Mijn naam is Sanne Jussen, ik kom uit Veghel en studeer Duitslandstudies: een geschiedenismaster aan de Universiteit van Amsterdam. In plaats van het volgen van keuzevakken wilde ik graag stagelopen, om praktijkervaring op te doen en me te oriënteren op de mogelijkheden na mijn studie. Omdat ik van geschiedenis en van schrijven houd, ging ik op zoek naar een stage waarin een combinatie van die twee “liefdes” centraal zou staan. Bij het BHIC heb ik die stageplek gevonden: van 6 september tot 18 november 2021 heb ik er met heel veel plezier stagegelopen. Naast het feit dat de Citadel een prachtige historische locatie is om te mogen werken, vond ik het er ook erg gezellig.
Waar heb je tijdens je stage aan gewerkt?
Als stagiaire bij het projectenbureau hield ik me bezig met onderzoek doen en met het schrijven van verhalen voor een nieuw onderdeel van de BHIC website: een project over actiecultuur in Brabant in de jaren 1970-1980. Binnen dit project worden actievoerders vanuit verschillende protestbewegingen aan het woord gelaten. Denk aan verschillende facetten van de vredesbeweging, de vrouwenbeweging en de kraakbeweging. Het actieverleden en de herinneringen van de oud-actievoerders – met in het ideale geval documenten en beeldmateriaal dat bewaard is gebleven – staan centraal.
Actie tegen oorlogsspeelgoed (bron: brochure Vrouwen voor Vrede)
Tijdens mijn stage heb ik onderzoek gedaan, interviews afgenomen met oud-actievoerders en ben ik in beeldbanken op zoek gegaan naar bijpassend beeldmateriaal. Daarbij heb ik me vooral proberen te richten op vrouwen in protestbewegingen. De meeste bijdragen werden aan het begin van het project namelijk door mannen geleverd; we wilden graag zowel mannelijke- alsook vrouwelijk actievoerders aan het woord laten. Doel van dit project is het bewaren van herinneringen en vooral het veiligstellen van bronnen die de actiecultuur van Brabant illustreren. Deze bronnen zijn vaak kwetsbaar; denk aan affiches waarop protestacties worden aangekondigd en actiekrantjes. Deze documenten geven een mooi tijdsbeeld weer maar zijn in de loop der jaren vaak in het oud papier verdwenen. Tijdens mijn stage heb ik een kijkje mogen nemen in de depots waar zulke materialen bewaard worden.
Welke bronnen heb je zoal gebruikt?
Voor beeldmateriaal heb ik de beeldbanken van verschillende archiefinstellingen geraadpleegd. Naast het BHIC waren dat vooral het Stadsarchief Breda (SAB), het West Brabants Archief (WBA) en het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven (RHCe). Deze beeldbanken bevatten veel materiaal met betrekking tot de Brabantse actiecultuur in de jaren 1970-1980. Voor het achterhalen van protestacties was de actiekrant Kleintje Muurkrant van groot belang. Daar vertel ik zo iets meer over.
Voor achtergrondinformatie wat betreft verschillende vormen van protest was het boek Alles kon anders (2006) van Marian van der Klein waardevol. Ook het boek Al ga je eraan kapot (2002) van Gerard van Alkemade bevat veel achtergrondinformatie met betrekking tot de vredesbeweging en schetst het leven van antimilitarist Kees Koning. De gesprekken die ik met oud-actievoerders heb gevoerd waren eveneens van groot belang. Enkele kernbronnen in mijn onderzoek zal ik nu apart voorstellen.
Kleintje Muurkrant
In het archief van het BHIC zijn de jaargangen ondergebracht van @het Bossche actieblad Kleintje Muurkrant@. Dat is de huis-aan-huis versie van de grote muurkrant. Muurkranten werden vanaf eind jaren ’70 door de stad aangeplakt en brachten actienieuws uit Den Bosch en omgeving. Er werd uitgebreid ingegaan op ontwikkelingen met betrekking tot gekraakte panden en de eventuele ontruiming van kraakpanden, de lezers werden geïnformeerd over aankomende bijeenkomsten in bijvoorbeeld het Vrouwenhuis en opgeroepen om mee te doen aan protestacties zoals acties tegen kernwapens of demonstraties tegen seksueel geweld en de abortuswetgeving. Men kon zich op Kleintje Muurkrant abonneren en kreeg dan elke twee weken een krantje met het laatste nieuws in de brievenbus. Kleintje Muurkrant geeft een overzicht van acties die in de omgeving van Den Bosch hebben plaatsgevonden, in de vorm van oproepen en verslagen van acties. Ook geeft de krant een beeld van de belangrijkste actiegroepen en projecten die in de omgeving actief waren. Ik heb de edities vooral digitaal doorgebladerd om acties voor en door vrouwen te vinden en op de kaart te kunnen zetten.
