Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Sambeek
Den 10den. Augustus 1897 bezocht ik deze gemeente; ik reed van Vierlingsbeek, vervolgens naar Sambeek en daarna naar Boxmeer. Men had er zoo goed als geen werk van gemaakt om mij te ontvangen; de burgemeester beweerde, dat hem de tijd ontbroken had om de boeren uit den Sambeekschen Hoek te waarschuwen; hij meende, dat, als er een eerewacht kwam alleen uit Sambeek, dat zulks dan het misnoegen in den Sambeekschen Hoek zou opwekken. Daarom had hij maar alles nagelaten. Een van zijn wethouders was 84 jaar (Vink); ook de andere wethouder scheen een oude man. Ik zat met B. en W. een anderhalf uur over van alles te praten; ik ontving den pastoor met diens kapelaan in audientie, en ging vervolgens naar Boxmeer.
De Maaswaarden tusschen Sambeek en de Maas worden niet vóór geweid; worden alle jaren gehooid; en daarna nageweid. De goede waarden zijn ± f. 3.500 de bunder waard; zij zijn meestal in handen van uitwonenden. Van de Raadsleden wonen er 5 te Sambeek, 1 te Sambeekschen Hoek en 1 te Mullem. De kas van den gemeente-ontvanger sloot niet; er was f. 1.- te veel in. Op de administratie ter secretarie vielen nogal aanmerkingen; in enkele registers van den burgerlijken stand was het wit niet aangestreept. Er was geen notulenregister van de vergaderingen van B. en W. Er ontbrak een register van aanvragen en beslissingen volgens de hinderwet; er was geen register van verleende vergunningen tot verkoop van sterken drank in het klein, en van de localiteiten, waarin vergunning was. Een register van aangiften door stierenhouders ontbrak evenzeer.
Den 3 Mei 1902 kwam ik weer in de gemeente. Ik reed van Cuijk over Beers, Mill, Wanroij, Rijkevoort en Beugen naar Boxmeer, alwaar ik ontbeet in het hotel van Esser, vandaar naar Sambeek, en vervolgens over Boxmeer naar Beugen, alwaar ik (station Oeffelt) den trein nam naar Den Bosch.
De gemeente geeft jaarlijks eene subsidie aan het burgerlijk armbestuur; ze geven geen vast bedrag, maar dekt aan het einde van het jaar het tekort op de rekening van het armbestuur. De gemeente behoefde nog nooit f. 250 te betalen. De boeren van den Sambeekschen Hoek hebben de jacht op hunne gronden ten voordeele van het algemeen armbestuur verpacht aan kantonrechter Verheijen van Estvelt; hij betaalt daarvoor f. 40.-
 Redemptoristinnenklooster, gebouwd tussen 1875-1900, foto 1987 (collectie PNB) |
In Sambeek woonde indertijd een zekere Peters; diens zoon werd Redemptorist, en rustte niet, voordat hij van zijn vaders huis een Redemptoristenklooster gemaakt had. Peters was niet lang met zijne kloosterbroeders in Sambeek; het klooster werd verplaatst naar ’s Hertogenbosch. Toen kwamen er in dat klooster Redemptoristinnen, en die zijn er nog; het klooster is zeer rijk; altijd wordt er gebouwd en gebroken; wat de eene overste opbouwt, wordt door de andere overste weer afgebroken; metselaar en timmerman verdienen er zeer veel geld aan; bovendien doen deze zusters zeer veel goed aan de armen; zij laten zich daarbij leiden door den pastoor, zoodat zij alleen die armen helpen, die zich goed gedragen, en die om die reden door den pastoor ter ondersteuning worden aanbevolen. In dit klooster is eene dochter van den wethouder Velsen; van hem vernam ik het bovenstaande, alsmede dat onder de zusters ook eene Juffrouw Westerwoudt was.
Er is in Sambeek een liefdehuis, van zusters Dominicanessen; deze geven onderwijs aan meisjes, en maken zich daardoor jegens de gemeente zeer verdienstelijk. Behalve deze twee kloosters is er nóg een klooster, voor oude en ziekelijke Dominicanessen. De burgemeester meent, dat dit klooster weer zal wordem verplaatst naar Schiedam, in welke gemeente het vroeger ook gevestigd was. Aan dit laatste klooster verdient de gemeente absoluut niets, behalve de schoenmaker en de slager. De burgemeester vindt het geen verlies, wanneer dat klooster weer teruggaat naar Schiedam.
