Onze persvrijheid en vrijheid van meningsuiting maar ook ons democratisch stelsel: we hebben het voor een belangrijk deel te danken aan een bevlogen man uit Heusden: Johannes Conradus de Kock (26 januari 1756 – Parijs, 24 maart 1794). Zijn bijzondere leven eindigt op een even bijzondere manier: als enige Nederlander komt hij onder de guillotine. Historicus Joost Rosendaal laat ons kennismaken met deze belangrijke advocaat, bankier en publicist.
Geboren in een welgestelde familie, en daarmee ligt een regentencarrière voor de jonge Johannes in het verschiet. Zijn vader is Govert de Kock, president-burgemeester van Heusden, en het spreekt voor zich dat Johannes gaat studeren. Tijdens zijn rechtenstudie in Leiden komt hij in contact met nieuwe denkbeelden over de Verlichting; de intellectuele stroming die tot bloei komt in de 17e en 18e eeuw in Europa. Deze denkers zetten zich af tegen kerk en autoriteiten en willen de wereld in vrijheid bestuderen en de samenleving opnieuw inrichten. De Kock raakt bevriend met de dochter van een uitgever die in Amsterdam onder meer werken uitgeeft van de baanbrekend filosoof en schrijver Jean-Jacques Rousseau.
Corrupte drost
Na zijn studie keert hij terug in Heusden en wil daar de praktijken van de corrupte drost aan de kaak stellen. Dezelfde drost die nota bene aanvankelijk een aanbevelingsbrief voor de jonge De Kock schrijft, er vanuitgaande dat hij de uitgestippelde weg naar een goede positie zal volgen. Maar daar heeft De Kock geen boodschap aan. Hij maakt zich juist sterk voor een radicale omwenteling: vóór democratie in Heusden.
In juni 1785 is hij nauw betrokken bij het opstellen van het Leids Ontwerp, een gezamenlijk manifest over hervorming van het bestuur, dat later nog gebruikt gaat worden als grondtekst voor de Verklaring van de rechten van de mens. Ondertussen volgt de carrière van De Kock zijn eigen weg en hij wordt pensionaris van Wijk bij Duurstede. Als die plaats door het Staatse leger wordt ingenomen, vlucht De Kock in 1787 naar Frankrijk.
Eenmaal gesetteld in Parijs overlijdt na enige tijd zijn vrouw maar de knappe en charismatische De Kock – bekend als ‘le belle Hollandais’ - vindt al snel een nieuwe liefde: Anna Maria Kirschberger, een rijke Zwitserse weduwe. Dat betekent geld te over voor het echtpaar maar het doet niets af aan de principes van De Kock: hij blijft pleiten voor een sociale revolutie waarbij de gewone man inspraak moet hebben op het bestuur.
Engelse spion
Maar na de Revolutie in 1789 gaat het fout. Het ideaal – een nieuwe republiek waarin iedereen gelijk en vrij is – eindigt in onderlinge conflicten bij de revolutionairen. In september 1793 breekt in Frankrijk een donkere tijd aan, die de boeken in zal gaan als de Terreur. De nieuwe leider, Maximilien de Robespierre, opent een klopjacht op iedereen die tegen de revolutie zou zijn. In zijn nietsontziende zoektocht naar vijanden valt zijn oog op de welgestelde De Kock. Zijn fortuin maakt hem verdacht en Robespierre beschuldigt hem ervan een Engelse spion te zijn.
Op 14 maart 1794 wordt De Kock uit zijn huis gehaald en naar de Conciergerie gebracht. Na een kort proces wordt hij op 24 maart naar het schavot gevoerd. De guillotine maakt een eind aan het leven van één van de belangrijkste wedijveraars van vrijheid en democratie in Nederland.