Bossche Vrouwenradio
Ook het archief van de (Bossche) Vrouwenradio is bij het BHIC te vinden. De Vrouwenradio was een feministische radiozender voor en door vrouwen, die vanaf 1980 eens per week te horen was. In de uitzendingen werd bericht over protestacties van vrouwen en er werd gepraat over onderwerpen die vrouwen bezighielden. Te denken valt aan discussies over de positie van de vrouw op de werkvloer, verslagen vanaf het vrouwenvredeskamp in Volkel en aankondigingen van bijeenkomsten in het Vrouwenhuis. Veel van de uitzendingen zijn op de BHIC website te beluisteren en laten je als luisteraar echt de sfeer van toen proeven. Dichterbij de acties kun je niet komen! Tijdens het analyseren van dit archief ben ik vooral op zoek gegaan naar verslagen van protestacties die ik zou kunnen gebruiken bij het vormen van een totaalbeeld van een actie.
“Wegens ontruiming gesloten”
Ook de eindscriptie van een oud-actievoerster over een kraakactie in Veghel waar zij initiatiefneemster van was, is een prachtige bron. De kraakactie wordt in de scriptie van uur tot uur beschreven. Dat zorgt ervoor dat je je als lezer heel makkelijk en tot in detail in de gebeurtenissen kunt inleven. Bovendien kom je als lezer alles te weten over de aanleiding van de actie en de reacties uit de omgeving. Deze kraakactie is één van de acties die ik tijdens het analyseren van de jaargangen van Kleintje Muurkrant op het spoor ben gekomen.
Kun je iets meer vertellen over je “ontdekking” van de Veghelse kraakactie?
In Kleintje Muurkrant vond ik een artikel over een kraakactie in Veghel. Een groepje vrouwen heeft in juni 1983 een pand gekraakt om een vrouwenhuis te beginnen. Over die actie had ik nog niet eerder gehoord en ik kon er online niets over vinden. Daarom heb ik een oproep geplaatst op sociale media, in de hoop meer over de kraak te weten te komen. Via die weg ben ik in contact gekomen met een aantal deelneemsters en de initiatiefneemster, bij wie ik als eerste op bezoek ben geweest om te praten. Zij gaf me haar scriptie mee om deze in te scannen. Ook met een andere deelneemster ben ik in gesprek gegaan: zij nam foto’s mee die het verhaal en de scriptie nog meer tot leven laten komen. Al deze bronnen samen geven een prachtig tijdsbeeld weer en zijn daarom waardevolle aanwinsten.
Wat heeft je verrast?
Ik vond het heel mooi om te zien dat Kleintje Muurkrant zich vanaf het ontstaan van de krant in de late jaren 1970 heeft ontwikkeld van een knusse handgeschreven versie tot een professioneel uitziende gedrukte krant. Verder vind ik het speciaal dat bezoekers van de website zo sterk gemotiveerd worden om hun herinneringen van vroeger te delen en zo mee te helpen met het bewaren en aanvullen van Brabantse verhalen. Oud-actievoerders, handhavers of omstanders van toen die de website bezoeken zullen zichzelf of anderen wellicht op foto’s herkennen. Specifieke acties die besproken worden zullen bij hen misschien een belletje doen rinkelen. Zij kunnen deze verhalen met hun eigen herinneringen aanvullen. Het is belangrijk dat die herinneringen en de bijbehorende documenten, foto’s en films bewaard blijven voor de toekomst. Ik ben blij dat ik daar met mijn stage een steentje aan bij heb mogen dragen en ik hoop dat er in de toekomst nog veel meer origineel materiaal veiliggesteld zal worden.