Veel oud archief van de gemeente moet overgebracht zijn naar ’s Heerenberg; door wien, wanneer en waarom wist men mij niet te zeggen. Nu is er in Sambeek niet veel bijzonders meer: Mr. Bondam is er ééns geweest, en zou nog eens terugkomen, hetgeen nóg moet gebeuren. Hij nam een ouden stempel mede naar den Bosch, verder niets.
Ik drong bij B. en W. sterk aan op medewerking, om een harden weg te krijgen van Venray over Overloon naar Oploo; die weg zal ongeveer 1.700 M. over grondgebied van Sambeek loopen; de gemeente heeft daar nogal gronden en bosschen liggen. Ik geloof niet, dat van B. en W. voor een harden weg heel veel steun te wachten is.
Sambeek heeft met Beugen en Boxmeer samen, met groote moeite eene goede vroedvrouw gekregen; zij is pas in dienst getreden, en zal een salaris van f. 400 krijgen. De gratificatie van den gemeenteveldwachter zal bij diens tractement worden gevoegd, beloofden mij B. en W. De toestand van de behoeftige klasse is zeer voldoende; groot gebrek lijdt niemand. Twee oude wethouders: Melsen is 75 jr.; Vink 88 jr.; bij het besturen van de gemeente zal de burgemeester van hen niet heel veel steun ondervinden; zij zijn geen van beiden meer ”eene kracht”; m.a.w. de burgemeester is baas.
Den 13 Maart 1905 kwam ik weer in de gemeente. Vanuit Cuijk was ik per spoor tot Vierlingsbeek gegaan. Ik bezocht toen Maashees, Vierlingsbeek en Sambeek, en keerde daarna van Boxmeer per trein naar Cuijk terug. Ter audientie verscheen de caféhouder Thissen, die in December 1904 eene vergunning overnam, welke vergunning hij nu met 1 Mei 1905 kwijt was, waaraan ik nauwelijks niets kon doen, en de Heer Povel, een aanstaand student voor priester, aan huis bij den pastoor van Vortum-Mullem, die eene machtiging kwam vragen om schadelijk gedierte te schieten.
Van de zeven raadsleden wonen er vijf in Sambeek, aan den Sambeekschen Hoek (nl. de oude wethouder Michiels) en een te Mullem. We hebben lang en breed gepraat over het belang van den aanleg van een harden weg van Venray over Overloon naar Oploo. De groote tegenstander van dien weg is de 80-jarige wethouder Michiels uit den Sambeekschen Hoek. Ik geloof, dat zoolang die man iets te zeggen heeft, er van dien zoo gewenschten verbindingsweg niets komt.
De gemeente heeft uitgestrekte bezittingen; bij de Heide Maatschappij is een plan in bewerking tot het in exploitatie brengen van 160 H.A. (aanleg van weiden en bosschen). In verband daarmede den Heeren geraden, om een uitgewerkt register aan te leggen, waarin omtrent ieder personeel afzonderlijk in extenso alle mogelijke bijzonderheden worden aangegeven, die later misschien van belang kunnen zijn te weten. Omtrent het nemen van het onderhoud der waterleidingen ten laste der gemeente kon men tot geen eindbesluit komen, zoo lang de kosten niet op de onderhoudsplichtigen konden verhaald worden. Men deinsde er voor terug, daarvoor den hoofdelijken omslag te verhoogen.
Er is in Sambeek geene Roomsche Catholieke begraafplaats, alleen eene algemeene dito. Om aan het bezwaar tegemoet te komen, dat de lijken niet op ongewijde aarde zullen begraven worden, gaat er een schop vol gewijde aarde mede in de kist. Geneeskundige armenpraktijk wordt waargenomen door Dr. Sterk uit Boxmeer; hij krijgt daarvoor f. 150. Voor de verloskundige hulp zorgt eene van de twee vroedvrouwen uit Boxmeer, die daarvoor f. 130,- ontvangt. Niettegenstaande men mij in 1902 beloofd had die bij zijn tractement te voegen, krijgt de veldwachter nog steeds zijn loon voor een gedeelte van f. 50 in den vorm van eene gratificatie. Nogmaals er met klem op aangedrongen, dat men hierin verandering zal brengen.
Aan den Sambeekschen hoek wordt geen herhalingsonderwijs gegeven; te Vortum valt het niet erg in den smaak; te Sambeek is er zeer veel liefhebberij voor. Te Sambeek is geen armoede en geen rijkdom; er gaan haast geen menschen meer in Duitschland werken, daar schijnt haast geen werk meer te zijn. Ook geen meisjes gaan meer weg als melkmeiden. Er is in de gemeente veel werk; er zijn haast geen arbeiders te krijgen. Alle kleine boertjes hebben ponney’s aangeschaft en bewerken daarmede den akker.
