Kosters zijn als eerste in de kerk en verlaten het als laatste. Openen en sluiten de deuren, zetten de verwarming aan en uit, luiden de klokken voor de erediensten, zetten een glaasje water klaar op het altaar van de voorganger, steken de kaarsen aan, leggen de liturgische gewaden klaar met de juiste liturgische kleur, luiden drie maal daags het Angelus kleppen, voorzien tijdig de godslamp van nieuw vuur, zijn een aanspreekpunt voor kerkbezoekers, bedienen de geluidsinstallatie, zorgen voor voldoende kaarsjes bij het Mariabeeld, leggen de boekjes klaar, laat de wierookkooltjes branden, en nog veel meer.
Ook voor de kosters met hun dienende taak in de parochies Terheijden, Wagenberg, Made en Hooge Zwaluwe is zo’n uitgebreid takenpakket weggelegd. Aanvankelijk was het kosterschap een betaalde functie, weliswaar geen vetpot en je moest ook een kostersdiploma behalen. Kortom een verheven roeping met een klein salaris. Stilaan zijn alle bezoldigde kosters opgevolgd door vrijwilligers om de taken van koster te vervullen en van een echte kostersopleiding is geen sprake meer.
Van de parochie Wagenberg is nog een reglement bekend van 27 november 1799 met onder andere de tekst:
Articulo 1. Den Koster zal de kerk dagelijks moeten ontsluijten en sluijten, zoo dikwils als zulks noodig is, en op bekwame tijde. Articulo 5. Hij moet ook de goote die rondom de Kerk en Pastorij leggen alle drie maanden zuijver uitboenen, ook nog meer in dien tusschentijd als zulks noodig is. Articulo 12. Hij dit alles prontelijk nakomende zal hij jaarlijks voor een tractement genieten eene somme van 42 guldens in gaande den 27e november 1799.
Met een verklaring van goed gedrag op zak, afgegeven door de burgemeester van Made, verhuisde klompenmaker Willem Scheermakers (1798 - 1849) in 1826 van Made naar Wagenberg waar zijn zoon Toon Scheermakers in 1877 koster werd van de H. Gummaruskerk. Hij werd achtereenvolgens opgevolgd door Willem Scheermakers, Johan Willemsen en tenslotte kosteres zuster Camilla waarna na haar vertrek in 1980 een einde kwam aan bezoldigde kosters in Wagenberg. Vrijwilligers namen de taak van koster op zich en dat waren in de jaren die volgden: Bertus van Gils, Janus van der Vorst, Jan Halters, Louis Damen, Wim van Blerck, José Rasenberg en Bas de Jong. Thans kent Wagenberg een team van kosters bestaande uit Piet Knapen, Toos Machielse, Hans de Bont en Addy Janssens.
Parochie Terheijden H. Antonius
H. Antonius Abtkerk, ansichtkaart met poststempel 1942 (digitale collectie Johan van der Made)
In 1826 kwam de toen 31-jarige Frans van Kakerken, met een verklaring van onbesproken gedrag, vanuit Breda in Terheijden wonen en werd de eerste toen bekende koster van de H. Antonius Abtkerk. Diens opvolger(s) zijn niet allen bekend, maar in 1917 werd P. de Hoogh koster die werd opgevolgd door Ant Rasenberg.
De kosters hadden ook heel wat bijbaantjes. Zo maakte koster Roosen de glas-in loodramen van de kerk schoon, koster Harrie Krijnen werkte doordeweeks als suikerbakker (diens dochter nam dan het kosterwerk waar) en verder verzorgden zij uitvaarten waarbij buurtgenoten van de overledene als dragers fungeerden. Krijnen werd in 1932 opgevolgd door C. Kommeren en vervolgens werd Piet van der Smissen in 1934 koster tot 1974. Van der Smissen was destijds benoemd uit zeventig sollicitanten. Dit hoge aantal gegadigden zal ongetwijfeld te maken hebben gehad met de economische crisis tijdens de vooroorlogse jaren (WOII). De opvolger van Piet van der Smissen werd Toon Krijnen (kleinzoon van de eerder genoemde Harrie Krijnen) en als de laatste bezoldigde koster werd zuster Maria Margaretha Alacoque. Na vertrek van zuster Alacoque werd een beroep gedaan op vrijwilligers om de kosterstaken te vervullen, waaronder Kees Verdaasdonk, André Bruijns, Toon van Oosterhout, Nico Kerssens en Ans Schoenmakers.
