Op 22 augustus 1900 gaat Marietje Kessels een brief posten in Tilburg, maar twee dagen later wordt het 11-jarige meisje dood aangetroffen in de nabijgelegen kerk. Voor de podcast 'Het geheugen van Brabant' duiken historisch verslaggever Marilou en archivaris Christian het archief in. Op zoek naar het verhaal over deze onopgeloste moord.
"Het meeslepende sound design, stemacteurs en de boeiende details zorgen voor een levendig Tilburgs truecrimeverhaal" VPRO Podcastgids
De Moord op Marietje Kessels - 1: Nieuwe getuigen van een oude cold case
26 februari 2024
In het eerste deel van deze tweedelige serie hoor je hoe het kan dat er 124 jaar na de moord nieuwe archiefstukken aan het licht komen over de zaak Marietje Kessels. En je gaat mee terug in de tijd; terug naar het Tilburg van 1900. Maar ook naar de gevangenis waar de twee verdachten vastzitten: de koster en de schilder. En terwijl de schilder vanuit zijn cel smartelijke brieven schrijft naar zijn ouders en zijn vriendin, antwoordt de koster op de vraag of het kind nog leeft met… ‘zwijg maar’.
De Moord op Marietje Kessels - 2: Een onzichtbare hand
4 maart 2024
Aan het begin van dit tweede en voorlopig laatste deel van deze serie zit de schilder August Mutsaers nog altijd in voorarrest, terwijl de koster Johan van Isterdael net in vrijheid is gesteld. Maar niet iedereen gelooft in de onschuld van de Kerk. Je bladert mee door de nieuw ontdekte documenten; kaartjes en briefjes, vaak anoniem, waarin vraagtekens worden gezet bij de dubieuze rol van de koster... en de pastoor. Tegenstrijdige getuigenverklaringen, maar wie liegt hier? En als er zoveel rook is, waar is dan het vuur?
Misschien ken je dit verhaal: van het 11-jarige meisje Marietje Kessels dat op een zomerse dag in 1900 een brief gaat posten, vlakbij haar huis in Tilburg, maar nooit meer terugkeert. En misschien weet je dan ook dat haar dode lichaam twee dagen later wordt gevonden, in de nabijgelegen kerk. Precies dit verhaal komt nu in een ander daglicht te staan. Want nu is er een archiefdoos opgedoken met onbekend archiefmateriaal; allemaal over deze zaak.
In 2022 en 2023 maakten Marilou en Christian al een vervolgverhaal over de moord op Marietje Kessels, als onderdeel van de podcast 'Het geheugen van Brabant'. Hieronder kun je alle delen van dit vervolgverhaal achterelkaar terugluisteren.
Alle archiefstukken en andere bronnen die in deze afleveringen over Marietje Kessels worden genoemd, zijn terug te vinden op de afleveringspagina’s van de podcast.
1: Naar Tilburg begin 1900
"Ze was namelijk op straat omgedraaid, alsof ze door iemand in de kerk werd aangeroepen. Ze bleef een ogenblik voor de kerk stilstaan en stapte toen naar binnen."
In de eerste aflevering duiken Marilou en Christian in het archief van advocaat Frans Pels Rijcken. We vinden een aangrijpende brief van August Mutsaers, hoofdverdachte van de moord op Marietje Kessels, die hij schrijft aan de koster, en waarin hij stelt dat deze schuld moet bekennen. En we vinden een plattegrond van de route die Marietje liep tussen haar huis en de kerk, waar ze voor het laatst werd gezien.
"En waar is zij toen gebleven? Dat de heilige onschuld werd ontheiligd, dat reine tintelend leven werd vernietigd."
De dozen van het archief van advocaat Frans Pels Rijcken gaan open, op zoek naar antwoord op de vraag: wie is Marietje Kessels? Maar ook heeft collega Emiel de iconische foto van Marietje van kleur voorzien.
