De Commissaris van de Koningin over De Werken en Sleeuwijk

Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.

De Werken en Sleeuwijk

Den 22n Augustus 1898 bezocht ik deze gemeente. Aan het “hotel van Andel” te Gorinchem, waar ik gelogeerd was, liet ik mij halen met een rijtuig van Sprengers te Sleeuwijk. Met de pont, (die op de heele uren vaart van Gorinchem naar Sleeuwijk, en op de halve uren van Sleeuwijk naar Gorinchem) voer ik naar Sleeuwijk, waar ik werd opgewacht door den burgemeester, Baron Mulert, en door den wethouder Sigmond. Ik ging met deze twee heeren te voet naar het raadhuis van Sleeuwijk, dat ± 200 Meter ligt van de aanlegplaats van de pont.

In het raadhuis woont de secretaris Struijk Dalm; hij huurt zijne woning voor f. 125,- van de gemeente. Om hem eene geschikte woning te bezorgen heeft de gemeente alle beschikbare localiteit opgeofferd; het heele raadhuis bestaat nu uit ééne kamer, welke dient tot Raadszaal, burgemeesterskamer en secretarie. Het gevolg daarvan is, dat de burgemeester ten raadhuize niemand kan ontvangen, die hem persoonlijk wenscht te spreken en daarvoor zijn eigen woning beschikbaar stelt. Het behoeft geen betoog, dat hij dientengevolge minder op het raadhuis zit, dan in gewone omstandigheden het geval zou zijn, - en dan wenschelijk is.

Omdat ik het niet wenschelijk achtte, dat ik met B. en W. zou zitten te praten in dezelfde kamer, in welke Klasens de administratie van den secretaris en van den ontvanger zou nazien, verhuisde ik met B. en W. naar eene kamer in de herberg van Sprengers. B. en W. deelden mij mede, dat in 1898 de armenverzorging nog gedeeltelijk door de gemeente geschiedde; op de begrooting was daarvoor f. 400,- uitgetrokken. Men zou trachten in 1899 daaraan een eind te maken; door een convenant te sluiten met de betrokken armbesturen, aan welke dan eene subsidie zou worden toegelegd.

De aanlegplaats voor stoombooten te Sleeuwijk, eigenaar van Tienhoven, huurder Fop Smit, werd niet meer gebruikt. Fop Smit had de aanlegplaats verlegd naar Werkendam; over de bruikbaarheid der aanlegplaats te Sleeuwijk was een proces hangende voor de Rechtbank te Rotterdam tusschen Fop Smit en Van Tienhoven. Door het gemeentebestuur van Sleeuwijk werd het sparen door schoolkinderen zeer aangemoedigd; door 103 kinderen van de school te Sleeuwijk was op dit oogenblik ± f. 1.300 op spaarbankboekjes belegd. Het vroegere hoofd te de Werken – een minder geschikt man, en sinds vervangen door een meer geschikte – had op zijn school het sparen niet aangemoedigd.

In de gemeente Sleeuwijk is geen doctor; Sleeuwijk wordt bediend door den doctor uit Woudrichem; De Werken doordien uit Werkendam; naar het schijnt zeer ten genoege van de ingezetenen. De burgemeester klaagde over het gemeentelijk politietoezicht; omdat daarin, sinds Bn Mulert burgemeester is, daarin veel verbetering viel te bespeuren, heb ik den veldwachter niet tot verantwoording geroepen.

Sleeuwijk wordt verscheurd door de politieke partijen; het is voor den burgemeester niet gemakkelijk om daar steeds tusschen door te zeilen. Ik geloof, dat het hem op den duur wel zal gelukken. De wethouder Sigmond nam ontslag als raadslid, en als wethouder, toen Mulert tot burgemeester benoemd werd; hij werd herkozen als lid van den Raad en als wethouder. Ik geloof, dat op dit moment de verhouding tusschen den burgemeester en Sigmond zeer goed is, hetwelk ik toeschrijf aan den tact van den burgemeester.

