Vanaf 1648 was de hervormde kerk nu eenmaal de enige toegestane godsdienst in de Republiek, zodat de kleine protestantse gemeenschap toch kerkte in dit enorme gebouw dat eigenlijk vele maatjes te groot was. Dat zou in de eeuwen daarna leiden tot grote problemen met het onderhoud.
Het aantal Dongense protestanten is in de 350 jaar daarna altijd beperkt gebleven. Steeds weer had men grote moeite om predikanten te werven en hun traktement te betalen. Sinds 1922 was er zelfs geen predikant meer aangesteld, laat staan dat men het onderhoud van het kerkgebouw kon bekostigen.
|
|
| Kerk, mei 1928. Beeldcollectie RCE, fotonr. 9.737. |
De laatgotische kruiskerk met driebeukig schip (herbouwd tussen 1640-1644 en tegenwoordig tot ruïne vervallen), een dwarspand en een driezijdig gesloten koor rust op de restanten van een kleine kapel uit omstreeks 1329.
Op 24 mei 1685 besloten schout en schepenen van Dongen om een raadskamer met secretarie aan de zuidzijde van de toren te bouwen. Tussen 1782 en 1822 kreeg de brandspuit een plaatsje in het kerkgebouw.
In 1798 kwam de kerktoren aan de burgerlijke gemeente en in 1810 werd de torenspits verwijderd ten behoeve van een platform voor een seininstallatie (een zogenaamde semafoor). Daarmee werd het berichtenverkeer tussen Parijs en Amsterdam onderhouden.
In diezelfde tijd eisten de katholieken hun vroegere kerk weer op, maar die claim werd in 1822 afgewezen. Vanaf 1830 tot na de Tweede Wereldoorlog diende een gedeelte van de toren als politiebureau, gevangeniscellen en archief van de burgerlijke gemeente. In 1843 werden bij een restauratie neoclassicistische elementen toegevoegd aan het interieur alsmede een muur die het kerkkoor van het middenschip scheidde. Diensten vonden alleen nog in het koor plaats. In 1860 werd het gemeentehuisje gesloopt.
 |
| Interieur, december 1976. Fotograaf: L.M. Tangel. Fotonr. 181.572. |
In 1907 wilde het kerkbestuur zelfs de hele kerk slopen. Toen dat verhinderd werd, verliet de gemeente de bouwvallige kerk. Het Dongense gemeentebestuur vroeg in 1912 aan de Rijksdienst voor de Monumentenzorg een plan te maken voor een algehele restauratie, maar die kwam er vooralsnog niet.
In juli 1925 schreef de Commissaris der Koningin, Baron van Voorst tot Voorst over Dongen: “Een mooie, oude gotische Kerk, thans in handen van de Protestanten, staat om zoo te zeggen op invallen. De restauratie is aanbesteed geweest voor fl. 51.000 [ruim € 375.000 in huidige koopkracht], waarvan het Rijk 2/3 zou betalen. Moeilijkheden met den aannemer waren de oorzaak dat de restauratie niet doorging. Erg jammer”.
Tijdens een storm in mei 1928 stortte het dak in als gevolg van langdurig nalatig onderhoud. Tussen 1930 en 1932 werden koor en dwarsbeuken herbouwd, alsook de torenspits. Het middenschip bleef echter in ruïneuze staat.
In 1973 richtte men de Stichting De Oude Kerk op met als doel restauratie. Dat gebeurde tussen 1977 en 1986. In 2007 maakte een nieuw stichtingsbestuur plannen om het kerkgebouw in de toekomst multifunctioneel te kunnen gebruiken en de ruïne te conserveren. In 2011-2012 werd die nieuwe restauratie afgerond met een concert in de ruïne.
Lees hier de volledige geschiedenis van de PKN-gemeente en hun kerkgebouw.
Bronnen:
Wikipedia, lemma Oude Kerk van Dongen.
J. Kalf, De monumenten in de voormalige baronie van Breda. Arnhem, 1973 (2e dr.), p. 207 e.v.
Website Oude Kerk.
Rijksdienst Cultureel Erfgoed, monumentenbeschrijving nr. 13220.
Website Protestantse gemeente Dongen en Rijen.
Blog Regionaal Archief Tilburg over Protestantse gemeente Dongen.
