'Tramp Art'
Meteen bij binnenkomst die panoramafoto van de Moerdijkbrug uit 1872. De brug met veertien boogvormige overspanningen, de langste spoorbrug van Europa. Stichting Heemkunde Moerdijk beschikte over een soortgelijke afbeelding met kenmerken van de watersnood uit 1953.
Vader was in 1910 gelegerd in Breda en bij oefeningen in die omgeving boeide hem dat kunstwerk. Voor deze panoramafoto maakte hij een lijst in de klassieke 'Tramp Art'-stijl, een Amerikaanse volkskunst waarbij gewerkt wordt met stukjes gebruikt hout, vaak afkomstig van sigarenkistjes. Het rechthoekige raamwerk met 3,5 mm dikke plankjes werd trapsgewijs opgebouwd en vervolgens bewerkt door met een scherp voorwerp driehoekjes uit te snijden. Deze kunststijl was heel populair in de periode 1870-1940.
Orenlijst
Een volgende en kunstiger lijst sierde de ouderlijke slaapkamer. Ook deze was gemaakt in Tramp Art-stijl, nu met uitstekende hoeken. In de volksmond heet dit een ‘orenlijst', terwijl ik voor deze sierlijke omlijsting een ‘duurdere’ naam had verwacht.
De 'orenlijst' wordt zo ook genoemd door lijstenrestaurator Huub Baija van het Rijks Museum in Amsterdam. Oudere spiegels hebben meestal alleen aan de bovenzijde oren en deze zou ik dan eerder een ’orenlijst’ noemen.
Lijsthoeken werden in verstek en trapsgewijs in vijf lagen gestapeld. Op de achterzijde vermeldt vader '1914-1918' en zijn intialen 'R.d.G'. De omlijsting is 36 x 42 cm groot en bevat ruim negen strekkende meter hout. Sigaren roken was toen algemeen. Houtbewerken was voor de jonge timmerman niets nieuws en hij maakte drie soortgelijke portretlijsten. In het Museum Jan Heestershuis van Schijndel ontdekte ik twee dezelfde lijstvormen met normaal profiel.
Sigarenkistjes
Vader vertelde dat hij voor de lijsten hout van sigarenkistjes had gebruikt. Een gedeeltelijke fabrieksstempel op de achterzijde bewijst dit ook. Op het stempel staat een symbool boven de beginletters 'GELDE'. Deze letters zouden kunnen verwijzen naar De Geldersche Baai of Geldersche Vallei.
Pas vanaf de jaren 30 waren bedrijven verplicht een wettig gedeponeerd handelsmerk te voeren door inschrijving in het openbaar register met een beschermde benaming, embleem of figuur.
Stichting Nederlandse Tabakhistorie vermeldt op 30 mei 1930 de registratie van De Geldersche Vallei van N.V. F.M. Houbaer & Co’s als Sigaren-en Cigarillofabriek Amersfoort.
Na de erfenis verwisselde m’n zus het aanwezige familieportret met een afbeelding van de ’lijstenmaker’ zelf, waarop vader de ‘klok optrekt’ door gewichten naar boven brengen.
In tabaksmusea heb ik geen voorwerpen gevonden die gemaakt zijn van sigarenkisthout. Wel bezit Heemkundekring Uden een naaidoos, gemaakt van hout van sigarenkistjes. De onderzijde vermeldt ‘Vorstenlanden Vlekjes’ en de achterzijde ‘Uden Vluchtoord 1918'. Op het deksel zit een speldenkussentje .
Knutselwerk wordt Kunstwerk
De winnaar van Guild Challenge Framing Award 2017 uit Schijndel zette me op het spoor van ‘Tramp Art' en de ‘oortjes’, dé benaming voor deze klassieke lijst. Dit verhaal bevat een vijfdelige zoektocht; ik ga nu verder met het vinden van het juiste tabaksmerk, want ’het bezit van de zaak is het einde van vermaak’.
Gezinsleden weten zich de panoramafoto van de Moerdijkbrug in die kenmerkende lijst nog wel te herinneren. Met in de blauwe lucht een vliegmachine en op de brug een rokende stoomtrein. Beseffen we nu pas dat wat vader vroeger 'knutselde' nu als kunst gezien wordt óf ga je kunst pas echt waarderen wanneer je ouder wordt?
