Hoe zag Esch er in 1830 uit? Waar komen de gebruikte toponiemen vandaan? En hoe is al deze informatie bijeengebracht in een aantal heel bijzondere kaarten? Nettie van de Langenberg licht een tipje van de sluier van 'de kaart van Piet' op.
'De kaart van Piet', het levenswerk van Piet Jansen. Klik op de kaart voor een vergroting
Het ontstaan
Het was mij bekend dat Piet Jansen en Antoon van den Braak in de zeventiger jaren van de vorige eeuw, op woensdagmiddag samen overleg hadden. Antoon kwam dan naar Dorpsstraat 4, waar Piet en Jacques woonden en bracht steevast appelflappen mee. Dit tafereel heb ik nog op mijn netvlies staan, maar het was mij toen niet duidelijk waar deze wekelijkse gedachtewisseling overging. Dit zijn zo van die beelden die naar boven komen nu ik me verdiep in het ontstaan van de kadasterkaart van 1830 na het overlijden van Jacques, de vrouw van Piet Jansen (14 december 2022). Na verloop van tijd zijn de herinneringen het enige wat overblijft van de voorbijgaande jaren.
Kaart van Piet Jansen
In Esch en daarbuiten werd altijd gesproken over 'de kaart van Piet Jansen'. Bij het overlijden van Piet (2011) had zijn zoon Maarten aangegeven dat de kadasterkaart tot stand gekomen was door medewerking van een werkgroep maar met die informatie heb ik toen niets gedaan omdat het niet relevant was op dat moment. Dit werd het pas na het overlijden van Jacques.
Toen ik opzoek ging naar informatie vond ik in mijn archief een document waarin alle namen van de medewerkers vermeld stonden. Een persoon, Jos van Eindhoven, (86 jaar) woont nog in Esch en met hem begon mijn speurtocht. Toen ik hem belde wist hij mij nog veel te vertellen over het onderwerp. Tevens had ik een andere medewerker Paul Maas (83 jaar) te pakken kunnen krijgen en op een middag waren ze beiden te gast bij mij thuis. Dit was een geweldig weerzien. Ze hadden elkaar jaren geleden uit het oog verloren en dachten van elkaar dat ze al overleden waren. Daar zat zo’n 170 jaar geschiedenis van Esch bij mij binnen! Laat ik beginnen met een korte beschrijven van de medewerkers.
Piet Jansen
Piet Jansen bezig met zijn kaart
Piet werd geboren op 22 juni 1929 in Esch. Hij was de jongste van het onderwijzersgezin van Jansen. Meester Jansen was hoofd der school in Esch. Het leven van Piet heeft zich afgespeeld rondom de kerktoren van Esch. Hij heeft zich op veel fronten ingezet voor de gemeenschap o.a. voor Dahliavereniging Floribus Decora en de kerk. Een van zijn grootste passies was heemkunde. De overzichtskaart van Esch uit 1830, waar hij jaren met een werkgroep aan heeft gewerkt, vormde daarin een hoogte punt. Piet was architect van beroep (overleden op 27 november 2011).
Antoon van den Braak
Antoon van den Braak
Antoon werd geboren op 23 augustus 1915 op een markantpunt in Esch. Zijn ouders waren de eigenaars van een prachtige monumentale boerderij op de hoek van De Spankert, Runsdijk en Postelstraat. Antoon kwam vaak in het gezin van Meester Jansen. Hij was daar 'kind aan huis'. Door toedoen van Meester Jansen ging Antoon studeren en werd journalist bij het Brabants Dagblad. Zijn belangstelling voor de historie van Esch deelde hij met Piet Jansen en ondanks het leeftijdsverschil konden zij heel goed met elkaar opschieten. Na zijn huwelijk met Liesbeth Buise verhuisde hij naar Schijndel maar bleef betrokken bij het wel en wee van Esch. Antoon overleed in Schijndel op 22 augustus 2009.
Antoon Vugs
Antoon Vugs
Antoon werd geboren in Esch op 8 maart 1929. Zijn vader is jarenlang wethouder van Esch geweest. Zijn ouderlijkhuis stond aan de Haarenseweg en toen hij op 4 juni 1953 trouwde met Riet van Rooij, stak hij als het ware de weg over en ging in het Mannengasthuis wonen. Door de bouw van een nieuw bejaardenhuis was het Mannengasthuis overbodig geworden en zodoende kon hij samen met zijn Riet dit pand betrekken als woonhuis. Zij hebben nog de laatste gasthuisman Janus Vorstenbosch verzorgd. Antoon was werkzaam in de autobranche en was vertegenwoordigd in tal van verenigingen. Hij was een echt gezelschapsmens en overleed 28 mei 2006 in Esch waar veel mensen hem kenden.
Jos van Eijndhoven
Jos van Eijndhoven
Jos werd op 19 augustus 1936 geboren op de Heikant in Esch. Het gezin woonde vlak bij de spoorlijn Den Bosch-Boxtel en heeft in de oorlogsjaren veel te verduren gehad van de laag overvliegende vliegtuigen die het treinvervoer bombardeerde. Van jongs af aan heeft Jos belangstelling gehad voor de geschiedenis en de archeologie van Esch. Hij begon al op jonge leeftijd allerlei materialen en foto’s te verzamelen. Zijn verzameling is uitgegroeid tot een prachtige collectie. Toen Jos trouwde was hij werkzaam in de bouw en samen met Jo kreeg hij drie kinderen. Het Essche gilde Sint Willebrordus speelde en speelt nog steeds een grote rol in het leven van Jos.
