Weervisser Hendrikus Maas en zijn ook vissende broers (deel 1, hun huizing)

Aanleiding van dit verhaal

Zondag 29 januari 2023 is de eerste zondag waarop de Vastenavend 2023 wordt gevierd in Bergen op Zoom. Op de middag van die dag loop ik mijn gebruikelijke rondje met die dagen door de stad. Aan de Noordzijde Haven, huisnummer 104, zie ik in de gevel een steen met de tekst 'Pieternella Johanna Maas 21 juni 1889'.

De steen bevindt zich op de foto met Noordzijde Haven 104 in het rode vierkant (zie foto hier rechtsonder)

Wat is achterliggende geschiedenis?

Drie broers wonen op een rijtje

Na onderzoek ontstaat een verhaal over de drie gebroeders Maas die drie belendende huizen aan de Noordzijde Haven bezitten.

Het zijn de zonen Hendrikus, geboren 9 september 1843, Willem, geboren 19 juli 1833, Johannes, geboren 27 oktober 1830, van Hendrikus Maas, schippersknecht, later visscher en schipper, geboren op 15 december 1802 en overleden op 15 maart 1878. De broers wonen in de huizen Noordzijde Haven 108, 106 en 104. De huizen op een foto vanaf het Hamplein in 1978.

Dit verhaal vult de leemte in de paragraaf De familie Maas in het boek 'Bergen op weg, transport over water' in. De betreffende passage: ”Hendrikus Johannes (1802-1878) vaart in de brede vaart met een 12 ton metende schouw. (...) Het echtpaar krijgt vier zonen, drie van hen gaan de vissierij in (...) “. Hun namen komen ook terug in het boek De weervissers van Bergen op Zoom.

Huis wijk D 49 / 50, nu Noordzijde Haven 104

Op 30 juli 1883 koopt visverkoper Matthijs van Tilburg twee huisjes die verhuurd zijn. De huisjes worden op 27 november 1888 verkocht aan visser Hendrikus Maas die van de 2 huisjes 1 huis maakt. Wijk D 48, kadastraal G 40, 55 centiaren, en D 49, kadastraal G 39, 54 centiaren. In het Lotingsregister voor de nationale militie, lichting 1863, klasse 1843, is zijn beroep reeds visser en Maat en signalement van de loteling is:

Zijn broers Johannes en Willem worden ook ingeschreven voor militaire dienst in 1849 respectievelijk 1852. Zij zijn dan beiden schippersknecht en hun lengte is

Verder geen kenmerken vermeld.
Op 8 februari 1889 vraagt Henrikus met mede-ondertekening door metselaar, aannemer Daniel Scheffelaar een sloop- en bouwvergunning aan. De sloop betreft twee arbeidsderswoningen en de bouw het huidige pand. In de aanvrage wordt ook gevraagd een tonnenstelsel te mogen plaatsen en ook wordt ingegaan op de vernieuwing van riolering. Op 11 februari brengt de gemeente-opzichter positief advies uit, waarbij hij met het oog op de waterstanden in de haven bijzondere aandacht heeft voor de riolering.

Kinderen van Hendrikus worden geboren op 9 juli 1882 en een tweeling op 18 maart 1889 het adres is D 51, nu huisnummer 106, het huis van zijn broer Willem. In 1889 neemt Hendrikus blijkens de kadasterlegger van broer Willem Maas 14 centiare over. Hiervan uitgaande en kijkende naar geboortehuis van de kinderen zal vorenbedoelde steen als “eerste steen” in zijn gelegd op 21 juni 1889 door Pieternella Johanna Maas, die is geboren op 9 juli 1882.
Op de kadastrale hulpkaart van november 1889 ziet de situatie er als volgt uit. Het perceel 4363 is van Willem Maas en 4364 van Hendrikus.

Bij de boedelscheiding op 26 februari 1929 na overlijden van Hendrikus op 13 september 1928. wordt schoonzoon Jacob de Vos, schilder, eigenaar van het pand. Op 5 september 1929 verkoopt hij het huis aan visser Cornelis Johannes van Dort. In 1932 wordt hier geboren zoon Cor, in 2023 de laatste weervisser in Bergen op Zoom, behoudweervisserij.nl

Huis wijk D nummer 51, nu Noordzijde Haven 106

Op 25 september 1788 koopt visser Marijnus de Haas ten behoeve van zijn schoonzoon Hendrik Hoogerheijden aan de noordzijde “den grooten Hazewindhond”. Op 14 juni 1808 de weduwe van visser Marijnus de Haas huizinge en erve genaamd “den Hase wind Hond”, litt. D 51, Ook vermeld die akte belend oost huizinge genaamd “De tweede woning” en west huzinge genaam “Daarnaast”. De weduwe verkoopt op 14 maart 1810 het huis “den Hazewind-hond” en “D51” aan Hermanus Steenkamp. Logementhouder Hermanus Steenkamp op huisnummer D 46 verkoopt op 1 oktober 1831 huize en erve wijk D nummer 51, genaamd de Hazewindhond, aan schipper Johannes van Nispen. Deze Johannes verkoopt op 24 augustus 1878 aan visser Willem Maas het pand D 51, kadastraal G 38, groot 1 are 25 centiare. Willem, die vrijgezel is gebleven, overlijdt op en overlijdt op 28 december 1909. Op 4 augustus 1910 koopt schipper Jacob Vermeulen, familie zijnde, dit huis uit de erfenis van Willem Maas. Op 25 oktober 1918 komt op dit adres wonen zoon Hector Vermeulen, eveneens schipper.

Huis wijk D nummer 52, nu Noordzijde Haven 108

Op 15 juni 1878 koopt visser Johannes Maas van Jacobus Proost, werkman, het huis D 52, kadastraal G 37, groot 1 are 12 centiare. Johannes overlijdt op 5 april 1905. In 1915 woont hier een dochter van Hendrikus Maas, ofwel een zus van Johannes, Hendrikus jr. en Willem. Hector Vermeulen, wonende op 106 koopt huis vervolgens in 1933.

De drie broers in een beroepen- en adresboek

De drie naast elkaar wonende broers komen terug in het adresboek van Bergen op Zoom, anno 1901. Dit tussen andere vissersnamen Baaijen, Van Dort, De Haas, Jelderda, Fontijn, Landa, Sakko, Wakkee en Wouters.

Is huis 104 wel de Hasewindthond?

In het Bergs monumentenboek en de Gids voor Oud-Bergen op Zoom van onder andere Cees Vanwesenbeeck hebben de huizen de volgende naam: 104 De Hasewindthond, 106 Het Wit Kruis en 108 Ankerken. De vraag Is: “Is huis D 51/ 106 in oudere akten het huis met de naam Hazewindhond??” Op 2 maart 2022 antwoordt Cees Vanwesenbeeck: “Dat is niet voor 100% zeker, maar het zou kunnen.” Maar er was vroeger een grote en kleine Hazewindhond. Dus?

Deel 2 : de gebroeders en de weervisserij volgt