Hallo Bas,

Bedankt voor je reactie. Voor mij was “5 à 6 minuten gaans boven voormelde brug”, 5 à 6 minuten bovenstrooms van de brug.

De eerste brug werd aanbesteed 15 mei 1822. Het was een dubbele valbrug, ofwel dubbele ophaalbrug. Het val is het rijdek. De weg werd toen aangeduid met “Grooten weg der 1e klasse, no. 3”. Het bestek lag, volgens de Nederlandsche Staatscourant van 7 mei 1822, onder andere ter “lezing” (inzage) bij het Hof van Holland en bij “den veerman, W. Knaap, aan den Donge”.

In het Journal du département des bouches du Rhin van 16 februari 1813 heeft men het over “Ten Huize en Herberge van W.C. Knaap”.

Wouter Cornelisz Knaap, ofwel Wouter Cornelisse Knaap, was dus veerman en herbergier.

In de Opregte Haarlemsche Courant van 27 april 1822 meldde hij dat zijn logement genaamd Huis ten Dijl “volbouwd” is. Huis ten Dijl is lange tijd op velerlei wijzen gespeld.

Het lijkt erop dat het geen toeval is dat hij toen Huis ten Dijl bouwde. Hij verwachtte klaarblijkelijk dat de herberg bij de nieuwe brug minder bezocht zou worden.

Hij is klaarblijkelijk ook brugwachter geweest, gezien het feit dat hij in een inschrijving in het bevolkingsregister van 1823-1837 “ bruggenman” wordt genoemd.

In de Nederlandsche Staatscourant van 17 mei 1843 wordt aangekondigd dat de brug voor “vernieuwingen en reparatien” van 17 mei tot 5 juni gestremd zal zijn.

In onder andere de Bredasche Courant van 19 april 1846 wordt aangekondigd dat er van 27 april tot 8 juni herstellingen aan de brug zullen worden verricht. De “passage” zal middels een “bekwame pont terzijde van de brug plaats hebben, en zulks den tijd van zes weken.”.

De brug was een tolbrug.

Onder andere in de Bredasche Courant van 11 augustus 1861 wordt de aanbesteding van “het bouwen eener wachters- en knechtswoning, bij de brug over de rivier de Donge” aangekondigd.

Wat mij verraste op de kaart die u bij uw verhaal heeft staan, is dat het centrum met “het Veer” wordt aangeduid. Het is op dezelfde wijze aangeduid als “de Haven”, “Sandoel”, “het Klooster”, “‘t Hoge Veer”, “de Boterdijk” en “de Stadsweg”. “Het Veer” en “’t Hoge Veer” zijn dus topografische namen.

Overigens wordt in de aanbestedingsadvertenties in de Nederlandsche Staatscourant in de jaren 1819 en 1820 consequent “Wouter Knaap, aan het Veer aan den Donge” geschreven. Ook in de editie van 18 februari 1823 lees ik dat nog. Het lijkt me dat ik dat als een omschrijving van de plaats moet zien. “Het Veer aan den Donge” is mijns inziens geen topografische naam.

In de Amsterdamsche Courant van 30 juni 1733 lees ik:

“Uvt de hand te koop een welbezeyld Gaffel-Schip lang 73, en wyt 19 voeten, hol 6 voet, 3 duim op zijn welling, en verder Tuyg en Want; leggende op 't Veer van Raamsdonk by Geertruydenberg, nyt gehaelt 1725 en tot Dordregt gemaekt.”.

Het lijkt me dat “’t Veer” uit de advertentie “Het Veer” op de kaart bij uw verhaal is.

Op de kaart bij uw verhaal merkte ik nog iets op wat mij tot nader onderzoek bracht. Op die kaart staat de insteekhaven waar de scheepswerf van Tak zat. Daar hebben, blijkens onderzoek, achtereenvolgens gezeten:

• Fokke Harms Holthuis
• Johannes Jacobus van Steenbergen
• Arie Jonker
• Jacob dan der Does
• Tak

Onderaan uw artikel staat:

“Naar verwachting in december 2020 zal bij heemkundekring Veers Erfgoed een uitgebreide versie van dit verhaal worden gepubliceerd”.

Is dit gebeurd?

Beste Gijs Verduijn,
U hebt wat de ligging van het Willemsveer betreft natuurlijk volkomen gelijk. Misschien had ik over mijn aanduiding “tussen het Willemsveer en …” wat nadere uitleg moeten geven. Omdat dit ten zuiden van “Het Gat” en de “, Polder” gelegen pontveer, ook wel “Oud Veer” of “’t Veer van Raamsdonk” genoemd, voor het onderhavig onderwerp niet van belang is, heb ik dat nagelaten en me geconformeerd met de in de bronnen vaak voorkomende gewraakte aanduiding. Dergelijke aanduidingen behoeven niet altijd te worden gezien als een letterlijk begrip, maar meer als een geografische aanduiding: dus het liggen van objecten op één horizontale lijn ten opzichte van, in dit geval, het kaartnoorden. De door uzelf aangehaalde alinea in de Staatscourant van 17 mei 1843, “5 á 6 minuten gaans boven voormelde brug gelegen” is ook zo’n aanduiding. Het Willemsveer namelijk lag niet noordelijk van de kruising van de Napoleonweg met de rivier de Donge, maar stroomopwaarts van de rivier in oostelijke richting (naar boven, naar de bron toe!).

Blijkens benamingen van een aantal topografische kaarten zou de kruising van de Napoleonweg met de rivier de Donge, ter hoogte van het Willemsveer, aanvankelijk hebben bestaan uit een pontveer (+-1814: Veer en 1815: ’t Veer). Kort daarna lijkt het veer vervangen te zijn door een brug (1827-1828: Brug; 1843: Brug; 1868: Tol(brug) en 1881: vernieuwde brug).
Het Willemsveer wordt onder andere aangeduid als: +- 1750: Brug en Veerhuis; 1827-1828: Veer; 1815: Veer en 1868: Oud Veer.

Bas Zijlmans, december 2021.

Ik lees:

Door de capriolen van de kaatsbal zou hij tot het inzicht zijn geraakt ‘waar’ het laatste stuk van de Napoleonsweg tussen het Willemsveer (pontveer over de Donge ten zuiden van het Raamsdonkse Veer), en de Oude Maas moest worden aangelegd: langs de Boterpolder en over de dijk, die later Keizersdijk ging heten.”

Als met het Willemsveer het veer in de route impériale deux bedoeld wordt, is dat onjuist. Het Willemsveer lag 5 à 6 minuten gaans van het veer in de route impériale deux. Het lag in de Willemsweg, de oude weg tussen tussen Oosterhout en Raamsdonk.

In de Nederlandsche Staatscourant van 17 mei 1843 wordt aangekondigd dat er van 17 mei tot 5 juni 1843 “vernieuwingen en reparatiën” aan de brug plaats zullen vinden en de brug gestremd zal zijn. Rijtuigen en paarden kunnen gedurende die stremming gebruik maken van het Willemsveer, “5 à 6 minuten gaans boven voormelde brug gelegen”. Dit is ca. 500 à 600 m ten oosten van de brug. Dit is het veer in de Willemsweg, de oude route van Oosterhout naar Raamsdonk, voordat in de Napoleontische tijd de route impériale deux, werd aangelegd.

Dat is dan bij deze duidelijk, Bas, dank voor je verhaal!