Het Mannengasthuis aan de Haarenseweg is gelegen in het beekdal van de Esschestroom. Deze rivier werd in de Middeleeuwen ook wel Emer of Nemer genoemd, later Aa, Run en Dommel. Maarten van Elmpt en zijn vrouw Ida Roetaert hebben bij testament van 6 maart 1491 het Oudemannengasthuis gesticht.
Foto, Piet Jansen
Het gebouw werd herhaaldelijk herbouwd maar is zowel van binnen als van buiten goed bewaard gebleven. De zes kamers van de oude mannen zijn nog steeds aanwezig. Het pand heeft een wolfdak en is gedekt met pannen. De ramen zijn met kleine roeden verdeeld en de vensters behangen met luiken.
Toen Maarten van Elmpt en zijn vrouw Ida Roetaert in 1491 het Mannengasthuis stichtten hadden zij reeds het gebouw beschikbaar. Op 20 september 1485 had Maarten van Elmpt het gekocht van Herman, zoon van Bartholomeus die Momber. De geschiedenis van het gebouw gaat echter verder terug. De oudst bekende eigenaar is Henric van Haaren, die in het Hertogelijk cijnsboek van ca. 1340 als eigenaar wordt genoemd.
Jaargeld van 13 gulden en een paar schoenen
Het Mannengasthuis was bestemd voor de huisvesting van zes mannen en een vrouw die met de huishouding was belast. In 1615 verdiende de huishoudster een jaargeld van 13 gulden en een paar schoenen. Tevens kreeg zij: “eenen partie van den lijnwaet dat men int Manhuijs maeckt”. De zes mannen moesten dus werken voor de kost. Zij bebouwden een stuk land bij het huis en tevens verrichtten zij allerlei karweitjes in het dorp. Zij zorgden ook goed voor Caspar van de Herstraten. Deze was van 1595 tot 1633 pastoor van Esch. Hij verliet rond 1630 de pastorie uit angst voor de protestanten en ging op Zwanenburg wonen. “Caspar had over den graeff een vonder doen leggen, om daar zelf over te kunnen gaen. De mannen van het gasthuis trokken de vonder weg, als hij er over was, en legden die ’s morgens weer neer”.
Het reglement van 11 juli 1492 bepaalde dat het huis bestuurd zou worden door drie provisoren. Henric Pelgrom, Willem Luijnick en Lambregt Pauwels. Dit provisorschap zou in lengte van jaren uitgeoefend moeten worden door de oudste erfgenamen van dit drietal. In 1721 blijkt echter dat naast Maximilaen de Ghistelle en Thomas Jansen van Breugel, beiden provisor van het gasthuis, ook predikant Abraham Hoos bepaalde wat er gebeurde. Hij besluit namelijk dat er naast vier Roomsgezinden ook twee gereformeerde mannen in het “Manhuijs” zullen wonen.
De laatste provisor was mr. P.F. van Cooth, griffier van de Staten van Noord-Brabant. Hij droeg het provisorschap op 21 september 1891 met al de rechten en plichten over aan de gemeente Esch. Hierdoor kwam er een einde aan een vier eeuwen oude traditie.
Overbodig
Door de bouw van een nieuw bejaardenhuis werd het Mannengasthuis overbodig. De laatste gasthuisman in 1953 was Janus Vorstenbosch, de laatste huishoudster Mieke van Lierop. Voor haar zwaaide de bekende Betje Batens de scepter in het mannengasthuis. Antoon Vugs en zijn vrouw Riet van Rooij huurden sinds 1953 het gebouw. Eerst van de gemeente Esch, later van de gemeente Haaren. Toen zij het pand niet meer bewoonden ging de gemeente Haaren over tot verkoopt van dit onroerend goed.
Op dinsdag 31 juli 2007 werd, tijdens de raadsvergadering va de gemeente Haaren, bekent gemaakt dat het Mannengasthuis verkocht was voor een bedrag van 750.000 euro aan Bruno van der Voort en Zohra Badrour. De gemeenteraad ging akkoord met de verkoop van het Mannengasthuis maar nam wel een motie aan van het CDA, waarin het college van Burgemeester en Wethouders opgedragen werd om de opbrengst volledig te bestemmen voor de ouderenzorg.
Bronnen
A.. Fasel, Inventaris van de archieven der gemeente Esch. Inleiding Oud Archief van Esch 1301-1814.
Esch, Rechtelijk Archief 23, fol. 54.
Esch, Rechtelijk Archief 30, fol.42v.
Archief, Nettie v.d. Langenberg-Scheepers
Bijgewerkt door Nettie v.d. Langenberg-Scheepers, februari 2020