Als een kenschetsend feit deelde de burgemeester mij mede, dat, tengevolge van den strijd aan den Eindhovenschen botermijn, alleen door de roomboterfabriek te Sambeek sinds 1 Mei 1904 een verlies was geleden van f. 1.600, het verschil van den prijs, te Eindhoven gemaakt, en den middenprijs van den mijn te Maastricht. Meerdere margarinefabrikanten hadden aan het bestuur van de roomboterfabriek te Sambeek den middenprijs van den mijn te Maastricht geboden, wanneer men hen voortdurend de boter wilde leveren. Het bestuur had daarin echter niet willen treden.
Den 11 Mei 1909 kwam ik weer in Sambeek. Vanuit Cuijk bezocht ik eerst Maashees, daarna Vierlingsbeek en eindelijk Sambeek. Te Gennep nam ik later den trein Boxtel-Den Bosch. Voor audientie had zich niemand aangemeld. Wethouder Melsen was ziek; ik was dus uitsluitend aangewezen op den burgemeester en op Michiels, den 75-jarigen invloedrijken wethouder uit den Sambeekschen Hoek. Onze gesprekken liepen in de allereerste plaats over den harden weg Oploo-Venray, van welken weg Michiels een groote tegenstander is. Niettegenstaande Sambeek aan dien weg niets hoeft bij te dragen, noch voor aanleg noch voor onderhoud verklaarde Michiels zich tegen dien weg, en stemden alle leden van den Raad met hem “tegen”.
Michiels beweerde, dat hij thans was voor de oude richting van den weg, zooals die oorspronkelijk geprojecteerd was, maar zich niet kon vereeenigen met de latere richting, zooals die nu aan de Staten was aangevraagd. Toen ik hem verweet, dat hij vroeger even sterk tegen de oude richting geijverd had, en hem zeide, dat ik hem verdacht, dat hij zich had laten opstoken, om die wegverharding in ieder geval tegen te houden, beweerde hij, dat zulks toch niet waar was. Naar mij is medegedeeld is Hengst, de burgemeester van Boxmeer, de groote tegenstander van den weg, en zou diens tegenstand eigenlijk uit gekrenkte eigenliefde voortspruiten: toen Mgr. Nolens in der tijd met de belanghebbenden eene vergadering belegd had, om te overleggen, op welke wijze men de verbetering van dien weg het best zou bevorderen, had men vergeten, den Heer Hengst uit te noodigen die vergadering bij te wonen! Inde irae! Ik verdenk Hengst, dat hij Michiels heeft opgestookt!
 Stoomploeg waarmee gedeeltelijk de gronden in de ontginningen door de Heidemij werden geploegd, 1909 |
Met den burgemeester en met Michiels ging ik naar het Broek, een half uur van Sambeek gelegen, om de gemeentelijke ontginning van ± 40 H.A. in oogenschouw te nemen: eerst bouwland, dan hooiland en eindelijk grasland. Naar het mij voorkwam, zag alles er zeer goed uit. De gemeente besteedde daaraan tot nu toe ± f. 11.000; reeds een bedrag van f. 4.000 werd door gemeente weer ontvangen. Voor het welslagen van de ontginning is het zeer noodig, dat de Oeffeltsche Raam verbeterd wordt; de Heide Maatschappij is bezig daarvoor een plan te ontwerpen; men hoopt in de kosten van verbetering op een subsidie van de Provincie.
Wethouder Michiels is ook een tegenstander van de ontginning; hoewel alles zeer goed groeit, vertelt hij aan iedereen, die het maar hooren wil, dat er in het Broek niets groeit, dat men daar geen paarden of vee in de weide moet doen, omdat de dieren er armoede moesten lijden, enz.
Het is wel treurig met zóó iemand als wethouder te moeten werken. Toen ik later met den burgemeester alleen was, klaagde hij daarover zijn bitteren nood. Michiels laat ook zijn eigen paarden en zijn eigen vee niet in het Broek weiden; hij zou maar willen, dat hij, als van ouds, daarvoor zoo goed als niets had te betalen, en zich op die manier ten koste van de gemeente kan bevoordeelen; gelukkig, dat de burgemeester niet tot dergelijke praktijken wil medewerken.