"Op 22 augustus jl omstreeks 11 uur in de morgen hoorde ik staande op de achterplaats mijner woning zes à zeven benauwde korte gillen, als van een kind dat mishandeld werd. Het geluid kwam uit de richting van de kerk."
Uit welke familie komt Marietje Kessels? Is het belangrijk dat haar vader directeur is van een gerenommeerde fabriek? En waarom duikt de pastoor telkens op cruciale plekken en tijden op? Christian en Marilou banen zich een weg tussen de dossierstukken, op zoek naar het ware verhaal.
"Mijnheer ik meende juist naar u toe te komen. Ik heb rust noch duur. Ja ik weet veel, ik weet van het verdwenen meisje alles."
Er zijn inmiddels twee verdachten aangehouden, maar Marietje is nog altijd niet gevonden. Dit keer volgen we de zoektocht tot aan het ontzielde lichaam van het meisje...
"In eene stad zo uitgebreid als Tilburg is het getal agenten véél te gering en de aan te stellen twee inspecteurs en 15 agenten hoofdzakelijk voor de velddienst."
Technisch politieonderzoek staat in 1900 nog in de kinderschoenen; hoe ziet het recherchewerk van de Tilburgse politie eruit? En is de 65-jarige inspecteur Caarls hiervoor de aangewezen persoon? We kijken onder meer in het procesdossier van het Gerechtshof in 's-Hertogenbosch.
"Mevrouw, ga de kerk niet in, de koster zal u vermoorden."
Met beperkte middelen probeert de politie in Tilburg te achterhalen wie de 11-jarige Marietje Kessels heeft vermoord en hoe haar lichaam is verplaatst. Daarvoor wordt de hulp ingeroepen van een 12-jarig meisje, het dochtertje van een van de werkmannen van vader Kessels.
7: De eerste verdachte: koster Johan van Isterdaal
"O, hou op, dat zijn strooisels van dat wijf. Dat heeft dat wijf uit haar poot gezogen."
Van huis uit is hij timmerman, deze Johan van Isterdaal, totdat pastoor Van Zinniq Bergmann hem meeneemt naar de nieuwe kerk in de Noordhoek in Tilburg. Dan neemt hij de taak van koster op zich; maar wat is zijn rol bij de moord op Marietje Kessels?
"Hij bracht zijn hand onder mijn rokken en betastte mij aan de schaamstreek en dwong mij hetzelfde bij hem te doen. Hiertegen heb ik mij nooit zo bijzonder verzet. Althans niet in de eerste tijd."
We maken dit keer uitgebreid kennis met de schilder van de kerk, en hoofdverdachte van de moord op Marietje Kessels: August Mutsaers. We vinden August - mét signalement - terug in het register van voorlopig aangehoudenen van het Huis van Bewaring te Breda. Ook zien we Mutsaers, samen met misschien wel zijn eerste grote liefde, maar wie is deze jongedame, met wie hij in Utrecht verkeerde?
"Wij hebben hier een strijd te voeren, een zwaren strijd, waarop wij ons maandenlang hebben voorbereid. En wij verschijnen hier beiden in volle wapenuitrusting, tot de tanden gewapend."
We ontmoeten Frans Pels Rijcken, de protestantse advocaat-procureur uit Breda die vrijwillig aanbiedt om August Mutsaers te verdedigen. Werkt gedegen en vasthoudend. Hij kan aantonen waar de verklaring van de koster niet klopt en durft het aan de rol van de pastoor ter discussie te stellen.
"Het is aan de Rechtbank niet gewichtig genoeg voorkomen, om wettig en overtuigend bewezen te achten, dat de beklaagde zou zijn de dader van het afschuwelijk misdrijf bij akte van dagvaarding ten laste gelegd."
We gaan kijken wat erin de rechtszaal gebeurt. En we schakelen onze beeldredacteuren Mathilde en Kaya in: klopt het dat er een film is gemaakt tijdens deze rechtszaak? En waar is die dan?
