Het Centrum voor Buitenlandse Vrouwen in Tilburg had als hoofddoel de gelijkwaardige participatie van buitenlandse vrouwen en meisjes in de Nederlandse samenleving. Om dit te bereiken waren er drie projecten, waaronder het Emancipatieprojekt. Doel van dit project was om de vrouwen en meisjes te betrekken bij de organisatie van het CBV Tilburg én om hen stimuleren tot zelforganisatie. Het CBV ondersteunde drie zelforganisaties van buitenlandse vrouwen.
De Griekse vrouwenvereniging van het CBV Tilburg tijdens een uitstapje naar Volendam
Emancipatie door zelforganisatie
In de loop van de jaren ’80 werden het Emancipatieprojekt en de zelforganisaties steeds belangrijker binnen het CBV. Dit kwam voornamelijk door de decategorisering van het welzijnswerk. Dit hield in, dat algemene instellingen in Nederland zich steeds meer moesten openstellen voor álle etnische groepen, inclusief de buitenlandse vrouwen en meisjes die voornamelijk nog enkel het CBV bezochten. Categorale instellingen zoals het CBV moesten hun werkzaamheden dus geleidelijk gaan overdragen aan algemene instellingen.
Een ander gevolg van decategorisering was dat de zelforganisaties zo veel mogelijk op eigen benen moesten gaan staan, al mocht het CBV nog wel een adviserende rol op zich nemen. Tegelijkertijd groeide de behoefte aan zelfbestuur en zelfbeheer van het CBV ook vanuit de bezoeksters van het centrum. Dit leidde ertoe dat in het CBV beleidsplan van 1986 emancipatie door zelforganisatie de hoofddoelstelling werd, naast de kernfuncties educatie en vorming. Het CBV erkende hiermee het belang van zelforganisatie als het krachtigste middel tot emancipatie van ZMV-vrouwen.
Binnen het CBV Tilburg waren drie zelforganisaties actief:
de Griekse vrouwenvereniging
de TTKB - voor Turkse vrouwen
Al Warda - voor Marokkaanse vrouwen
Het CBV ondersteunde deze organisaties door het faciliteren van praktische zaken zoals de ruimte, naaimachines en voorzieningen voor koffie en thee. Daarnaast werden de zelforganisaties begeleid door de emancipatiewerkster van het CBV, en konden vrouwen van de zelforganisaties deelnemen aan kadertrainingen bij het centrum. Na het volgen ervan konden de vrouwen in principe zelf hun organisatie besturen en waren zij voorbereid op een eventuele functie in het bestuur van het CBV. Het CBV streefde er namelijk naar dat de eigen organisatie ook zo veel mogelijk bestond uit buitenlandse vrouwen. Vanaf het einde van de jaren ’80 bestond het algemene bestuur van het CBV dan ook deels uit afgevaardigden van de zelforganisaties, waardoor de betrokkenheid en vertegenwoordiging van buitenlandse vrouwen in het bestuursproces werd vergroot.
De Griekse vrouwenvereniging
De Griekse vrouwenvereniging was de eerste zelforganisatie die werd opgericht, al in het begin van de jaren ’70. Wat begon als een groepje van ongeveer 10 Griekse vrouwen groeide uit tot een vereniging met ongeveer 35 leden.
"De organisatie is volgens mij ergens in 1970 ontstaan. Voordat ik naar Nederland kwam", aldus Zina Sarantaki, toen lid van de groep. "Er was behoefte om elkaar te ontmoeten en te zien. Er waren twee Nederlandse vrouwen die de Griekse organisatie begeleidden. Het begon met naailessen, praatlessen en fietslessen." Zina raakte zelf betrokken in 1977, toen zij naar Nederland kwam: "Ik was toen 11 jaar. Mijn moeder nam mij mee naar die bijeenkomsten en daar ontmoette ik ook andere Griekse meiden. Wij speelden dan samen ergens in een hoekje terwijl onze moeders gezellig met elkaar koffie dronken en van alles ondernamen." Zina heeft de Griekse vrouwengroep uiteindelijk ook zélf begeleid. Ze regelde praktische zaken: koffie en thee, uitnodigingen voor activiteiten. Ook onderhield ze het contact met het CBV en nam ze zitting in het bestuur van dat centrum als afgevaardigde van de Griekse vrouwen.
De eerste zondag van de maand kwamen de Griekse vrouwen en meisjes steevast van 14:00 tot 17:00 in het CBV bij elkaar. Tijdens deze bijeenkomsten werd vaak gekletst en koffie gedronken, maar de tijd werd ook benut om activiteiten te bespreken, te plannen en te organiseren. Zo stond er elk jaar een uitstapje op de agenda (zie de foto bovenaan dit artikel) en waren er activiteiten als bloemschikken en koken. Soms werden er tijdens de bijeenkomsten ook bepaalde thema’s besproken, zoals pensioen, gezondheid of de arbeidsmarkt. Dit laatste was volgens Zina echter minimaal:
"De meeste vrouwen waren redelijk onderlegd. Die konden goed voor zichzelf opkomen dus die hadden die voorlichting niet echt nodig. We hielden ons daarom vooral bezig met ontmoeting en culturele activiteiten, niet echt educatief. Daar was weinig behoefte aan. Ik denk dat dat komt door het integratieproces van de Griekse vrouwen. Zij waren vaak al eerder naar Nederland gekomen en waren dus al meer een onderdeel van de Nederlandse maatschappij. Veel Griekse vrouwen spraken bijvoorbeeld redelijk Nederlands en werkten fulltime. We hadden eigenlijk alleen nog de behoefte om elkaar minimaal eens per maand te ontmoeten en samen dingen te ondernemen. Dat gaf ons een soort van gevoel van veiligheid. De organisatie was bedoeld om het integratieproces in Tilburg te stimuleren, maar ik denk dat het ook echt nodig was om de eigen Griekse identiteit te kunnen behouden."