De burgemeester en Sigmond vergezelden mij (in mijn rijtuig) naar de grens van Werkendam; toen ik, van Werkendam terugkomende, weer in De Werken kwam, nam ik hen weer in mijn rijtuig. Wij reden toen langs de Kille tot aan de grens van De Werken en Almkerk. Op mijne audientie te De Werken was niemand verschenen. De burgemeester had mij schriftelijk te ontbijten gevraagd; ten gevolge van den Zondagsdienst had diens brief mij nog niet bereikt, toen ik Zondagavond 21 augustus, om 6.40 den Bosch verliet om mij naar Gorinchem te begeven.

Administratie van den ontvanger. De afsluiting van het journaal bij kasopneming wordt niet door B. en W. geteekend. Vergunningsrecht, op 30 April betaald, is eerst op 3 Mei geboekt.

Administratie ter secretarie. Aanwijzing van schutterplichtigen geschiedt niet volgens de wettelijke voorschriften, met opmaking van een algemeene en een bijzondere rol. Register van beslissingen van B. en W. in zake de hinderwet vangt aan bij 1897. Het bevolkingsregister is niet nauwkeurig; de bijwerking is achter; vooral blijkt dat bij de huwelijken. Personenklapper en huizenklapper zijn beide onvoldoende. Duplicaatgetuigschriften van woonplaatsverandering worden teruggezonden als bericht van vestiging.

Aanlegsteiger in Sleeuwijk voor de veerpont Gorinchem - Sleeuwijk, ca. 1935 (bron: SALHA)

Den 27 Mei 1902 kwam ik weer in de gemeente. Ik reed eerst van Gorinchem naar Sleeuwijk; daarna langs de drie sluizen en Nieuwendijk naar Almkerk; vervolgens langs de Giessensche steeg naar Giessen; en vervolgens over Rijswijk en Woudrichem terug naar Sleeuwijk, vanwaar ik overvoer naar Gorinchem. Aan de pont werd ik ontvangen door den burgemeester met den secretaris; Klasens ging met laatstgenoemde naar het raadhuis, terwijl de burgemeester en ik weer eene kamer moesten betrekken in de herberg van Sprengers.

Ik begon daar met audientie te verleenen aan 4 raadsleden; met hen besprak ik in de eerste plaats het ellendige raadhuis; men wilde – zoodra men wat door de schuld heen was – het raadhuis verbouwen (de burgemeester wil liever het raadhuis verkoopen en een geheel nieuw bouwen; maar dan krijgt men ruzie over de plaats, waar het staan zal); het tegenwoordige raadhuis is daar altijd geweest; oorspronkelijk had men in het huis eenige localiteit voor gemeentehuis gehuurd; in 1897 kocht men het huis met een vrij grooten tuin. Men zal steeds op den dijk moeten bouwen; zou men in den tuin, onder aan den dijk bouwen, dan zou men, ten gevolge van de kwel, een vochtig huis krijgen.

Vervolgens klaagden de raadsleden over het conflict met G.S. over de regeling van de onderwijzersjaarwedden. Ik raadde hen, om nógmaals de bezwaren grondig aan G.S. uiteen te zetten, en om, wanneer ze zich niet met de beslissing van G.S. konden vereenigen, de beslissing te onderwerpen aan het oordeel van de Kroon; G.S. zouden daarin niets verkeerds, of oneerbiedigs zien.

De raadsleden wonen vrijwel over de heele gemeente verspreid: te Kille (643 inwoners) woont Van der Stelt; te De Werken (974) Baasbank, en vacature Sigmond; te Sleeuwijk Kerkeind, waar burgemeester woont (546) Verhagen; te Sleeuwijk Hoekeind = om en bij het Raadhuis (481) van Kruchten en Van ’t Sandt; te Dijk met Schans (235) wethouder Van Langen. Van Langen is van goede familie; zijn vader was kolonel; hij zelf was onderofficier verloor een oog, en werd fortificatie-opzichter, wat hij nog is; hij woont op het fort “de Schans”; hij is ongehuwd.

