Gassel in vogelvlucht

De gemeente Gassel grensde in het noorden aan de Maas. Ten oosten lagen de gemeenten Beers en Linden; ten zuiden de gemeente Mill en Sint Hubert en ten westen de gemeente Escharen.

De naam

Over de betekenis van de naam Gassel bestaan twee theorieën: het is óf een variant van gastel/gestel óf het is afgeleid van het Germaanse woord gastsali. Dat is bijna letterlijk te herkennen als “gastzaal”, waarbij de Germanen het woord “zaal” wat ruimer namen dan wij als “grote boerderij met ontvangsthal”. Gassel zou dan bijna zoiets als “herberg” kunnen betekenen.

De meest waarschijnlijke theorie is echter dat de naam Gassel een variant is van gastel/gestel. Ook die variant bestaat uit twee delen, met de 'l' als het tweede deel. Die eenzame l is een verkorting van het achtervoegsel -loo dat “bos” betekent. Het eerste stuk komt van het Germaanse woord gaistu (denk aan “geestgronden”) dat hoger gelegen zandgrond betekent. Gassel betekent dan bos op hoge zandgrond. Die naam komt ook overeen met de ligging van het dorp Gassel in het landschap op een hogere zandrug. Het is een typisch Zuid-Nederlandse plaatsbenaming.

Het gemeentewapen

In het oude gemeentewapen stond de Heilige Johannes de Evangelist afgebeeld. Op 16 juli 1817 heeft de Hoge Raad van Adel het gemeentewapen vastgesteld. De officiële tekst bij het wapen luidde: “Van lazuur beladen met het beeld van de Heilige Johannes de Evangelist van goud”.

Daar is wel iets vreemds mee aan de hand, want bij dit soort wapens met een heilige was het meestal de patroonheilige van de plaatselijke parochie die in het gemeentewapen terecht kwam. Maar de patroonheilige van Gassel was al sinds mensenheugenis Johannes de Doper. Hoe is dan toch de Evangelist op het gemeentewapen terecht gekomen?

In 1817 is door de Hoge Raad van Adel aan de gemeentebesturen gevraagd een voorstel in te dienen voor een gemeentewapen. Voor Gassel is er alleen een tekening met omschrijving bewaard, geen begeleidende brief van de burgemeester of iets dergelijks. Op de tekening is de heilige duidelijk Johannes de Evangelist, want de man wordt vergezeld door een adelaar, zijn traditionele attribuut. Het lijkt dan ook waarschijnlijk dat de toenmalige burgemeester een beetje heeft zitten suffen, of dat hij eigenlijk geen idee had van heiligenvoorstellingen.

Oudste sporen

In 1964 werd bij ploegwerkzaamheden op de Krekelberg te Nieuw-Gassel een bronzen kokerbijl gevonden. De bijl dateert van ongeveer 800 voor Christus, ofwel uit de late Bronstijd.  Eerder zijn dergelijke exemplaren gevonden in de buurt van Havelte, Uddelerveen en Nieuw-Schoonebeek. De bijl is in bruikleen gegeven aan het Graafs museum.

Enkele jaren geleden heeft men bij archeologisch onderzoek in Gassel sporen van een geïsoleerd liggende hoeve uit de zevende eeuw aangetroffen. Op hetzelfde terrein zijn verder nog vier Merovingische waterputten aangetroffen en wellicht de resten van een zogenaamde hutkom.

De oudste schriftelijke vermelding van Gassel dateert uit 1337. Er wordt dan voor het eerst gesproken over een Gasselse laatbank, waar de buurtschap Gassel deel van moet hebben uitgemaakt.

Veerpont

Gassel ligt bijna aan de Maas. Op de gemeentekaart van Kuiper uit 1865 is net stroomopwaarts van de gemeentegrens een veerpont te zien, het “Zeilpont-veer”, de verbinding met Overasselt aan de overkant. Deze oude veerverbinding bestaat echter al lang niet meer.

Bevolkingsontwikkeling

Vóór 1800 bestond de bevolking van Gassel weliswaar uit iets meer dan een handvol mensen, maar dat ging toch ook niet een paar honderd te boven. In 1795 waren er welgeteld 308 inwoners. In de loop der jaren nam dat aantal wel toe: dertig jaar later was het aantal van 500 overschreden en gedurende de 19e eeuw groeide de bevolking langzaam, maar zeker: in 1900 ging men het getal van 600 voorbij. Bij de opheffing van de gemeente in 1942 telde Gassel 717 inwoners, terwijl dat aantal anno 2007 1.169 bedroeg. In 2021 was Gassel met 1.180 het kleinste dorp in de gemeente Grave.

Middelen van bestaan

De Gasselse bevolking heeft in de loop der tijd hoofdzakelijk zijn bestaan gevonden in de akkerbouw en veeteelt. Na de Tweede Wereldoorlog nam het belang van de landbouw als middel van bestaan steeds verder af. De mobiliteit werd steeds groter, zodat steeds meer mensen werk vonden in de regio en zelfs daarbuiten. Dat betekende ook de nekslag voor een groot deel van de middenstand in het dorp.

Typisch Gassels

Een hoogtepunt in het jaar was (en is nog steeds een beetje) de Gasselse kermis. In de 19e eeuw was die op de laatste zondag van augustus. Tegenwoordig duurt de kermis wat langer, maar valt nog steeds in dezelfde periode van het jaar. In 2007 was de Gasselse kermis van 25 augustus tot en met 28 augustus.

Gassel mag dan een kleine gemeenschap vormen, het is wel een echte gemeenschap, met een bloeiend gemeenschapsleven. Zo zijn er diverse verenigingen op sportief en cultureel gebied. Gassel heeft een eigen voetbalclub en een tennisvereniging, met sportaccommodaties die er mogen zijn. Het dorp kent van oudsher een bloeiend gildeleven. Het saamhorigheidsgevoel van jong tot oud is typisch iets van de Gasselse gemeenschap. Gasselaar ben je voor je hele leven. Niet voor niets proberen veel jonge Gasselaars terug te keren op het oude nest, als ze (noodgedwongen) ergens anders woonruimte hebben moeten zoeken.