaam gelegen in het centrum van de gemeente. Eigenaar en bewoner is de Heer Lodewijk Caspar Valkenaar. Het bestaat uit verschillende zeer goed onderhouden boven- en benedenvertrekken. Nog twee andere woningen behoren tot deze categorie van de buitenklasse, geschat op ƒ 180,00.
4e: Van de overige buitenplaatsen en woningen die buiten klasse zijn gebracht, wordt de huurwaarde evenredig naar de eerder omschreven woningen gelijk gesteld of verminderd. In de 4e buitenklasse valt het huis (wijk F nr. 519) van Hendrica Struik-van de Steege met een huurwaarde van ƒ 150,00.
5e: het huis van Maria Anna Robert (wijk F nr. 453) met een huurwaarde van ƒ 75,00.
De woonhuizen van de 1e en 2e klasse zijn ruime en goed ingerichte gebouwen die bewoond worden door de gegoede ingezetenen, voornaamste horecabazen, brouwers en winkeliers.
Tot de 1e klasse met een huurwaarde van ƒ 63,00 horen 3 woningen. Representatief zijn F 468 van Rogier van Osch en B 902 van Wilhelmus Schouten.
Tot de 2e klasse met een huurwaarde van ƒ 54,00 horen 10 woningen. Representatief zijn F 476 van de wed. Andries Smulders en B 915 van Antoni van der Kammen.
De 3e en 4e klasse zijn aanmerkelijk minder groot, maar bewoond door particulieren en voorname horecabazen en winkeliers.
Tot de 3e klasse met een huurwaarde van ƒ 45,00 horen 9 woningen. Representatief is de woning F 482 van de wed. Bartholmeus Smulders.
Tot de 4e klasse met een huurwaarde van ƒ 36,00 horen 15 woningen. Representatief zijn de woningen C 734 van Arnoldus Klerks en F 464 van Maria Anna Robert.
Die van de 5e en 6e klasse zijn nog minder groot en worden bewoond door ambachtslui en winkeliers en verder door de grootste boeren.
Tot de 5e klasse met een huurwaarde van ƒ 27,00 horen 31 woningen. Representatief is C 733 van Arnoldus Klerks.
Tot de 6e klasse met een huurwaarde van ƒ 21,00 horen 74 woningen. Representatief zijn de woningen C 740 van Laurens Brocs en B 450 van Johannes Antonius Schakenraad.
De 7e en 8e klasse zijn geschikt voor de geringere boerenstand en arbeiders.
Tot de 7e klasse met een huurwaarde van ƒ 15,00 horen 83 woningen. Representatief zijn C 718 van wed. Antonie Verhoeven en F 701 van Hendrik Schouten.
De 8e klasse met een huurwaarde van ƒ 9,00 telt 96 woningen. Representatief zijn C 33 van Laurens van Houten en B 748 van Gerard van der Hofstad.
De twee laatste klassen zijn voor de gewone arbeider en onvermogenden, waar de woning meestal van leem of van zeer slechte kwaliteit stenen muren gebouwd is. De aankoopprijs is het huurbedrag dat toegekend moet worden niet waard.
De 9e klasse met een huurwaarde van f 6,00 telt 43 woningen. Representatief zijn C 26 en C 32, beide van Laurens van Houten.
Onder de 10e klasse vallen 60 woningen met een huurwaarde van ƒ 3,00. Representatief zijn E 290 van Adriaan van den Oetelaar en E 305 van Jan Beks.
Het totaal aantal woningen in Sint-Michielsgestel is 433.
Gedaan en gesloten te ‘s-Hertogenbosch, den 10 november 1830.
De schatter, H. Vogels
De hoofdcontroleur, S.J. Versfelt
