“Waar komen jullie vandaan”? Dit is een vraag die regelmatig gesteld wordt door mensen die je elders ontmoet. Daar ik trots ben op ons dorp, begin ik dan uit te leggen waar Esch ligt en dan passeert er natuurlijk een stukje geschiedenis over de oorsprong van ons plaatsje aan de Essche Stroom. Wanneer ik vertel dat we in Esch een bierpomp hebben met de spreuk: “Soms schenkt men hier in plaats van water louter bier”, dan verschijnt er meestal een glimlach op het gezicht van je gesprekspartner. Dan kan ik het niet nalaten om te zeggen dat Esch ook de glimlach van Brabant is.
Schenking aan Echternach
de bierpomp
Esch kent een rijke bewoningsgeschiedenis waarvan de oudste sporen al dateren uit de Steentijd. Veel tastbare overblijfselen getuigen hiervan. De naam van Esch echter, komt pas voor in akten uit de achtste eeuw. In het Oorkondenboek van Noord-Brabant tot 1321. Deel 1. De Meierij van ’s-Hertogenbosch. Bewerkt door Dr. H.P.H. Camps, wordt Esch vermeld als “Hesc”.
In 773-744 schenkt een zekere Neveling vier hoeven in het dorp “Hesc” aan de Abdij van Echternach. Dit vormde het begin van een tot de Franse Tijd durend hecht contact met deze Luxemburgse Abdij.
EGO IN DEI NOMINE NEBULUNGUS PRO DEI INTUITU ET PROREMEDIO ANIME MEE AD ECCLESIAM SANCTI WILLIB(RORDI) DONO RES MEAS IN VILLA QUE VOCATUR HESC, QUICQUIR IBIDEM VISUS SUM HABERE ID EST MANSOS IIII UM OMNIBUS SUIS APPENDICIIS, ID EST TAM TERRIS, CASIS, CAMPIS, PRATIS, PASCUIS, SILVIS AQUIS, AQUARUMVE DECURSIBUS, MANCIPIIS.
SI QUIS VERO DE HEREDIBUS MEIS (HANC DONATIOEM INFRINQERE VOLUERIT IRAM DEI INCURRAT).
ACTUM ANNO III REGNANTE KAROLO REGE.
Essche stroom
Ik, in Godes naam, Nebelungus, schenk vanwege mijn gerichtheid op God en vanwege mijn zielenheil aan de kerk van de heilige Willibrord mijn bezittingen in het dorp dat Esch wordt genoemd, namelijk dat wat ik daar geacht word te bezitten, dat wil zeggen vier hoeven met al hun toebehoren, dat wil zeggen zowel akkers, huizen, velden, weiden, beemden, bossen, wateren en waterlopen en afhankelijken. Indien echter iemand van mijn erfgenamen op deze schenking inbreuk zou willen maken, moge hem dan de toorn van God treffen.
Opgemaakt in het derde regeringsjaar van koning Karel.
(Bewerking A.J.A. Bijsterveld)
De band met Echternach vond eveneens uitdrukking in het schepenzegel dat het randschrift droeg: “Schepenen des dorps van St. Willibrord”. St. Willibrordus is ook nu nog de patroon van het gilde, de fanfare, de basisschool en de Essche parochie die reeds in de 13de eeuw bestond.
Wat betekent de naam Esch?
Men gaat er in het algemeen vanuit dat “Hesc” duidt op een plaats waar essen groeien. De es is ook verwerkt in het oude gemeentewapen van Esch. Toch zijn niet alle geleerden het daar mee eens.
Drs. H.J.M. Thiadens geeft in zijn artikel “Esch en omgeving in de Romeinse tijd” aan dat hij in de naam Esch het begrip mond of monding meent te herkennen. Bij Esch wordt in de Essche Stroom opgenomen het water van de Voorste Stroom, van de Beerse-Kleine A en van de Oude Ley. We hebben hier dus te maken met het samenkomen van beken. In de 8ste eeuw werd Esch aangeduid als Hesc. In het latijn bestaat het woord hisco hetgeen betekent: open staan, zich openen en splijten . In de Gallo-Romeinse tijd zal Esch dus een naam gehad hebben, die samenhangt met hisco. Deze naam werd volgens Thiadens later verbasterd tot Hesc en Esch.
de eerste onbezoldigd biertapper G. Pijnenburg
Dr. M. Gysseling gaat er in zijn artikel “De oudste toponymie van de Kempen” vanuit dat Esch duidt op een waternaam of daarvan is afgeleid. Hij veronderstelt dat Asca, Asse, Essen, Eschen, duidt op waternamen met Germaanse en Romeinse invloeden.
Al vanaf de Romeinse tijd moet er bewoning hebben plaats gevonden langs de Essche Stroom. Kennelijk was het punt waar Beerze, Reusel en Ley samenkomen een aantrekkelijke woonomgeving. Vermoedelijk heeft hier een nederzetting gelegen waar inheemsen woonden. Deze hebben Romeinse invloeden onder gaan. Opgravingen hebben archeologische vondsten aan het licht gebracht van de Late Steentijd tot de Late Middeleeuwen. Artefacten, een urnenveld, een knuppel-veenbrug, waterputten en schervenmateriaal.
Maar de belangrijkste archeologische vondsten waren wel de tumulusgraven van de Collenberg en die op Hoog Keiteren. Het beroemde barnstenen Baccusbeeldje met sater en panter zette Esch voorgoed op de kaart. Een Romeinse veldheer moet eens gezegd hebben:
“Asca diu vivas et felix sis”. “Esch moge gij lang leven en gelukkig zijn”.
Laten we die wens maar ter harte nemen en ons mooie dorp koesteren.