"De onder ede afgelegde verklaring van Van Isterdaal [...] is te bar; ik zie mij dus verplicht de rechtbank te vragen een onderzoek in te stellen naar meineed door de koster."
Terwijl er nog ruim 120 getuigen gehoord moeten worden, blijkt één van de eerste getuigen een hardhorende vrouw, verslaafd aan morfine. Maar zij houdt de gemoederen flink bezig, en dan moeten alle anderen nog worden gehoord. Advocaat Pels Rijcken lijkt onvermoeibaar en vasthoudend, en aan het eind van het lange proces doet hij een bijzondere uitspraak.
"Er is eene onzichtbare hand die rusteloos werkt en wroet, merkbaar in de geheele instructie, en altijd ten gunste van den koster en ten nadeele van den schilder."
Christian en Marilou sloten de vorige keer af op een heel opmerkelijk moment in de rechtszaak: advocaat Frans Pels Rijcken beschuldigt koster Johan van Isterdaal van meineed. Dit keer zullen we echter horen, dat hij naast de koster nóg iemand beschuldigt… en je zult opkijken van wie.
"’t Is me een bende die zwarte bende. Hoe echter ook de uitspraak moge zijn ge hebt het kranig gedaan en wij brengen u daarvoor ons eere salut.”
Archieven opschonen, afwegen of zoiets moet worden bewaard of niet... Christian stelt dat een goed archief is gebaat bij veel weggooien. Wat bij Marilou de vraag oproept: zijn er soms archieven over Marietje Kessels verdonkeremaand?
"Mutsaers was kalm en ernstig; zijn verdediger, Mr Pels Rijcken was goedsmoeds. Het voorlezen van het arrest duurde slechts een minuut. Het publiek was daardoor blijkbaar verrast en teleurgesteld. Toen de president op luiden toon tot Mutsaers zeide: “Dus beklaagde, ben je weer vrijgesproken”, stond deze op, boog voor het hof en ging heen."
Advocaat Pels Rijcken blijkt over meerdere verklaringen te beschikken die de pastoor in een kwaad daglicht zetten. Maar die gebruikt hij niet in zijn pleidooi. Wat zit daar achter?
"Zij is angstig geworden. Wilt U naar Tilburg komen en haar spreken en geruststellen (men schijnt haar zelfs met gevangenis gedreigd te hebben) en ook den Commissaris hooren, dan, Ik ben er zeker van, zult U zeer belangrijke vreemde zaken vernemen. Verzoeke geheimhouding. Uw (dienaar?) Arts"
Kranten doen uitgebreid verslag over de moordzaak en de gebeurtenissen in de rechtbank. Maar de rol van de journalistiek beperkt zich niet tot puur verslaglegging. Ze beïnvloeden de publieke opinie, net als nu, maar hoe onafhankelijk was de krant toen eigenlijk? Dus hoogste tijd om de rol van de media in de zaak Marietje Kessels eens tegen het licht te houden.
"Toen de antireligieuze kranten dit pijnlijke feit wilden aangrijpen, antwoordde M. van Bergmann hen krachtig via de pers om hun laster te weerleggen en tot zwijgen te dwingen."
Christian en Marilou krijgen post uit het Vaticaan Archief. Wat onthult hun brief over pastoor Van Zinnicq Bergmann?
"Ook vraagt Uw hoe het met het werk staat. Mijnheer dat is zoo ellendig, en knecht spelen in Tilburg zou heelemaal niet gaan omrede dat er de pastoor zou tussen komen."
Dit keer zoeken Marilou en Christian antwoord op de vraag: hoe ging het leven verder, na de moord? En… waarom werd August Mutsaers een jaar na zijn vrijspraak, dood verklaard?
In deze voorlopig laatste aflevering reizen Christian en Marilou af naar Tilburg, op zoek naar het graf van Marietje Kessels. Maar staan versteld van wat ze nog méér vinden...
2: Wie is Marietje Kessels?