Den 15 April 1913 bezocht ik vanuit Cuijk per auto de gemeenten Maashees, Vierlingsbeek en Sambeek. Burgemeester Stevens heeft verleden jaar een beroerte gehad; zijn spraak is nog belemmerd; zijne memorie heeft veel geleden. Als het niet spoedig gunstig verandert, zal hij op den duur geen burgemeester kunnen blijven.
Langs den toekomstigen harden weg Oploo-Venray heeft gemeente ± 60 H.A. liggen; men vond daarin geen reden het tot stand komen van dien weg geldelijk te bevorderen, en vindt het al mooi, dat gemeente de benoodigde gronden kosteloos afstaat, niettegenstaande de Sambeeksche Hoek, 100 huizen met 500 bewoners (1/3 van het zielental der gemeente) daar zeer bij profiteert.
Omtrent de ontginning van het Broek is eene uitvoerige beschrijvende staat aangelegd. Na aftrek der ontvangsten heeft gemeente daaraan thans f. 13.000 ten koste gelegd, waarvoor ± 100 H.A. gedeeltelijk ontgonnen, gedeeltelijk nog in aanleg zijn; vaste inkomsten heeft men daaruit tot nu toe ± f. 1.600,-. Heide Maatschappij bewerkt nog alles voor gemeente; duur, maar goed. Voor Staatsboschbeheer gevoelt men blijkbaar niets.
|
 Modelhoeve Lactaria
|
Maatschappij Lactaria werkt zeer in het groot; men kan nagaan, dat er minstens f. 300.000 in zit; over de resultaten kon men niet oordeelen, maar Mij. betaalt zeer vlot. Stoomzuivelfabriek aan de Sambeeksche Hoek; 1.200 koeien. Handkrachtfabriek in Sambeek; 220 koeien. Handkrachtfabriek in Vortum; 100 koeien. Het gaat den menschen in Sambeek goed; armoede wordt er niet geleden; armbesturen behoeven zoo goed als niet te bedeelen. Er zullen in het geheel nog een 20 menschen in Duitschland werken. De slechte woningen zijn opgeruimd; nog één krot moet op den duur onbewoonbaar verklaard.
Toestand van de waterleidingen heet vrij goed, behalve van de Oeffeltsche Raam; voor verbetering van de Raam werd door Veenhuizen, ambtenaar van de Heide Mij. een verbeteringsplan opgemaakt ad f. 28.000; omtrent de repartitie der kosten konden de gemeenten het tot nu toe blijkbaar niet eens worden. Grint voor de wegen is duur; f. 2,10 gemeten op de wal; moet boven Roermond gebaggerd worden.
In Boxmeer wordt onderwijs gehaald in teekenen; voor landbouw is daar een landbouwcursus. Sinds een jr. of vier is er in Sambeek eene eigen Roomsche begraafplaats; in de kisten wordt thans geen gewijde aarde meer gedaan; op de algemeene begraafplaats wordt niet meer begraven.
Den 12den. Augustus 1918 bezocht ik per auto vanuit Cuijk de gemeenten Maashees, Vierlingsbeek en Sambeek. Doordat ik met burgemeester Rieter de gemeentelijke ontginningen te Overloon was gaan in oogenschouw nemen, kwam ik én in Vierlingsbeek én in Sambeek veel te laat aan. Er is in gemeente geen bepaalde woningnood; wel is er gebrek aan boerderijen, tengevolge waarvan vele jonge boeren ongetrouwd moeten blijven. Men hoopt zeer op een locaalspoorweg naar Mill; Voorhoeven vroeg deswege van de gemeente f. 30.000. In den laatsten tijd heeft men er niet meer van gehoord.
Het distributiebedrijf werd gesteld onder leiding van Hendriks, hoofd der openbare school; het loopt goed. Van de verbetering der gemeentelijke bezittingen heeft men geene beschrijving gemaakt. Het heele broek ± 160 H.A. werd door gemeente ontgonnen en bij gedeelten verhuurd. Thans volgt men een ander systeem: men verhuurt de onontgonnen heide op langen termijn – 40 jaar – tegen ruim f. 20,- de Hectare; men loopt op die manier minder risico, maar maakt in voorspoedige jaren ook minder winst. Voor de bebossching der hooge gronden zal men bij Staatsboschbeheer terecht komen; dat heeft het voorloopig zoo volhandig, dat het nog wel eenigen tijd kan duren, vóórdat ook Sambeek aangesloten wordt.
