Sinds de oprichting van het CBV Tilburg werden er fietslessen aangeboden. Het centrum zag fietsen als ‘een vast onderdeel van een Nederlandse opvoeding’ en als cruciaal voor het inburgeringsproces in de Nederlandse maatschappij. Bovendien werd de fiets gezien als een betaalbaar vervoersmiddel, waardoor de vrouwen meer mobiliteit kregen en niet gevangen raakten in thuisisolatie. Maar veel buitenlandse vrouwen en meisjes hadden vaak nog nooit eerder op een fiets gezeten! Een van de bevlogen vrijwilligsters die bij het CBV betrokken was, was Angela van der Kloof, die met veel toewijding de fietslessen verzorgde.
Een aantal deelneemsters van de fietscursus (bron: collectie Regionaal Archief Tilburg, krat met onofficieel materiaal)
Zonder franje
"Ik kwam een advertentie tegen van het Centrum Buitenlandse Vrouwen", vertelt Angela. "Dat ze mensen zochten om vrouwen te leren fietsen. En dan dacht ik... Nou ja, ik ben lerares, dus dat is leuk. Ik kan fietsen. Ik vind het leuk om buiten te zijn, dingen te doen. Ik ga dat doen. En tot 2008 heb ik daar gewerkt. Het was een warm bad. Met al die vrouwen in dat vrouwencentrum, dat vond ik superleuk. Mensen uit allerlei landen... Daar voelde ik me echt heel goed."
De fietslessen van het CBV bleken een doorslaand succes. Er was zelfs een wachtlijst. Marokkaanse, Somalische, Antilliaanse, Bosnische en Griekse vrouwen - ze hadden allemaal grote interesse. De deelnemers kregen een blauw hesje met 'L' erop, gemaakt door de vrouwen van de naailessen van het CBV. Iedereen op straat kon dan zien dat het nog geen geleerde fietsers waren. Ook was het een eenvoudige manier om reclame voor het programma te maken.
In het begin waren de lessen nog niet zo professioneel opgezet. Dit kwam voornamelijk door een gebrek aan geschikt lesmateriaal. "Dat fietsproject was vrij kleinschalig", vertelt Angela. "Er waren een paar oude fietsen in een schuur, ik was er en nog een andere vrijwilliger. En er was niet echt een methode om les te geven. Er waren wat oude boekjes om wat verkeersregels te leren. Maar het was geen geoliede machine waar ik in terecht kwam. En dat paste eigenlijk heel goed bij mij. Om zelf te gaan experimenteren. En al vrij snel vroeg de directeur daar, Snjezana, of ik als vrijwilliger fietsles wilde geven. Ik kreeg een contract van een paar uur per week en dat was voor mij ideaal als studentenbaantje. Vanaf toen al had ik heel erg het gevoel van: Oh, wauw, er zijn vrouwen die kunnen helemaal niet fietsen... Daar heb ik nog nooit over nagedacht. En het is heel fijn om mensen daarbij te helpen."
Bron: collectie Regionaal Archief Tilburg, krat met onofficieel materiaal
"Ik had al snel gezien dat er niet echt veel lesmateriaal was", vervolgt ze. "Er waren wel boeken, maar de ontwikkelaar, Veilig Verkeer Nederland, drukte die niet meer bij. Maar ik ben best wel, ehm, nou, creatief, zeg maar, dus ik zei tegen Snjezana: ik wil dan zelf iets maken, ik heb wel ideeën over hoe ik de verkeersregels kan uitleggen zonder heel veel taal nodig te hebben. Want we hadden natuurlijk best veel vrouwen die weinig Nederlands spraken, die weinig naar school waren geweest. Dus wij gingen geld zoeken om zelf boekjes te maken, wat lukte. Ook heeft de provincie een paar keer geld gegeven. Later, eind jaren '90, kregen we ook vanuit de gemeente extra budget. Dat kwam oorspronkelijk uit de pot van de provincie Brabant voor verkeersveiligheid. Maar alleen daarmee kom je er niet. Je moet een verhaal hebben, je moet aansluiten bij iets wat de overheid belangrijk vindt. Dus die link probeerde wij altijd te leggen."
"Ik wilde veel met foto’s en simpele teksten doen", vertelt Angela over de ontwikkeling van de cursus. "Eerst de verkeersregel uitleggen: fiets rechts op straat. En dan had ik twee foto's waarop dat werd afgebeeld: één op de goede en de ander op de foute manier. Ik probeerde aan te sluiten bij wat vrouwen al wisten of dachten. Met twee ontwerpers heb ik toen uitgedacht hoe we dat in boekvorm konden gieten. De docenten Nederlands, met name Ans Sauer, maar ook Hilde, die dachten met ons mee, om de taal zo simpel mogelijk te maken. Alle franje van de taal af."
Het cursuspakket ‘Stap op de fiets!’