Paul Maas
Paul Maas
In 1973 vestigde Paul Maas zich in Esch. Nadat de familie Verbruggen boerderij de Breeacker ruim zestig jaar gepacht had van de familie Henket, kregen zij de gelegenheid om dit eeuwenoude pand te kopen. Er werd een nieuwe boerderij gebouwd op ongeveer dezelfde locatie en de Breeacker, die toe was aan een grondige opknapbeurt, werd verkocht aan Paul Maas. Paul verbouwde het pand en door zijn toedoen werd de Breeacker op de Rijksmonumentenlijst geplaatst. Hij was bioloog en landschapsecoloog en werkte als zodanig ruim 10 jaar aan de Universiteit Utrecht aan het Kromme Rijn Project. Later was hij werkzaam aan de Leergangen in Tilburg aan de lerarenopleiding onderdeel ecologie. In 1983 verliet Paul Maas de Breeacker om zich elders te vestigen. Momenteel woont hij in Oirschot.
Een uiteenlopend gezelschap
Piet Jansen, Antoon van den Braak, Antoon Vugs, Jos van Eijndhoven en Paul Maas vormden samen een soort cultuurclubje. Het was een uiteenlopend gezelschap met ieder zijn eigen interesse en invulling in de historie van Esch. Gelukkig is er een schrift met aantekeningen deel 2, bewaard gebleven waarin veel notities vermeld staan. Vermoedelijk is dit groepje rond 1975 voor het eerst bij elkaar gekomen met als doelstelling het verzamelen en registreren van de Essche toponiemen. Gezelligheid en samen koffie drinken vormden de basis om hun doelstelling te bereiken! Zo werd er regelmatig bij Antoon Vugs in het Mannengasthuis genoten van dampende koffie.
De eerste aantekeningen in deel 2 beginnen op 14 februari 1977 maar toen bestond dit gezelschap al enige tijd. Paul Maas was erin geslaagd om een kopie van de drieminutenplannen van Esch te bemachtigen. Deze vormden de basis van het onderzoek. Piet Jansen was architect en beschikte over de apparatuur om deze afzonderlijke kaarten samen te voegen tot een geheel.
Diverse methodes
Ze pasten diverse methodes toe om aan hun informatie te komen. Rond 1970 was het Essche archief nog aanwezig in ons gemeentehuis. Archivaris Pieter Wuisman kwam een keer per week onze kant op en onder zijn toeziend oog mochten Jos van Eijndhoven, Piet Jansen en Paul Maas en soms ook Antoon Vugs, het rechtelijk archief van Esch overschrijven in schriftjes. Jos en Paul waren ook vaak in het veld te vinden en zochten ook daar naar aanwijzingen. Antoon van den Braak hield zich bezig met het overschrijven van de kohieren der Verpondingen en Koningsbede maar daarvoor moest hij wel naar het archief in Den Bosch. Monnikenwerk hebben ze verricht.
Keukentafelgesprekken
Daarnaast hielden ze de keukentafelgesprekken met veel oud Esschenaren. Meestal gingen ze met z’n tweeën op bezoek bij iemand. Wat de ene niet wist, kon de andere aanvullen! Op deze manier werden veel toponiemen achterhaald. Ze gingen niet over een nacht ijs. Alles werd nauwkeurig uitgezocht en genoteerd. Antoon van den Braak kwam vaak naar Esch om de diverse bronnen met elkaar te vergelijken en te registeren op aparte kaartjes. Pas daarna werden de gegevens verwerkt op de kadastrale kaart en dat was duidelijk een taak voor Piet die zeer zorgvuldig en nauwkeurig alle informatie optekende en later de kaart inkleurde. Een foutje betekende weer helemaal opnieuw beginnen.
Tentoonstelling
In 1984 kon het publiek voor het eerst kennisnemen van al het werk dat ze verricht hadden. Tijdens een tentoonstelling in de basisschool kon iedereen de kadastrale kaart van Esch in 1830 bewonderen. Menigmaal werd daarna 'de kaart van Piet' gebruikt als afdruk in diverse boeken of getoond op tentoonstellingen.
Zonder dat ik mij daarvan bewust was, heb ik hun werk voortgezet. Door de samenvoeging van Esch met de gemeente Haaren verscheen er een boek over alle Rijks- en gemeentelijke monumenten in Haaren, Helvoirt, Esch en Biezenmortel. Daarin heb ik alle panden van Esch voor mijn rekening genomen en vanaf 1830 tot heden alle kadastrale informatie verwerkt. De cirkel is rond. Na het overlijden van Jacques Jansen is het archief en de kadastrale kaart van 1830 overgedragen aan Heemkunde Boxtel.
De kaarten hieronder zijn gemaakt door de werkgroep. Een overzicht:
klik op de kaart voor vergroting. Meer van deze kaarten van Esch vind je verder in dit verhaal
