Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Gestel en Blaarthem
Den 24 Augustus 1899 bezocht ik deze gemeente. Vanuit mijn logement te Eersel (kinderen Van Mol) reed ik over Veldhoven eerst naar Eindhoven; daar ontbeet ik in het Posthuis van Madame Schellens; vervolgens reed ik naar Strijp, en daarna terug naar Gestel, waarna ik ten slotte via Eindhoven naar Den Bosch terugkeerde.
Op mijne audiëntie verscheen het hoofd der school Gerrits; hij verzocht mijne tusschenkomst, ten einde verhooging van salaris voor zijne drie hulponderwijzers te verkrijgen, alle drie zijn reeds meer dan 10 jaren in Gestel werkzaam; 2 zijn gehuwd, een van die twee heeft 5 kinderen. Dat eene vermeerdering van salaris aan die minimumlijders zeer besteed zou zijn behoeft geen betoog. Ingevolge mijne belofte aan den Heer Gerrits deed ik later voor hen een goed woord bij den burgemeester. Daarna verschenen de Heeren Jules en Jan Kerssemakers.
Bij de laatst gehouden periodieke verkiezing van leden voor den gemeenteraad werd een van de twee candidaat gesteld op een lijst, op welke eene handteekening te weinig voorkwam; in plaats van zulks dadelijk mede te delen, had de burgemeester den brenger van de lijst aan de praat gehouden, hij had hem zelfs gebrutaliseerd. Dientengevolge was er zelfs geen tijd om nog eene handteekening te gaan vragen.
 Jules Kerssemakers, ca. 1930 (bron: RHCe) |
 Jan Kerssemakers, ca. 1920 (bron: RHCe) |
Ik vraag de Heeren, dat zij toch zouden medewerken om de eendracht in de gemeente te bewaren; dat zij, als zij veranderingen in den Raad wilden brengen, toch zouden wachten totdat er eene vacature kwam; dat de eendracht in de gemeente zoo gemakkelijk verstoord wordt, maar dat het dan bijna onmogelijk is, om later weer tot den vorigen toestand terug te keeren. Ik wees hen op Woensel, op Zeelst, hoe treurig het daar toe ging; ik prees den burgemeester om zijne onmiskenbare verdiensten jegens de gemeente. Ik bezwoer hen, om toch steeds gematigd te zijn in hun optreden.
De directie van de harmonie, de Heeren Stokvis, v. Huytelaar en De Vries, kwam klagen, dat de harmonie geregeld eene subsidie van de gemeente had genoten, laatstelijk van fl. 100,- en dat men die subsidie op de begroting voor 1900 had geschrapt. Men weet dat aan den burgemeester, die den Heer Stokvis niet welgezind zou zijn, omdat Stokvis bij de bovengenoemde candidaatstelling en de daaruit gevolgde requesten aan G.S. zich op den voorgrond had geplaatst en tegen den burgemeester had geageerd.
 Het gemeentehuis, 1909-1912 (bron: RHCe) |
Ik wees er de Heeren op, dat de Raad niet wel terug kon komen op een besluit, dat pas genomen was; ik raadde hen om in Januari of Februari aanst. een armenconcert te geven; de recette af te dragen aan het armbestuur, en daarna bij den Raad weer om subsidie aan te kloppen. Ik raadde den burgemeester, om zelfs den schijn van partijdigheid te vermijden; als de harmonie van den winter weer om subsidie vroeg dan moest hij het verleenen van die subsidie bevorderen; op die wijze kon hij n.m.m. de dreigende tweedracht in de gemeente bezweren. De burgemeester beloofde mijn advies te zullen volgen.
Het gaat den bewoners van Gestel niet slecht, er bestaat geen coöperatieve boterfabriek; de boeren verkoopen hun melk langs de huizen te Eindhoven en maken goede prijzen, hooger, dan wanneer zij boterden. In de laatste jaren heeft de gemeente + 12 ha. beboscht; alles hakhout; het hout wordt zeer duur verkocht aan bakkers en anderen; men is voornemens nog 15 of 20 ha., alles gelegen in het Broek, het bosch aan te leggen.
De burgemeester heeft groote verdiensten jegens zijn gemeente; vooral op financieel gebied; hij bracht veel voor Gestel tot stand: harde weg, nieuwe school, nieuw raadhuis; in 1901 wordt de laatste schuld, voor alle die werken aangegaan, afgelost. Hij schijnt mij een man uit een stuk, die weet wat hij wil; in de bovengenoemde verkiezingsquestie trad hij te autoritair op; daarin had hij naar het mij voorkomt, ongelijk. Volgens de Heeren Kerssemakers zou hij later excuses zijn gaan maken, omdat hij met ruwe woorden den brenger van de tweede lijst bij de candidaatstelling had bejegend.
