Stel jezelf maar voor...
Mijn naam is Celeste Bouhuis en ik ben masterstudent van de opleiding Geschiedenis en Actualiteit aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Wat ik zo leuk vind aan mijn opleiding is enerzijds dat ik het heden en verleden met elkaar in verbinding kan zetten en anderzijds vind ik het doen van onderzoek ontzettend interessant. Voor mijn masterscriptie heb ik onderzoek gedaan naar het strafwaardig gedrag van geïnterneerden in het interneringskamp Vught. Hierbij heb ik onderzocht hoe door het bewakingspersoneel, de kampcommandant en de Interne Recherche in het interneringskamp Vught werd omgegaan met het strafwaardig gedrag van geïnterneerden in de periode 1944-1946? Om duidelijk te maken hoe de strafprocedure bij geïnterneerden in het interneringskamp Vught ging, bespreek ik hieronder een voorbeeldrapport uit het archief Interne Recherche Interneringskamp Vught.
Welke bronnen zijn er zoal?
Om inzicht te krijgen in de strafprocedure bij overtredingen van geïnterneerden in het interneringskamp Vught in de periode 1944-1946 is naast secundaire literatuur gebruik gemaakt van archiefmateriaal uit het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC). Kijkend naar de wetenschappelijke literatuur over het interneringskamp Vught is weinig bekend, op enkele basis studies na. Voor mijn onderzoek stonden twee werken centraal:
- Het werk van Helen Grevers Van landverraders tot goede vaderlanders. De opsluiting van collaborateurs in Nederland en België, 1944-1950
- Het werk van A.D. Belinfante In plaats van bijltjesdag. De geschiedenis van de Bijzondere Rechtspleging na de Tweede Wereldoorlog.
Beide werken concentreren zich voornamelijk op de Bijzondere Rechtspleging en de misstanden en mishandelingen in het interneringskamp. Voor dit onderzoek zijn ze echter te beperkt in opzet om te kunnen dienen als basis voor dit onderzoek, aangezien er geen informatie te vinden is over de strafprocedure van geïnterneerden bij overtredingen.
Opvallend genoeg beschikt het BHIC over archiefmateriaal omtrent het internerings- en verblijfskamp Vught, maar was hier tot op de dag van vandaag weinig mee gedaan. Om dit onderzoek aan te scherpen heb ik primaire bronnen uit het BHIC gebruikt. Het BHIC beschikt over het archief Recherche Interneringskamp Vught en Gemeentepolitie Vught 1920-1994. Hierin is informatie te vinden over het gedrag van geïnterneerden in het interneringskamp, zoals diefstal, ongehoorzaamheid tegen de kampleiding en ontvluchting. Deze informatie is beschreven in correspondentie, processen-verbaal en rapporten.
Welke soorten overtredingen waren er in het interneringskamp?
Voordat ik heb gekeken naar de rapporten, heb ik een kwantitatief onderzoek gedaan naar de overtredingen van de geïnterneerden. Het BHIC beschikt over namenregisters met gegevens over de geïnterneerden, het soort overtreding en een datum van gepleegde overtreding. Voor dit onderzoek zijn de namenregisters per jaar geanalyseerd. Allereerst heb ik gekeken welke overtredingen er gemaakt zijn in het interneringskamp, geordend op basis van de aard van het feit. De gevonden overtredingen heb ik in een Excel-bestand verwerkt onder de noemer ‘soort overtreding’.
Vervolgens ben ik gaan tellen hoe vaak een overtreding voorkwam. Uiteindelijk zijn deze twee kolommen uit het Excel-bestand verwerkt tot een grafiek. Dit proces is herhaald voor de jaren 1944, 1945 en 1946. Uit het ‘soort overtreding’ komt nadrukkelijk naar voren dat vooral in de jaren 1945 en 1946 meer dan veertig verschillende overtredingen zichtbaar zijn. Het jaar 1944 kent minder overtredingen, aangezien hier enkel archiefmateriaal beschikbaar is van de maanden november en december. Nadat er gekozen is om de overtredingen los van elkaar te verwerken in het Excel-bestand en de grafieken, heb ik de overtredingen gecategoriseerd in vijf categorieën: ontvluchting, diefstal, ongehoorzaamheid, politieke kwestie en overig. De vijf categorieën zijn eveneens in een Excel-bestand en in grafieken verwerkt.
Strafprocedure in archiefmateriaal?
Vervolgens heb ik de rapporten uit het archief onderzocht. Binnen de archiefstukken is gekeken naar informatie over de kampreglementen, de overtredingen van geïnterneerden en welke actoren een rol speelden bij de bestraffing van het strafwaardig gedrag van geïnterneerden. Archiefmateriaal omtrent de kampreglementen was niet aanwezig in het BHIC, hierdoor heb ik gekozen voor secundaire literatuur. Met betrekking tot de strafprocedure van bestraffing, is er uiteindelijk een kwalitatief onderzoek gedaan. Hiervoor heb ik gekeken naar rapporten, processen-verbaal en correspondenties uit het BHIC. Het belangrijkst archiefmateriaal voor dit onderzoek waren de rapporten. In deze rapporten wordt beschreven welke geïnterneerden overtredingen hebben gemaakt, het verhoor van de geïnterneerden en in sommige gevallen een advies van de verbalisant voor een strafoplegging.
De rapporten zijn geschreven aan de kampcommandant van het interneringskamp Vught, maar er is geen archiefmateriaal aanwezig waarin het antwoord van de kampcommandant geschreven staat. Wat in sommige rapporten wel naar voren komt, is het feit dat bij overtredingen als diefstal, ontvluchting en brutaal gedrag de geïnterneerden door de verbalisant ingesloten werden in strafbarakken of strafgevangenissen. Ik heb mij dus beziggehouden met de strafprocedure bij overtredingen door geïnterneerden in het interneringskamp Vught om uiteindelijk iets te kunnen zeggen over de omgang van de benoemde actoren in de onderzoeksvraag met het strafwaardig gedrag van geïnterneerden in het interneringskamp Vught.
Wat mij het meeste heeft verrast tijdens dit onderzoek was de eerlijkheid van verdachte geïnterneerden. In de meeste gevallen gaven geïnterneerden tijdens het verhoor een duidelijke beschrijving weer van de overtreding, waarbij ze zichzelf ook aangaven als dader. Ongeacht het feit dat de geïnterneerden schuldig waren aan een overtreding en hiervoor de gevolgen onder ogen moesten zien. Eerlijkheid stond in de meeste rapporten voorop en is vandaag de dag ook een belangrijke waarde. We weten immers niet in hoeverre de processen-verbaal en rapporten een letterlijke weergave zijn van de woorden van de verdachten. Degene die de rapporten heeft geschreven (in dit geval Romein) zit als het ware ‘tussen’ jou als lezer en de verdachte. Uiteindelijk geeft mijn onderzoek een nieuwe blik op het functioneren van en alledaagse leven in het interneringskamp Vught. Doordat er weinig bekend is omtrent het interneringskamp Vught, ben ik van mening dat het goed is om dit soort onderzoeken onder de aandacht te brengen bij het lezerspubliek. Interneringskamp Vught is namelijk niet onbekend in Nederland. Door ons te verdiepen in het interneringskamp Vught zorgen we stap voor stap dat we meer te weten komen en kunnen we het in context plaatsen.
