Dorpsstraat 1 en 3 liggen tussen Dorpsstraat en Marktplein. De Dorpsstraat ligt midden in het hart van Esch. Op het rond 1969 aangelegde Marktplein staan een zestal moeraseiken en een jonge notenboom. Op historische grond.
Dorpsstraat 1 is een woning uit circa 1870 die dienst heeft gedaan als ambtswoning voor de burgemeester, gemeentehuis en secretarie van de gemeente Esch. Dorpsstraat 3 is het voormalige raadhuis uit 1856. Het heeft een schilddak met pannen. In de voorgevel is een gevelsteen aangebracht met de namen van de bouwheren burgemeester Leonardus Josephus Verheijen en de wethouders Laurens Brox en Franciscus van den Braak. Deze steen is gemaakt door Jan Verouden en kostte toen acht gulden. De beide panden worden omgeven door leilinden.
tekening van Hendrik Verhees uit 1787
Het eerste ‘Raathuijs' stond, volgens een tekening van Hendrik Verhees uit 1787, tegen de zuidzijde van de oude toren. Het was een klein tweeraams uitbouwtje onder een sterk hellend dak met een schoorsteen. Dit kleine vertrek dat als eerste raadhuis dienst heeft gedaan, moet reeds in de 17de eeuw, maar vermoedelijk al in de 16de eeuw tegen de oude toren aan gebouwd zijn. In 1856 verkeert het in een bouwvallige staat.
De oude kerk blijkt ook in een desolate toestand te verkeren en derhalve wordt besloten om alles af te breken. Architect H. van Tulder bouwt met rijkssubsidie in 1856 een nieuwe kerk. Het gemeentebestuur is genoodzaakt om uit te zien naar een andere vergaderruimte.
Kamer voor een archief
Tijdens de raadsvergadering van 5 maart 1856 wordt besloten om een nieuw raadhuis te bouwen in de kom van de gemeente. Het raadhuis moet beschikken over een raadskamer, een kamer voor archief en secretarie, een vertrek voor de burgerwacht en ten slotte een bewaarplaats die dienst kan doen als arrestantenlokaal.
De heren Hendrik van Leeuwen en Martinus Liket schenken het dorpsbestuur een stuk grond in de directe nabijheid van de oude toren aan het begin van de bocht in de oude zandweg, die van Sint- Michielsgestel over Esch naar Haaren voert. Deze straat heet nu Dorpsstraat. De Bossche timmerman Johannis Wilbers heeft de bouw van dit nieuwe raadhuis in vier maanden voltooid. De kosten bedragen fl.1525,-. Het hang-en sluitwerk aan ramen en deuren wordt geleverd door C. Beckers uit ’s Hertogenbosch. W. Peijnenburg, eveneens uit ’s-Hertogenbosch, verricht het loodgieterwerk. Het oude meubilair wordt uitgebreid met 8 nieuwe stoelen. Deze kosten tachtig cent per stuk. Het gemeentebestuur schaft ook nog twee nieuwe kachels aan en zo komt het totaal bedrag voor de bouw van het nieuwe raadhuis uit op fl.1877,-.
In 1886 wanneer J. F. van Leeuwen burgemeester wordt, koopt men voor fl.30,- een stuk grond van Hendrik Liket en Gijsbertus Swinkels om het raadhuis uit te breiden met een bergplaats voor steenkolen en andere gerief, waaronder een “privaat”. Totale kosten fl.140,-. In 1930 vindt het bestuur dat er een grotere brandvrije ruimte moet komen en tijdens de raadsvergadering van 18 juni besluit men om een grote kluis te bouwen aan de achterzijde van de secretarie.
Nieuw raadhuis
Na de Tweede Wereldoorlog vinden er grote reparaties plaats aan het raadhuis dat tijdens de bevrijding van Esch in oktober ernstig beschadigd wordt. Tijdens de laatste raadsvergadering van burgemeester P. Smits op 26 september 1968 besluit de raad om de ambtswoning van de burgemeester, het pand Dorpsstraat 1, te bestemmen tot nieuw raadhuis. De ruimte in het oude raadhuis blijkt niet meer te voldoen. Op 7 november 1969 opent de nieuwe burgemeester Walboomers het nieuwe raadhuis.
