De schaking van zuster Margaretha

Zuster Margaretha van Kessel

De jonge vrouw die in 1609 in Grave opdook heette Margaretha van Kessel. Zij was rond 1581 geboren uit het huwelijk van jonker Johan van Kessel uit Someren en jonkvrouw Margriet van Hunnepel. Haar vader was – net als zijn vader voor hem – stadhouder van de schout van Peelland en bezat bovendien het schrijversambt in Someren. Net als haar tante – eveneens Margaretha van Kessel genaamd – vestigde Margaretha zich al op jonge leeftijd in het klooster Binderen bij Helmond, eerst als leerlinge, later als novice, en rond 1600 deed zij professie als koorzuster. Toen er in 1603 een nieuwe abdis moest worden gekozen, bracht ook Margaretha haar stem uit, en ondertekende ze eigenhandig haar keuze.

Er is geen enkele aanwijzing dat de jonge zuster ontevreden was. Toch zou ze een paar jaar later, waarschijnlijk eind 1608, het klooster ontvluchten, geschaakt – maar zeker niet tegen haar wil - door jonker Werner Adolf van Hoengen genaamd Wassenberg.

Werner Adolf van Hoengen genaamd Wassenberg

De familie van Hoengen / Höngen / Hungen genaamd Wassenberg is afkomstig uit het Gulikse. Tussen 1543 en 1570 was Johan von Hoengen genannt Wassenberg Landrentmeister van het hertogdom Gulik. Een aantal van zijn kinderen ging huwelijken aan in Brabant, in de Meierij van ’s-Hertogenbosch. Dochter Maria trouwde in 1577 met Jacob Oudart, heer van Rixtel, Aarle, Beek en Stiphout. Zoon Eberhard / Everaert trouwde met Jacobs zuster Catharina Oudart. Een derde zoon van Johan, Adolf, trouwde met Wilhelma, dochter van Willem Suermont uit Veghel, en woonde achtereenvolgens in Veghel, Dinther (hij was rond 1600 drossaard van Heeswijk, Dinther, Schijndel en Berlicum) en op huis Aldenstein te Herpen.

Maria en Adolf hebben zich zeker metterwoon in de Meierij gevestigd, Eberhard en zijn vrouw woonden waarschijnlijk op Guliks gebied, in de buurt van Wassenberg, tegenwoordig net over de grens bij Roermond. Toch is het hun zoon Werner Adolf die de mannelijke hoofdpersoon in ons verhaal is.

Hoe heeft deze jonge Werner Adolf zijn geliefde gevonden in de besloten omgeving van het klooster Binderen? Dat is niet zo moeilijk te verklaren: hij zal het convent hebben bezocht voor familiebezoek, want er woonden nogal wat van zijn familieleden in Binderen. Tante Maria Oudart was er al in 1558 ingetreden en was in 1602 subpriorin. Verder woonden er twee kloosterzusters met de naam Barbara Oudart, allebei rond 1604 geprofest. Onduidelijk is waar ze precies in de stamboom Oudart passen. Nicht Johanna, een dochter van Adolf van Hoengen van Wassenberg, zal mogelijk ook als jong meisje al in Binderen hebben gewoond, ze trad er in 1614 in.

De schaking van zuster Margaretha

Misschien woonde Werner Adolf bij zijn oom en tante in Rixtel, misschien was hij er op bezoek. Hoe dan ook moet hij zo af en toe zijn verwanten in het nabijgelegen klooster hebben bezocht. En zo zal hij de jonge zuster Margaretha van Kessel hebben ontmoet. Het was blijkbaar liefde op het eerste gezicht. Een kloosterzuster is een bruid van Christus en hun liefde leek dus hopeloos. Maar de hartstocht was zo groot dat het paar regels en wetten terzijde schoof en Werner Adolf zijn Margaretha schaakte, naar het zich laat aanzien met haar volledige toestemming.

Het paar reed naar het nabijgelegen Helmond, alwaar het paar hun liefde consumeerde, of zoals het in de stukken staat: waar Werner Adolf zijn geliefde Margaretha besliep. Noch de abdis van Binderen, noch de ouders van Margaretha zullen deze gang van zaken hebben toegejuicht. Schaking was een wederrechtelijke daad, waar strenge straffen op konden staan. Het paar lijkt daarom het zekere voor het onzekere te hebben genomen en vluchtte de grens over. Van Peelland, op dat moment nog katholiek en onder Zuid-Nederlands bewind, trokken ze zo’n 50 kilometer naar het noorden, naar Grave, een vestingstadje aan de Maas, dat in handen was van de Republiek der Verenigde Nederlanden.

Huwelijk in Grave

In Grave aangekomen klopten de vluchtelingen aan bij de Nederduits Gereformeerde predikant om in het huwelijk te worden verbonden. De dominee noteerde hun namen, inclusief het relaas van de schaking, maar ging niet zonder meer over tot de huwelijkssluiting. Hij heeft eerst getracht in contact te komen met Margaretha’s vader, om toestemming te verkrijgen of eventueel een reden van weigering. Het lijkt erop dat er geen antwoord uit Someren is gekomen, ’t welck suffisant genouch was, noteert de dominee. Na de militaire gouverneur van Grave te hebben ingelicht werd het huwelijk op 25 februari 1609 voltrokken.

Waarom de gouverneur – in die tijd was dat Pieter van Sedlnitzky – bij de zaak werd betrokken is onduidelijk. Het is niet onmogelijk dat Werner Adolf militair in het Staatse leger was en gelegerd in Grave, hoewel daar tegen pleit dat zijn naam niet voorkomt in de uit die tijd bewaard gebleven servitierekeningen. Waarschijnlijker is dat de consultatie van de gouverneur te maken had met de mogelijke internationale gevoeligheid van de kwestie. Net in de tijd dat er in Den Haag werd onderhandeld tussen de Republiek en vertegenwoordigers van de Spaanse Nederlanden over een wapenstilstand (het Twaalfjarig Bestand zou op 9 april 1609 worden afgekondigd) kon men geen diplomatieke incidenten gebruiken. Maar de gouverneur voorzag blijkbaar geen problemen en heeft het huwelijk niet verhinderd.

Hoe het verderging met het jonge echtpaar? Daar weten we eigenlijk bar weinig van. In 1610 werd een dochtertje met de naam Barber gedoopt in de Elisabethkerk, in 1612 haar zusje Margareta. En daarna zwijgen de bronnen … (vooralsnog?)…

Literatuur

Meer over schaking in het proefschrift van oud-stadsarchivaris van 's-Hertogenbosch Rolf Hage:
Eer tegen eer. Een cultuurhistorische studie van schakingen tijdens de Republiek, 1580-1795.
Het hierboven beschreven geval is ook terug te vinden in de bij dat proefschrift behorende database met schakingen.