Parochie Made H. Bernardus
H. Bernarduskerk (foto Wies van Leeuwen / provincie Noord-Brabant; collectie BHIC, nr. PNB001041766
Adri Beljaars (1803-1879) was de eerste koster van de H. Bernarduskerk in Made, het kerkgebouw dat werd ingewijd 1870. Na hem kwam koster Matheus de Kroon (1879-1966) die een zeer vroom leven leidde. Elke morgen stipt om 6:15 uur luidde hij het Angelus en voor 6:30 uur had hij de kruisweg al gebeden. Verder ging hij als eerste ter communie en na de dienst bad hij de getijden van Maria, een verkorte vorm van het getijdengebed zoals dat in abdijen gebeden wordt. Na De Kroon werd J. van der Westen koster, die tevens een winkel runde in kantoorartikelen. Zijn opvolgers werden C. Rullens, P. Bogaers. C. Hilhorst, J.Kuijpers, Marc van Meggelen, Sjaan Kuijpers, Jan de Laat, Dave Brons en al meer dan veertig jaar, vanaf 1973 tot de dag van vandaag, Kees Kooijman.
Parochie Stuivezand. H. Blasius
Straatbeeld met H. Blasiuskerk, ca. 1931 (Fotoarchief Heemkundekring Made en Drimmelen)
De in 1930 gebouwde kerk in Stuivezand gewijd aan de H. Blasius (later gemeente Made en Drimmelen en tegenwoordig Drimmelen) had als eerste koster Kees Hessels (1874-1953), van oorsprong een spoorwegwerker. Verder Theo Jonkergouw en An Gommeren die tot zijn 85 verjaardag koster bleef. Na sluiting van de Blasiuskerk in 2007 gingen Wim Sibon , Cees Meulemans en Tinus Roeven naar de H. Bernarduskerk om daar het kosterwerk te doen.
Dames hebben in de H. Willibrordusparochie van Hooge Zwaluwe altijd een belangrijke rol gespeeld in het vervullen van kosterstaken. Jarenlang was de huishoudster van de pastoor tevens kosteres. Op 1 juli 1938 werd het kosterschap opgedragen aan Jacobus Polak die jaarlijks als vergoedingen ontving: loon fl. 200,--, het kerkvegen fl. 50,--, onderhoud kerkhof fl. 20,--, het luiden en uurwerk opdraaien fl. 10,-- (totaal fl. 280,--) plus loon als tuinman van de pastoor fl. 188,--. Polak overleed in 1940 op 56-jarige leeftijd.
De laatste jaren was het kosterschap in Hooge Zwaluwe weer in handen van dames en wel Verwater, Rasenberg, Stevens en Toos Machielse. De laatste drie waren de laatste kosteressen aangezien de H. Willibrorduskerk in 2013 aan de eredienst werd onttrokken. De werkzaamheden verricht door deze dames bestond onder andere uit: één keer per maand koper poetsen en de hele kerk schoonmaken, de gewaden voor de misdienaars maken en vermaken, het wassen en stijven van de altaarkleden, kerkdoeken en nog veel meer. Verder de zorg voor het bestellen van liturgische benodigdheden zoals, kaarsen, hosties, enz. Ook de zorg voor het koffie zetten was aan hen toevertrouwd alsook het uit eigen portemonnee aanschaffen van worstenbrood voor de kerkhofgroep.
De Vijf Heiligen Parochie
De parochies uit Wagenberg, Terheijden, Made, Stuivezand en Hooge Zwaluwe zijn eind 2004 samengevoegd tot één organisatorische parochie: de Vijf Heiligen Parochie.
Bron
Dit verhaal is gebaseerd op het werkstuk ‘Kosters in de Vijf Heiligen Parochie’, samengesteld door Pierre Gruca met medewerking van Fien van Mook en Jolanda van Bragt aan de hand van archiefstukken van deze parochie.