Den 25 Juni 1903 kwam ik weer in Gestel. Ik had eerst Strijp bezocht, kwam toen in Gestel en reed vandaar terug naar Eindhoven. De bevolking accresceert sterk; vooral fabrieksarbeiders; zedelijkheid neemt af; jaarlijks 1 % onwettige geboorten; 25 % gedwongen huwelijken.
De strijd tusschen de oude en de nieuwe bevolking, tusschen de landelijke bevolking en de fabrikanten met hun aanhang is in vollen gang; voorlopig heeft de burgemeester met de landelijke bevolking nog de overhand. Hoe lang zal dat nog duren? Tegenover hem in den raad staan Stokvis, de uitgever van de Meijerijsche Courant, De Vries (een linnenbleeker), J. Kerssemakers (een linnenfabrikant) en van Huytelaar (een graanhandelaar). Bij de aanstaande raadsverkiezingen hoopte men het terrein te behouden. Er wordt bij de stemming geweldig met drank gewerkt; de verkiezing van Stokvis zou fl. 300,- gekost hebben aan sterken drank.
Van herhalingsonderwijs wordt gebruik gemaakt door 35 kinderen; van ambachtsonderwijs te Eindhoven (waaraan de gemeente fl. 100,- bijdraagt) door 9 kinderen. De burgemeester is zeer boos, dat de raad hem niet voldoende geld meer wil geven om heide te ontginnen; dat ging tot nu toe zoo mooi, en rapporteerde ook zoo goed (in 1902 ruim fl. 350,-); het was tevens des winters zoo’n mooie werkverschaffing.
 Het Liefdehuis, 1916 (bron: RHCE) |
De gemeente is grootendeels Katholiek; op 3.200 zielen zijn 4 gezinnen Protestant, en 4 gezinnen Israeliet. De lasten van armenzorg nemen zeer toe; gemeente moet jaarlijks fl. 600,- subsidie geven aan algemeen armbestuur; aan verpleging van armen in liefdegesticht legt armbestuur jaarlijks fl. 800,- ten koste. Een bepaalde armendoctor is er niet; armbestuur neemt meestal Dr Cramer uit Eindhoven; die is de goedkoopste.
Ik heb gepleit om gemeenteveldwachter geen gratificatie te geven, maar zijn tractement van fl. 365,- op fl. 400,- te brengen. Er was vroeger gedwongen winkelnering; een huisjesmelker, Joosten, was tevens bakker en zoog zijne huurders bepaald uit. Joosten is rijk geworden en heeft zijne bakkerij opgeheven; daarmede is de gedwongen winkelnering opgehouden. De Israelieten Wijnbergen en Levano hadden eene zeer bloeiende exportslagerij; sinds dat de boerenbond eene exportslagerij openden in Woensel, werkt de slagerij in Gestel veel minder druk.
Den 4den Maart 1907 kwam ik weer in Gestel; ik ging er vanuit Den Bosch heen; denzelfden dag bezocht ik nog Zeelst en Strijp, waarna ik naar Den Bosch terugkeerde. Van dit bezoek valt niet veel te vermelden; de nieuwe wethouder De Vries, was het in veel met den burgemeester oneens; het ging over het algemeen nogal op een gematigden toon; de burgemeester liet het zich van hem nogal gezeggen.
Het gaat goed in Gestel voor wat de industrie betreft; er wordt druk gewerkt en veel geld verdiend; vandaar dat den burgemeester voor de bewerking van de gemeentegronden haast geen volk kan krijgen; men wil zelfs des winters fl. 1,25 per dag verdienen. De geest van het jongere volk wordt steeds meer socialistisch; des avonds hoort men op straat dikwijls socialistische liedjes zingen; de menschen durven het echter nog niet volop te doen. In enkele jaren ging de goede geest sterk achteruit, vooral ook door kleine couranten, bijv. de Eendracht van Redelé; voor de toekomst belooft dat weinig goeds.