De bevolking neemt sterk toe, vooral aan de Kille; de menschen gaan allen in den Biesbosch werken; ze hebben steeds het heele jaar door goed werk, behalve in het late voorjaar (in April en Mei). Op 50 huwelijken misschien 1 dat niet gedwongen is. Arbeiders trouwen jong; de boeren op lateren leeftijd. Er is te Sleeuwijk een Israelitisch kerkhof, al zijn er niet veel Joden. Het dient tevens voor lijken uit Werkendam, Dussen enz.; te Waalwijk hebben de Joden ook een kerkhof.

Groote klachten over den afstand van het kantongerecht te Heusden, terwijl Gorinchem naast de deur ligt. Het laatste bootje van Heusden vertrekt des middags om één uur; dan is de zitting van het kantongerecht dikwijls nog niet afgeloopen, en kunnen de menschen zien dat ze weer tehuis komen.

Eén veldwachter voor de heele gemeente; groote prul; dronk vroeger; nu niet meer; was vroeger polderbode; nu niet meer; kan er moeielijk uitgezet worden; heeft reeds 25 jaren dienst. Huishouden van den gewezen wethouder Sigmond bestaat uit weduwe met 6 kinderen, van welke twee meisjes tehuis zijn, ééne gehuwd is met luitnt Couvee, en een met notaris Herwijnen te ‘s Hage, een broer van den voormaligen wethouder Herwijnen van Woudrichem. Twee zoons van wie er een steenbakker is te Driel, en een op een handelskantoor te Dordt is geplaatst.

De arbeiders gaan veelal in Duitschland werken; ook gaan er velen met aannemers mede, werken op groote werken – zoowel in het binnen- als in het buitenland. De arbeiders in den Biesbosch werken daar van Maandag tot Zaterdag; wonen daar in keten; verdienen f. 6 á f. 7 ’s weeks, zonder kost. Boeren houden geen knechts; wel meiden, die van f. 80 – f. 100 kosten. Eene visschersbevolking bestaat er niet; behalve enkele menschen uit De Werken, die in het Bergsche Veld gaan visschen en … stroopen.

Kroondomein heeft in de Werken geen 10 H.A.; heeft veel gronden onder Dussen en Werkendam; wel 1.200 H.A.; elf groote boerderijen (van ± 70 H.A. elk), van welke er 10 onder Werkendam liggen, en 1 onder Dussen. Publieke verhuring is uitzondering; verlenging van onderhandsche pacht regel. Wijlen wethouder Sigmond zorgde voor de straatverlichting in De Werken en bekostigde die; nu hij overleden is, zal de gemeente daarvoor zorgen.

Den 18 april 1906 kwam ik weer in de gemeente. Ik reed er vanuit Gorinchem heen; later bezocht ik nog Almkerk en Werkendam, vanwaar ik naar Gorinchem terugkeerde. Door den burgemeester met zijn twee wethouders werd ik aan de aanlegplaats van de boot ontvangen; met hen ging ik eerst even naar de secretarie, alwaar we slechts kort bleven, omdat er geen ruimte was in die ééne kamer voor het administratief onderzoek van Verdijck, én voor een onderhoud van mij met B. en W.