De ideeën van Angela resulteerden in het cursuspakket ‘Stap op de fiets!’, dat ter ere van het 15-jarig bestaan van het CBV in 1996 werd gepresenteerd. De cursus omvatte zowel een praktisch als theoretisch deel, waardoor de cursisten niet alleen de vaardigheden van het fietsen leerden maar ook een dieper inzicht kregen in de Nederlandse verkeersregels en -gebruiken. De officiële presentatie van de cursus vond plaats in de vorm van een symposium, waar het allereerste exemplaar met trots werd aangeboden aan minister Annemarie Jorritsma van Verkeer en Waterstaat. Voorafgaand aan het symposium was een workshop georganiseerd voor beroepskrachten en vrijwilligers die met de cursus wilden gaan werken. Dit benadrukte de groeiende behoefte aan een professionele methode voor fietslessen. Het feit dat de cursus in de eerste jaren al op zo’n 300 andere locaties in Nederland werd gebruikt, onderstreept de enorme vraag naar een gestructureerde en effectieve aanpak van de fietslessen.
Rond de uitgave werd een symposium georganiseerd. Minister Annemarie Jorritsma nam er het eerste exemplaar in ontvangst. "Er zijn echt heel veel boekjes verkocht", herinnert Angela zich. "Dat kunnen er wel 10.000 zijn geweest in de loop der jaren. Maar het kunnen er goed ook meer zijn. Delen van dit boekje zijn vertaald en opgenomen in een Deens boekje. Vanaf eind jaren '90 hadden we al een paar keer dat mensen uit andere landen naar ons centrum kwamen om te kijken hoe wij dingen deden. In die tijd organiseerde ik ook vrijwel jaarlijks een bijeenkomst voor fietsdocenten, om ideeën uit te wisselen en om kennis te maken met materialen waar anderen mee werkten."
Links: artikel Brabants Dagblad over de fietscursus (1996); rechts: certificaat voor het afronden van de cursus (bron: collectie Regionaal Archief Tilburg, krat met onofficieel materiaal)
Niet klungelend op de fiets
Naar aanleiding van het grote succes van de cursus bezocht Angela vanaf 2000 zelfs internationale congressen om te vertellen over de fietslessen in Tilburg. Dit resulteerde in een nog bredere verspreiding van de cursus, waardoor de Tilburgse methode uiteindelijk wereldwijd werd omarmd. In samenwerking met een collega ging Angela verder met de ontwikkeling van een instructievideo. Deze video diende als een aanvulling op het cursuspakket en gaf meer inzicht in het praktische aspect van het leren fietsen
De instructievideo nam je stap voor stap mee door het proces van iemand leren fietsen. Opvallend is dat nergens in de video te zien is dat de docente de cursisten vasthoudt. Angela vertelt dat dit een bewuste keuze was. Het vasthouden van de cursisten kon bijvoorbeeld leiden tot rugklachten. Daarnaast kon het vasthouden ervoor zorgen dat de cursisten zich niet op hun gemak voelden. Bovendien kon het vasthouden van buitenlandse vrouwen door een Nederlandse vrouwen een negatief beeld creeëren, terwijl de lessen juist een sfeer van gelijkwaardigheid en zelfstandigheid moesten uitstralen.
Ook wilde Angela een stokje steken voor hoe vrouwen op fietsles doorgaans in de media werden neergezet. "Dan zorgt men altijd dat een vrouw klungelend op een fiets zit, en dat dan een Nederlandse vrouw de ander vasthoudt. Dat geeft een beeld alsof die vrouw die Nederlandse vrouw nodig om een beetje op die fiets te blijven. Daar had ik een hekel aan, want ik werkte veel meer vanuit het idee dat fietsen een supermiddel is om in je kracht te komen, om de emancipatie waar wij naar streefden een duwtje te geven."
In de instructievideo zie je deelneemsters van allerlei afkomsten. Angela benadrukt die diversiteit in maatschappelijke achtergrond en opleidingsniveau onder de deelnemende vrouwen: "Wat de fietslessen zo uniek maakte, was dat het al die vrouwen van verschillende achtergronden, leeftijden en opleidingsniveaus bij elkaar bracht. Ze hadden geen van allen ervaring met fietsen en tijdens de lessen ontstond dan ook een bijzondere saamhorigheid. Het deed er niet toe of een vrouw een arts uit Iran was of een analfabete vrouw uit Marokko. De gemeenschappelijke uitdaging gaf de cursus een inclusief karakter.
Over de auteur
Kirsten van der Wielen, afgestudeerd aan de Radboud Universiteit Nijmegen, onderzocht als fellow de manieren waarop zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen in Brabant in de jaren ‘80 en ‘90 hun stem begonnen op te eisen. Binnen de vrouwenbeweging in Nederland is sinds midden jaren zeventig veelvuldig gesproken over en gestreden voor etniciteitskwesties. Toch blijven ZMV-vrouwen onderbelicht in de samenleving en in de wetenschap. Kirsten deed haar onderzoek in het kader van het fellowship-programma van het BHIC. Klik hier voor meer informatie over het onderzoek van Kirsten.
Kirsten van der Wielen, afgestudeerd aan de Radboud Universiteit Nijmegen, onderzocht als fellow de manieren waarop zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen in Brabant in de jaren ‘80 en ‘90 hun stem begonnen op te eisen. Binnen de vrouwenbeweging in Nederland is sinds midden jaren zeventig veelvuldig gesproken over en gestreden voor etniciteitskwesties. Toch blijven ZMV-vrouwen onderbelicht in de samenleving en in de wetenschap. Kirsten deed haar onderzoek in het kader van het