Het oude raadhuis blijft dienst doen als onderkomen voor de jongeren actiegroep, de muziekschool, een kapper en een 3de kleutergroep. Al vrij snel blijkt de nieuwe raadszaal en de archiefbewaarplaats in het nieuwe raadhuis aan de Dorpsstraat 1 niet te voldoen. In 1975 wordt het oude raadhuis aan de Dorpsstraat 3 bij het gemeentehuis getrokken. Architect P. Drijvers ontwerpt de nieuwe verbouwingsplannen.
Op 19 mei 1978 wordt de nieuwe raadszaal, gelegen op de bovenverdieping van het oude raadhuis, officieel in gebruik genomen. Op de benedenverdieping komt een archiefbewaarplaats en een kamer voor de rijkspolitie. De secretarie en de kamer voor de burgemeester blijven gehandhaafd in de oude ambtswoning.
Trefpunt
Esch is in mei 1990 het decor voor het tweede “Treftpunt” in Europa. Europese gasten verblijven in Essche gezinnen en tijdens deze ontmoeting wordt aan de achterzijde van het oude gemeentehuis een monumentje geplaatst. Sinds de samenvoeging van Esch in de gemeente Haaren is hier kledingboutique “t Raadhuis” gevestigd.
Bron: P. Wuisman, De Essche Raadhuizen, in De Kleine Meijerij jg. 30 (1979), 2. Archief, N. v.d.Langenberg-Scheepers Monumenten van Haaren, Helvoirt, Esch, Biezenmortel, 2002 Aangepast door N.v.d.Langenberg-Scheepers, mei 2020 Foto’s. Piet Jansen
Dorpsstraat 1 is een woning uit circa 1870 die dienst heeft gedaan als ambtswoning voor de burgemeester, gemeentehuis en secretarie van de gemeente Esch. Dorpsstraat 3 is het voormalige raadhuis uit 1856. Het heeft een schilddak met pannen. In de voorgevel is een gevelsteen aangebracht met de namen van de bouwheren burgemeester Leonardus Josephus Verheijen en de wethouders Laurens Brox en Franciscus van den Braak. Deze steen is gemaakt door Jan Verouden en kostte toen acht gulden. De beide panden worden omgeven door leilinden.
De heren Hendrik van Leeuwen en Martinus Liket schenken het dorpsbestuur een stuk grond in de directe nabijheid van de oude toren aan het begin van de bocht in de oude zandweg, die van Sint- Michielsgestel over Esch naar Haaren voert. Deze straat heet nu Dorpsstraat. De Bossche timmerman Johannis Wilbers heeft de bouw van dit nieuwe raadhuis in vier maanden voltooid. De kosten bedragen fl.1525,-. Het hang-en sluitwerk aan ramen en deuren wordt geleverd door C. Beckers uit ’s Hertogenbosch. W. Peijnenburg, eveneens uit ’s-Hertogenbosch, verricht het loodgieterwerk. Het oude meubilair wordt uitgebreid met 8 nieuwe stoelen. Deze kosten tachtig cent per stuk. Het gemeentebestuur schaft ook nog twee nieuwe kachels aan en zo komt het totaal bedrag voor de bouw van het nieuwe raadhuis uit op fl.1877,-.
Het oude raadhuis blijft dienst doen als onderkomen voor de jongeren actiegroep, de muziekschool, een kapper en een 3de kleutergroep. Al vrij snel blijkt de nieuwe raadszaal en de archiefbewaarplaats in het nieuwe raadhuis aan de Dorpsstraat 1 niet te voldoen. In 1975 wordt het oude raadhuis aan de Dorpsstraat 3 bij het gemeentehuis getrokken. Architect P. Drijvers ontwerpt de nieuwe verbouwingsplannen.