Veer over de Merwede tussen Sleeuwijk en Gorinchem (bron: SALHA)

Met B. en W. ging ik dus weer naar de herbergkamer van Sprenger, alwaar later zich nog een drietal gemeenteraadsleden (Baasbank en nog twee anderen) bij ons voegden. Op de eerste plaats wees ik natuurlijk weer op den onvoldoenden toestand van het Raadhuis; de geldmiddelen van de gemeente schijnen voorloopig nog niet toe te laten om in den bestaanden toestand verandering te brengen; maar algemeen was men van oordeel, dat, als er een nieuw Raadhuis kwam, dit op dezelfde plaats als het oude moest komen te staan; al wonen te Sleeuwijk misschien niet de meeste menschen, naar Gorinchem moeten op zijn tijd alle ingezetenen; en dan kunnen ze tegelijkertijd op de secretarie terecht, die boven op den dijk bij het veer staat.

Gemeente-eigendommen bestaan in ± 3 H.A. binnendijks griendland; andere landerijen heeft de gemeente niet. De oude dronken veldwachter is weg; hij is thans barbier en scheerbaas; als veldwachter werd hij door een jongen geschikten man vervangen. In Sleeuwijk worden de minste huwelijken gesloten; de bevolking bestaat daar vooral uit kleine boertjes; deze blijven dikwijls met broers en zusters bij elkaar wonen. De Werken levert tal van arbeiders, die met de aannemers mede gaan op groote werken, veelal in het buitenland; te Kille gaat het thans nogal goed, vooral doordat er nogal veel werk is ten gevolge van alle zeebraken in Zeeland; de menschen verdienen buitengewoon hooge loonen.

De jonge Sigmund (de wethouder) kwam na den dood zijns vaders bij zijne moeder tehuis wonen; hij heeft een steenoven in Heerewaarden; een jongere broer is student in Delft; eene ongehuwde zuster krijgt een muziekopleiding in het buitenland; zij was een jr in Brussel, toen een jr in Parijs, en is thans in Berlijn.

De straatverlichting in De Werken werd destijds door den ouden Sigmund betaald; dat is nu veranderd; de gemeente zorgt daar nu voor, en deed nog eenige lantarens bijplaatsen. Na de opening van den Maasmond is de waterstand op de Merwede met ± 30 c.M. verlaagd. In Woudrichem is eene Roomsche kerk met dito kerkhof; daar is de eenige gelegenheid voor katholieken in den heelen omtrek. Tijdens de campagne van de suikerfabriek te Werkendam komt de pastoor uit Woudrichem in eene expres gebouwde kapel te Werkendam de H. Mis lezen. In Gorinchem is ook eene Roomsche kerk; aan de Noordbrabantsche zijde van de Maas vindt men in Dussen de eerste Roomsche kerk.

Dr Mijnlieff uit Werkendam is gemeentedoctor voor de Werken en Kille; dr Giesbers uit Woudrichem voor Sleeuwijk. De geheele streek raakt langzamerhand te veel bevolkt; de groote boeren verhuren liever hun land in kleine stukken voor duur geld, dan hetzelve te bebouwen; zij vinden dat voordeeliger, omdat de menschen die stukken land tegen elkaar opdrijven, en feitelijk te duur pachten.

Den 30 Maart 1910 kwam ik weer in de Werken; vanuit Gorinchem had ik eerst Werkendam bezocht; ik ging later nog naar Woudrichem, vanwaar ik naar Gorinchem terugkeerde. Sinds Struyck Dalm geen secretaris meer is van De Werken, werd het Raadhuis naar behooren ingericht; het ziet er thans zeer goed uit: een raadszaal, een burgemeesterskamer en eene secretarie; onder is een arrestantenlocaal, benevens eene woning voor den veldwachter, met een zeer goed stuk land voor tuin en boomgaard. De veldwachter betaalt f. 52 huur; Struik Dalm in der tijd f. 125, zoodat gemeente nu f. 73 toegeeft, en daarvoor een zeer net raadhuis heeft. De verbouwing had niet meer dan f. 100 gekost; voor meubileering had men ± f. 300 uitgegeven.

Wethouder van Kruyten was niet verschenen; hij was ziek. Raadslid Sigmund liet zich excuseeren om familieomstandigheden; zijn tante, Mevrouw De Klerk uit Werkendam, was overleden.

