De Duitsers bezetten Nederland al ruim een jaar, als Louis de Bourbon in 1941 burgemeester van Oss wordt. Maar door toenemende maatregelen van de bezetter ziet De Bourbon geen andere uitweg dan in 1943 zijn ontslag in te dienen, en onder te duiken. In april 1944 schrijft hij een gloedvolle brief waarbij hij zijn ambtenaren mijn ‘Soldaten van Oss’ noemt. Het verzet schampert om deze omschrijving.
Dat De Bourbon zich na zijn burgemeesterschap wijdt aan het schrijverschap, is niet verwonderlijk als je zijn ‘Paasbrief’ uit 1944 leest. Hij roemt op literaire wijze zijn ambtenaren als ware strijders, die ook - nadat hun burgemeester is ondergedoken - “nog onwrikbaar staan”. Zijn situatie als onderduiker beschrijft hij bijna poëtisch: “Ik heet U welkom in dit landschap onder den waterspiegel.”
De Bourbon schetst een beeld van weliswaar beperkte bewegingsvrijheid, maar tegelijkertijd een mogelijkheid tot contemplatie. Hij neemt de lezers van zijn brief mee op ‘een excursie in deze onderwaterse contreien’. “Het is merkwaardig; we genieten hier vaak inniger van het leven dan vroeger, toen we ons de tijd niet gunden om naar de natuur te zien, of om ons te verdiepen in het wezen der dingen. Wanneer wij ons een ogenblik wegdenken uit de elende en droefenissen van deze tijd, dan bemerken wij juist nu hoeveel schoons er is in de wereld.”
Steekspel van de verbeelding
De Bourbon spoort mensen aan de noodgedwongen beperkte ruimte zinvol in te vullen. “Besteedt de thans zo ruime vrije tijd die U gedwongen werd opgelegd te eigen bate en zo voordelig mogelijk. Verdiept Uw ziel, maar verdiept en verruimt ook Uw geest. Leest en studeert. Ik gun U van harte in Uw eenzaamheid de ontspanning van de opwekkende, romantische lectuur, het kleurrijke steekspel van de verbeelding en het innige schoonheid."
Het verzet is minder gecharmeerd van alle literaire lof. Bezielend ja, maar die ‘goede geest onder zijn personeel was in een dergelijke algemeenheid niet aanwezig', constateert de Gemeenschap Oud Illegale Werkers Nederland, kring Ravenstein-Schaijk. De meeste ambtenaren waren op hun plek blijven zitten, ook onder de NSB-burgemeester. De omschrijving ‘soldaten’ vindt het verzet te veel eer. “Er waren veel duikers, maar bedroefd weinig daadwerkelijke medewerkers”, zo wordt geconstateerd. En in plaats van aan te pakken, “waarop wij al zo lang zaten te wachten”, inspireerde de brief tot nietsdoen. “En dat kwam ons wel erg slecht van pas.”
Het verzet schrijft de ondergedoken burgemeester dat “uw soldaten uit Oss eigenlijk minder soldatesk zijn”, types die vooral aan zichzelf denken. "Het is zeer jammer dat U persoonlijk niet van meer nabij de gang van zaken op Uw gemeentehuis kunt volgen." De brief is bezorgd, maar 'er werd nimmer antwoord op ontvangen', zo staat in het verslag te lezen dat de Gemeenschap Oud Illegale Werkers na de bevrijding opstelt.
Geheime archieven geven gezicht aan oorlogsjaar 1944
Van een moordaanslag door het verzet, tot in de problemen komen omdat je mof zegt. De archieven van 1944 – na 75 jaar openbaar - laten voelen hoe moeilijk dat oorlogsjaar moet zijn geweest. Het BHIC toont je deze maand opzienbarende, ontroerende en angstaanjagende archiefstukken, die na al die jaren nu mogen worden ingezien.
Marilou Nillesen
bhiczei op 14 januari 2020 om 13:19
Wat een mooie aanvulling, Kees, veel dank daarvoor. Dat maakt het cirkeltje mooi rond. Ik ga proberen dat gedicht te achterhalen, of heb jij dat toevallig tot je beschikking?
Het verzet is minder gecharmeerd van alle literaire lof. Bezielend ja, maar die ‘goede geest onder zijn personeel was in een dergelijke algemeenheid niet aanwezig', constateert de Gemeenschap Oud Illegale Werkers Nederland, kring Ravenstein-Schaijk. De meeste ambtenaren waren op hun plek blijven zitten, ook onder de NSB-burgemeester. De omschrijving ‘soldaten’ vindt het verzet te veel eer. “Er waren veel duikers, maar bedroefd weinig daadwerkelijke medewerkers”, zo wordt geconstateerd. En in plaats van aan te pakken, “waarop wij al zo lang zaten te wachten”, inspireerde de brief tot nietsdoen. “En dat kwam ons wel erg slecht van pas.”