Samen Internationale Vrouwendag vieren
Naast de activiteiten van de Griekse vrouwenvereniging waren er ook aparte activiteiten voor de Turkse en Marokkaanse vrouwenverenigingen bij het CBV. Zo organiseerde de TTKB een cursus volksdansen, Engelse lessen en macramélessen voor de Turkse vrouwen. Voor de Marokkaanse meiden werd door Al Warda in 1986 een dramaproject opgezet, wat uiteindelijk resulteerde in de vorming van de dramagroep ‘El Benet’. Deze groep bestond uit ongeveer 10 deelneemsters en voerde verschillende theaterproducties op, waaronder een stuk over remigratie tijdens een provinciale meidenmanifestatie in 1987.
De zelforganisaties waren dus voornamelijk apart van elkaar bezig met het organiseren en uitvoeren van activiteiten. Dit zorgde ervoor dat de vrouwen voornamelijk contact hadden met vrouwen van dezelfde nationaliteit. Deze indeling in nationaliteit gold ook voor het grootste deel van de rest van de activiteiten van het CBV. Echter, eens per jaar werd echter een gezamenlijke activiteit georganiseerd. Dit gebeurde altijd op 8 maart tijdens de Internationale Vrouwendag. Dan kwamen alle bezoeksters van het CBV – ongeacht leeftijd, nationaliteit, geloofsovertuiging of opleidingsniveau –samen met muziek, eten, drinken en gezelligheid. Deze gezamenlijke viering creeërden een gelegenheid voor vrouwen met diverse afkomsten om elkaar te ontmoeten en te verbinden binnen een feestelijke sfeer.
Andere Griekse initiatieven
De Griekse gemeenschap in Tilburg was een relatief kleine maar hechte en actieve gemeenschap. Zo was er naast de Griekse vrouwenvereniging ook nog een algemene Griekse vereniging in Tilburg. Deze vereniging had ongeveer 200 leden. Vanuit de Griekse vereniging werd in het begin van de jaren ‘80 een Griekse volksdansgroep opgericht, waar Zina ook lid van was. "Aanvankelijk begon de groep alleen uit meisjes van 14 tot en met 16 jaar", vertelt ze. "Later zijn er ook jongens bij de dansgroep gekomen. We kregen op zondagmiddag altijd dansles van een Griekse docente. De klederdrachten die we aan hadden waren gemaakt door onze moeders. Dit waren originele klederdrachten uit Griekenland. We traden vooral veel op in Tilburg en omstreken, tijdens evenementen over Griekenland in Nederland. We hebben ook nog een keer mogen optreden voor de Ted de Braak show, omdat ze als thema Griekenland hadden. We hebben uiteindelijk tot ongeveer 1988 opgetreden."
Zina (voorste rij, derde van rechts) als lid van de Griekse volksdansgroep
Naast de dansgroep was er in Tilburg nog een Griekse basisschool en later zelfs een Griekse middelbare school! Zina heeft zelf ook nog op deze basisschool gezeten: "Er werd een Griekse leerkracht uitgezonden vanuit Griekenland en die gaf dan op zaterdag- en woensdagmiddag les. Je leerde schrijven en lezen in het Grieks maar ook de Griekse geschiedenis kwam aan bod. Mijn kinderen hebben er ook nog op gezeten. Het bestaat nog steeds." Ook de Griekse vereniging in Tilburg is nog altijd actief.
De Griekse vrouwenvereniging bestaat echter niet meer. Toen het CBV haar deuren moest sluiten, hield ook het bestaan van de zelforganisaties voor de Griekse, Turkse en Marokkaanse vrouwen op. Volgens Zina was er niet veel animo om zelfstandig verder te gaan: "De groep werd ook steeds kleiner. Heel veel vrouwen waren inmiddels ook met pensioen, dus gingen terug naar Griekenland. Anderen waren zelfs overleden. Het contact verwaterde langzaam, het is uiteindelijk uit elkaar gegroeid. Niet met onenigheid of ruzie, het is gewoon zo gelopen." In de jaren dat de Griekse vrouwenvereniging heeft bestaan, heeft het echter veel betekend voor de Griekse vrouwen in Tilburg: "Ik denk zeker dat de Griekse vrouwen het nodig hebben gehad om hun eigen Griekse identiteit te kunnen behouden. En ook om een soort van gevoel van veiligheid te creeëren door elkaar te ontmoeten en samen dingen te organiseren. Dus het is wel waardevol geweest."
Over de auteur
Kirsten van der Wielen, afgestudeerd aan de Radboud Universiteit Nijmegen, onderzocht als fellow de manieren waarop zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen in Brabant in de jaren ‘80 en ‘90 hun stem begonnen op te eisen. Binnen de vrouwenbeweging in Nederland is sinds midden jaren zeventig veelvuldig gesproken over en gestreden voor etniciteitskwesties. Toch blijven ZMV-vrouwen onderbelicht in de samenleving en in de wetenschap. Kirsten deed haar onderzoek in het kader van het fellowship-programma van het BHIC. Klik hier voor meer informatie over het onderzoek van Kirsten.
Kirsten van der Wielen, afgestudeerd aan de Radboud Universiteit Nijmegen, onderzocht als fellow de manieren waarop zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen in Brabant in de jaren ‘80 en ‘90 hun stem begonnen op te eisen. Binnen de vrouwenbeweging in Nederland is sinds midden jaren zeventig veelvuldig gesproken over en gestreden voor etniciteitskwesties. Toch blijven ZMV-vrouwen onderbelicht in de samenleving en in de wetenschap. Kirsten deed haar onderzoek in het kader van het