Openbare school van De Werken, gevestigd in de Kruisstraat, ca. 1925 (bron: SALHA)

Vóór korten tijd is eene zuster van Sigmund gehuwd met Dr Mijnlief uit Werkendam; daar is nu nog maar een meisje tehuis. Van zijn eenigen broer komt niets terecht; hij was korts naar Rosario vertrokken, in de hoop een baantje te krijgen van v. Haeren, aannemer der groote havenwerken te dier plaatse.

Aan de Kille is geen openbare school; de kinderen gaan naar de school te Nieuwendijk, waarvoor aan gemeente Almkerk f. 15,- per kind vergoed wordt. Voor den veldwachter is eene levensverzekering gesloten; als hij komt te sterven, dan krijgt zijne weduwe f. 1.000; hijzelf krijgt dat bedrag, als hij 60 jr oud wordt.

De Maasmondverlegging werkt nadeelig op den waterstand; in den regel loopt het water thans 0,20 M. minder laag af dan vroeger; bij hoog opperwater wordt dat veel erger, en kan het verschil 0,70 tot 0,80 M. worden. Invloed van Westen of Zuid Westen wind is daarbij betrekkelijk gering; dat kan wel enkele c.Meters schelen, maar meer niet. In den Biesbosch is het Kroondomein de grootste grondeigenaar, en dus tevens de meest geïnteresseerde.

Arbeiderswoningen kosten, sinds de woningwet bouwverordeningen in het leven riep f. 300 à f. 400 meer dan vroeger. Voor zoo’n woning, die thans f. 800 à f. 900 zal kosten, moet f. 1,50 huur betaald worden. Gemeente bezit niet meer dan 3 H.A. grond, kwelgrienden; het land ligt te laag om getweediept te worden; dat is ook niet noodig, want sinds menschengeheugenis groeit de griend er prachtig. Om de 4 jaren wordt het hout gehakt; dan worden de doode knuisten door jonge stek vervangen; per H.A. is er dan tusschen 3.500 en 4.000 stek noodig.

Dr Mijnlief uit Werkendam is armendoctor; eene vroedvrouw is er niet; vrouwen helpen elkander niet; doctor rekent f. 7,50; dat wordt altijd betaald; gemeentebestuur meent blijkbaar, dat arme vrouwen niet bevallen, dat menschen, die vermeerdering van familie krijgen, niet tot de armlastigen behooren. Te De Werken wonen de meeste armen; de menschen zitten er daar het hardste voor; ze wonen daar gehuurd en hebben geen land; hebben ze geen werk, dan hebben ze niet te eten. Te Sleeuwijk wonen de meeste menschen op hun eigen; hebben een eigen erfje, een varken een geit; vandaar, dat het hun betrekkelijk beter gaat, en zij nooit werkelijk armoede lijden.

Van de 7 Raadsleden zijn er twee liberaal: Sigmund (die niet naar de kerk gaat) en Van der Stelt (die naar de Gereformeerde kerk gaat); de vijf andere Raadsleden zijn antirevolutionair.

Den 11den Augustus 1915 kwam ik weer in De Werken. Vanuit Den Bosch reed ik er per auto heen; later bezocht ik ook nog Woudrichem. De Heer Sigmond is daar nu bijna twee jr burgemeester. Niettegenstaande hij liberaal is en vrijwel de geheele gemeente antirevolutionair (van de elf raadsleden zijn er 9 antirevolutionair, Cornet is liberaal, terwijl Pruissen als “wilde” werd aangeduid) scheen mij zijne verhouding tot de beide wethouders heel goed. Wethouder Van Krugten (75 jr oud) scheen mij een bijzonder geschikte man. Wethouder Slagmolen zwijgt in zeven talen; hij is zenuwlijder en zal het vermoedelijk niet lang meer maken.