Men doet veel aan de waterleidingen; speciaal ook van de Oeffeltsche Raam. Oeffelt zelf doet evenwel niets; ziet daarvan het belang niet in. Als het één dag regent, staan alle langsliggende gronden onder water. Om daarvan verlost te worden, maken thans de bovenliggende gronden op hunne kosten onder de gemeente Oeffelt de Raam zoo goed mogelijk in orde. Men hoopt, dat Remmen, de nieuw benoemde burgemeester van Oeffelt, in deze handelend zal optreden, en aller belang zal behartigen.
Toen ik den burgemeester Stevens verweet, dat Sambeek de Raam van de grens van Vierlingsbeek tot 400 M1 verder niet veegt, antwoordde hij, dat zulks wel moest, want, als zij het water uit Vierlingsbeek kregen, en het kon onder niet weg, dan verdronk Sambeek! Landbouwonderwijs wordt verstrekt in Vortum en aan den Sambeekschen Hoek; tuinbouw-, teeken- en ambachtsonderwijs in Boxmeer – legaat van Cooth. Het burgerlijk armbestuur heeft zoo goed als geen fondsen; een gemeentelijke subsidie van f. 1.000 is hoog noodig.
Men meent, dat de exploitatie van “Lactaria” finantieel slechte resultaten geeft; er wordt te veel voor de jacht gedaan; de konijnen doen veel schade. De klachten over de anti-Roomsche tendenzen van den Heer de Blocq van Scheltinga zijn sterk overdreven.
Den 1 Juni 1922 bezocht ik vanuit Cuijk de gemeenten Sambeek en Boxmeer. Geen vereeniging ter voorziening in de volkshuisvesting. Met Rijkspremie werden 18 woningen gebouwd. Bij laatste Raadsverkiezing werden drie raadsleden uitgeworpen: rivaliteit Sambeek-Mullem-Sambeeksche Hoek. Sambeek, dat vroeger 4 raadsleden had, heeft er thans nog twee.
Distributiebedrijf electriciteit kost f. 50.000; men bedient Sambeek, Mullem en een stuk van Vierlingsbeek, nl. Vortum. Men moet f. 6,- garantie per inwoner betalen; nu de kolen goedkooper worden, moet dat bedrag minder worden; men heeft thans geen voordeel van de goedkoopere kolen clausule.
In 1920 liet men 100 H.A. heidegrond ploegen; daarvan worden 25 H.A. bezet met dennen; twee woningen, ieder met 5 H.A. voor landarbeiders. Op de overige 65 H.A. moeten 4 boerderijen met Staatshulp gesticht worden; voor 2 boerderijen is bereids ruim f. 19.000 toegezegd; 2 x f. 400 per H.A. In het geheel heeft men staatssteun aangevraagd voor de stichting van acht boerderijen. Geen beschrijving der exploitatie van het gemeentelijk bezit; als ik weer in Sambeek kom, zal het in orde zijn; ook voor een kaart zal men zorgen.
 Burgemeester P. Stevens, 1914-1942 (foto ca. 1939) |
Voorloopig zal er in Sambeek nog geen bijzonder onderwijs worden gegeven; onderwijswet 1920 blijft voorloopig buiten toepassing. Onder leiding van burgemeester van Sambeek werd de Oeffeltsche Raam verbeterd; er werd f. 1.800 aan verwerkt. Aanvankelijk weigerde Vierlingsbeek zijn aandeel (13%) te betalen; naar het schijnt, is Vierlingsbeek thans tot andere gedachten gekomen, en zal betaling thans spoedig volgen. Aan den Radioweg werd voor burgerwacht eene schietbaan aangelegd; de liefhebberij voor burgerwacht wordt thans weer grooter. 4 werkeloozen; gemeente houdt hen aan het werk. 3 roomboterfabrieken; Sambeek, met 230 koeien, is aangesloten bij Vierlingsbeek; de Twist, met 100 koeien, en Sambeeksche hoek met 100 koeien behooren bij de fabrieken aan de Twist, en te Sambeekschen Hoek.
De ontginning van het Broek kostte f. 35000; bracht in 1921 f. 9200 op. Met Heide Mij. werkt men niet meer; men droeg aan die Mij. den aanleg op van den weg Sambeek-Hoek Sambeek. Met B. en W. die werkzaamheden in oogenschouw gaan nemen. Staatsboschbeheer was van oordeel, dat Sambeek niet genoeg gronden had, geschikt voor boschcultuur; men werkt dus niet met Staatsboschbeheer. Lactaria gaat slecht; de emelten schijnen ontzettend veel kwaad te doen. Er zijn nog veel konijnen.
Baron de Blocq van Scheltinga 
