Wegen en paden kunnen eeuwenlang een landschap bepalen. Toch verdwijnen ze soms ook. Eric van Eldijk bespreekt de omgeving van Huisseling en Neerloon.
Stratenloop rond 1850
Water als reden stratenloop
Als je kijkt naar de huidige straatloop in Neerloon ontbreken er twee van de drie belangrijke uitvalswegen van het verleden. De Maasdijk ligt er nog maar de Loense straat en de Bergse Straat zijn grotendeels verdwenen.
Door de Maaswerken (1931-1942) en de latere ruilverkaveling zijn de Loense straat en de Bergse Straat uit economische en veiligheidsoverwegingen verdwenen. De Loense straat kan wel eens vlak bij het traject van de Romeinse weg hebben gelegen. Die Romeinse weg moet gelopen hebben vanaf de Staay over deze oude straat en over het huidige terrein van de Gasunie naar de doorgang van de Putwielen in de Hertogswetering naar de Buitenstraat in Herpen, om dan af te buigen naar Oss. Bij archeologisch onderzoek in de Buitenstraat (Herpen) in 2004 zijn naast oude bewoningssporen ook activiteitenzones bij de oever en oversteekplaatsen in de Hertogswetering uit Prehistorie, Middeleeuwen en Nieuwe Tijd gevonden.
Bij de Maaswerken, het levenswerk van ir. Lely, werd de rivierbedding van ongeveer 55 km teruggebracht naar 36 km tussen Grave en Het Wildt.
Vroeger was de Maas ’s zomers een smal zilveren lint met kribben en van doorwaadbaar (Staay) tot maar 90 cm diep. In de winter werd het een sterk kronkelende, onherkenbare grillige stroom. De Beerse Overlaet moest de achter de smalle dijken (dijkwegen) liggende dorpen en polders tegen het Maaswater beschermen. Na de Maaswerken kwam er een overblijvend “kanaal” tussen twee stuwen, een gelijkmatige breedte, diepte en veiligheid.
Nadat de Maaswerken afgerond waren en de oorlog voorbij was, kwam de ruilverkaveling op gang. Het opruimen en egaliseren van uiterwaarden en versperringen, zoals heggen en sluisjes in het winterbed, leidden ook tot opruimen van poelen en waterkeringen in de polder. Oude straten werden afgestoten en er kwam een nieuw stratenloop. Met de ingewikkelde ruilverkaveling werd er vruchtbare gronden geschapen. Al had Neerloon door de werken een aanzienlijk deel (De Loonse Waard) aan Gelderland verloren.
De Bergse straat
Door deze aspecten verloren Loense straat en de Bergse Straat hun doel; ze werden voor de ruilverkaveling verwijderd. De Bergse Straat, of Beerseweg zoals in sommige kaarten staat, was de natuurrijke doorgang van Neerloon naar Overlangel. Het zal, gezien de naam, een hooggelegen weg zijn geweest met aan weerszijden mooie natuur en poelen (volgens oude inwoners) en zal ook net als Erfdijk (Herpen) en Groenendijk (Haren) een zekere bescherming geweest zijn van Neerloon tegen het hoge water van de Beerse Overlaat. De namen van de nieuwe wegen in deze buurt refereren nog steeds aan natuur en hooggelegen delen zoals Heuvelakkerstraat, Vlierbosstraat en Valkweg.
Rivier de Graft
De huidige Loonsestraat verwijst nog naar de elders gelegen Loense Straat en heette toen Grootestraat uitmondend na de laatste bebouwing in een hek, waarachter een vlonder lag. Net als achter de dijk bij Maasdijk 25, waar zich een sluis en vlonder bevond. Refererend naar het uiteinde van de vroegere rivier De Graft? Nog steeds staat bij hoog water naast dit “oude vlondergedeelte” van de “nieuwe” Loonsestraat water en zijn daar poelen. Volgens het waterschap is er tussen Neerloon en Overlangel een slecht stuk dijk. Volgens mij staat dat stuk op de oude rivierbedding, die dan even tijdelijk zijn oude functie weer inneemt. Refererend naar het oude eiland dat er tussen 800 en 1200 heeft gelegen?
Maasdijk 25, 1981 (foto: Wies van Leeuwen / Provincie Noord-Brabant. Bron: BHIC)
Door de Maaswerken is er toentertijd veiligheid en economie gebracht, maar hoog water is nu weer een issue. De oude Maasbedding is weer teruggebracht en dit keer met oog voor zowel bescherming en natuur als economie hersteld.
Vroegere Bewoning
Op het punt van de twee oude wegen Bergse straat en Loensestraat is bij de bouw van een varkensschuur (nu Valkweg) een oude put gevonden van datering 0 tot 40 na Chr. (Bron: Neerloonse Boer vindt oude waterput, in: Brabants Dagblad, 1 oktober 1982). Bij deze vondst vermeldden toenmalige landbouwers al dat dit niet de enige was in dit gebied. Uit overwegingen van economie en landbouw lieten ze deze kennis verloren gaan. Het bewijst, naast de Romeinse weg, dat we het over een heel oude woonplaats hebben.