Burgemeester heeft moeielijkheden met den Groepscommandant, Kolonel Van Doorninck. De oorzaak daarvan kon hij niet in de stukken mededeelen; zij is de volgende: Kolonel Van Doorninck had uitgaven gedaan die hij niet kon verantwoorden; o.a. had hij f. 60,- gegeven voor muziek bij de troepen. Hij wilde die gelden vinden op de inkwartieringsgelden, en liet door een officier van administratie eene lijst van f. 130 inkwartieringsgelden aan den burgemeester ter teekening aanbieden, die daarvoor echter niet besteed waren geworden. De burgemeester weigerde die lijst te teekenen. Sinds dien tijd had hij moeielijkheden met de militairen.

Groepsfoto, gemaakt tijdens de Eerste Wereldoorlog in Sleeuwijk, ca. 1916 (bron: SALHA)

Gemeente ligt in de Hollandsche waterlinie; als er oorlog komt, dan worden de Werkensche polder, de Uppelsche polder, de Sleeuwijksche polder gedeeltelijk, en de Oude Ban geheel onder water gezet. Het water moet aan de inundatiesluis te Woudrichen binnenkomen; voor de inundatie zal ± drie dagen noodig zijn. De huizen, die dan direct moeten worden ontruimd, zijn allen met een wit kruis geteekend; het zijn er vele; te Kille ongeveer alle.

De gemeente is niet sterk met militairen belegd; 125 man benevens de staf = ± 20 officieren. Secretaris ernstig berispt, omdat er zoo weinig in het gemeente verslag staat. Door het uitbrengen van kribben in de rivier, en het verlanden van de daartusschen gelegen ruimte, is de distantie van de woningen langs den dijk naar de rivier veel grooter geworden. Het scheppen van water uit de rivier voor drinkwater kost daardoor veel moeite. Dientengevolge slaan vele menschen, die langs den dijk wonen, zelve nortonpompen, liever dan een verren weg te moeten gaan, om drinkwater uit de rivier te gaan halen.

Den 14 Augustus 1919 bezocht ik per auto vanuit Waalwijk de gemeenten De Werken, Almkerk en Meeuwen. De Raadsverkiezing bracht 5 nieuwe leden in den Raad, waaronder 2 S.D.A.P.ers. De Raad bestaat thans uit 7 antirevolutionairen, 2 neutralen en 2 Socialisten. Het volk is ontevreden, omdat er gebrek is aan woningen, vooral in de Werken; daaraan is de verkiezing van de 2 socialisten toe te schrijven. B. en W. begrijpen, dat het thans noodzakelijk is, den woningbouw van gemeentewege met kracht ter hand te nemen. Jammer, dat de Heeren niet eerder tot dat inzicht kwamen.

Het heele Raadhuis moet verbouwd; dan wordt meteen de woning van den veldwachter verbeterd, en kan er gezorgd worden voor voldoende ruimte tot berging van archief. Men ziet wel wat tegen de kosten op; het bouwen is op het moment zoo duur!

De lijken uit Kille moesten vroeger in Almkerk begraven; de vereeniging “Onderlinge Hulp” aldaar legde toen in Kille eene eigen begraafplaats aan; gemeente betaalt daaraan f. 100. Het drinkwater is over het algemeen goed. Men verlangt algemeen hard naar eene Rijks vleeschkeuring; die is in De Werken hard noodig.

Er heerscht geen armoede in de gemeente; het gemeentelijk subsidie aan het armbestuur (f. 1.600) is niet meer voldoende. Men heeft in den afgeloopen winter geen steuncomité gewild; met veel moeite is het echter gelukt, alle werkloozen aan werk te helpen. De ontworpen locaalspoorweglijn zal in Sleeuwijk, aan het veer, haar eindpunt hebben. Werkendam en Woudrichem hebben er dan niet veel aan. De hoofdleider der bolschewieken kreeg 1½ jr gevangenisstraf; daardoor is de propaganda voorloopig stop gezet. Het socialisme neemt sterk toe.

Er wordt thans weer herhalingsonderwijs gegeven; eveneens een landbouw- en tuinbouwcursus; Bril, hoofd der school te Werkendam geeft dien cursus, dan eens te Werkendam, dan weer te Sleeuwijk of de Werken. Er kwam in den laatsten tijd in de gemeente nogal wat land te koop; het werd meestal gekocht door ingezetenen van de gemeente.

Wethouder Koman is antirevolutionair; hij is mandenmaker; een vooruitgekomen werkman; er was goed met hem te praten; hij is zeer vooruit strevend.

Openbare Lagere School in Sleeuwijk. Baron Van Voorst tot Voorst was aanwezig bij de opening, 1934 (bron: SALHA)

De grote Rijksweg door Sleeuwijk en De Werken, 1931 (bron: SALHA)

Den 7 Juni 1924 kwam ik weer in De Werken. Ik had er eigenlijk in 1923 moeten komen, maar stelde mijn bezoek een jaar uit, omdat burgemeester Beukenkamp pas als zoodanig benoemd was, en dus nog heelemaal niet georiënteerd. In De Werken is woningnood; in Sleeuwijk heelemaal niet. Men heeft eene vereeniging volgens de landarbeiderswet opgericht; de Statuten zijn ter goedkeuring in Den Haag. Men heeft een terrein van 80 are in optie; daarop wil men 4 á 6 landarbeiders zich laten vestigen.

Van de elf Raadsleden zijn er 6 antirevol.; 2 Vrijheidsbond; 1 Christ. Hist.; 1 S.D.A.P.; 1 Christ. Plattelandersbond. Van verdeeldheid, van partijschappen merkt men in de Raadsvergaderingen gelukkig niet veel. De burgemeester kan het met de menschen goed vinden; men is bezig voor hem eene ambtswoning van f. 12.000 te bouwen. Hij is voor gemeente erg duur; twee van zijne kinderen bezoeken het gymnasium te Gorinchem; dat kost aan gemeente jaarlijks 2 x f. 700 = f. 1.400.

Het electriciteitsbedrijf gaat slecht; het gaf in 1922 een verlies van ruim f. 4.200. Als noodmaatregel verlaagde men met ingang van 1 Jan. 1924 het stroomtarief van f. 0,60 tot f. 0,45 voor licht. Er was van den winter nogal werkeloosheid; eene commissie voor steunverleening liet de zaak in het honderd loopen. f. 3.500 subsidie armbestuur is op vandaag reeds verbruikt; in laatste raadvergadering werd subsidie met f. 2.000,- verhoogd.

In eene Statenzitting had Statenlid Gulden geklaagd over den toestand van den dijk aan de Kille, langs welken vele arbeiders wonen; hij wilde, dat subsidie werkverruiming door de Provincie zou worden gegeven, om den dijk te verbeteren. Met B. en W. naar de Kille gereden; de weg op den dijk is werkelijk heel slecht; deze zal moeten verbeterd worden met grind of basalt, misschien met een paardenpad in het midden. De materialen zullen duur kosten; veel arbeidsloon zit er niet in; eene subsidie vanwege de Provincie voor werkverruiming zou hier niet op haar plaats zijn. Het waterschap Het Nieuwland van Altena en de gemeente zijn hier de aangewezen lichamen om te helpen.

In gemeenteverslag 1914 stond niets in; daarover in 1915 secretaris Vos ernstig berispt. In verslag 1923 stond weer niets in; daarover secretaris Vos opnieuw hard gevallen. Het socialisme neemt eerder af dan toe. Het socialistische Statenlid-Raadslid Gulden is een orthodox geloovig man! Bij verkiezingen laat hij propaganda maken voor het socialisme door een dominee, die juist zoo’n vreemd mixtum compositum is, als hij zelf.