 Teeken- en Ambachtsschool, ca. 1910 (bron: RHCe) |
Een tiental jongens uit Gestel bezoeken de Ambachtsschool te Eindhoven; Gestel draagt jaarlijks fl. 100,- in de kosten van die school bij. Overigens profiteert men weinig van de onderwijsinrichtingen in Eindhoven. Men klaagt zeer, dat men voor geneeskundige hulp is aangewezen op de doctoren van Eindhoven; daardoor wordt de geneeskundige hulp zeer duur, want de doctoren rekenen fl. 2,50 voor een visite in Gestel. De exportslagerijen van de Joden in Gestel floreren meer, dan die van den Boerenbond in Woensel; het zijn allemaal even groote knoeiers; men vertelde mij, dat een wagen met vleesch via Venlo naar Duitschland gedirigeerd door de exportslagerij van den Boerenbond, als bedorven werd teruggezonden; alles ging toen naar eene fabriek in Cuijk, waar het vleesch tot worst verwerkt werd!
 Burgemeester Kolfschoten, 1910-1918, ca. 1935 (bron: RHCe) |
Den 28 April 1911 bezocht ik Waalre, Aalst en Gestel; ik vond mijn rijtuig te Aalst-Waalre; ’s avonds nam ik in Eindhoven den trein naar Den Bosch. De nieuwe burgemeester, Kolfschoten, viel mij nogal mede; hij was blijkbaar al vrij goed op de hoogte van verschillende toestanden in zijn gemeente. Zijne verhouding tot De Vries, den wethouder die ook gaarne burgemeester geweest was, scheen mij goed; hij woont op kamers bij den anderen wethouder! Naar het schijnt, zal hij vooreerst nog niet bouwen, en vermoedelijk ook niet trouwen.
Door de uitbreiding der zaken van Philips is ook in Gestel gebrek aan arbeiderswoningen; de dagloonen zijn sterk gerezen; aan bouwen zal men thans fl. 1.450,- moeten betalen; zoo’n woning doet dan fl. 2,- huur. Er zijn woningen, waarin twee, waarin zelfs drie huishoudens zitten; van onbewoonbaar verklaren kan onder deze omstandigheden natuurlijk geen sprake zijn. Bij den bouw van nieuwe woningen wordt de bouwverordening streng gehandhaafd.
Moeielijkheden met Carl Francken over de te stichten gasfabriek; sinds Woensel zich terugtrok, wil Francken geene fabriek bouwen. Om van de gemeenten af te komen biedt hij aan Gestel, Stratum, Strijp en Tongelre samen fl. 2.000,- benevens fl. 200,- voor kosten van hun rechtskundigen adviseur, Mr Swane. Binnenkort moet hierover beslist worden; vermoedelijk zal men het wel doen. Mr Blaupot ten Cate speelde eene meer dan dubbelzinnige rol; hij was adviseur van de gemeenten (Woensel) én van Carl Francken!
Gestel ontgon in het Broek 6 ha. heide tot natuurweide; in 1909 geploegd enz; in 1910 gezaaid enz; aangelegd door de Heide Maatschappij voor ruim fl. 1.500,- In Maart 1911 publiek verpacht; boeren waren het eens en boden niet meer dan fl. 100,-! Binnenkort zal eene herverpachting plaats hebben; kan men dan geen behoorlijke prijs maken, dan zal men zelf weidenvee koopen.
 De Gender, 1930 (bron: RHCe) |
Het hakhout in het Broek heeft weinig waarde; het is wel goed, maar bij publieke verkooping is er geen vraag naar en kan maar weinig gelden. Groote klachten over den toestand van de rivieren; De Tongreep met den Gennepschen watermolen, de Dommel met den Eindhovenschen watermolen, maar vooral de Gender doen ontzaggelijk veel kwaad; in het voorjaar is de waterstand vrij wel, doordat des winters alle plantengroei in de rivierbedding gedood is; maar wanneer die waterplanten zich ontwikkelen, dan kan het water niet meer weg, en wordt de waterstand veel te hoog; de verschillende wijzigingen in het reglement op de waterleidingen omtrent den onderhoudsplicht deden ook veel kwaad; de boeren willen niet meer vegen; en in 1910 was de waterstand zoö hoog, dat men niet bij de rivier kon komen om te schouwen, en dus tegen niemand kon verbaliseeren! Het is wel ongelukkig!
Algemeene begraafplaats dient tevens voor de Nederl. Hervormde gemeente. Bij den bouw van het liefdehuis gaf gemeente fl. 8.500,- subsidie (in 1884); daarvoor kreeg gemeente het recht om ouderen van dagen te doen opnemen tegen fl. 80,- en zieken tegen fl.120,-. Armbestuur zit voor zware lasten; de landerijen brengen niet meer op; hetzelfde land, waarvoor men vroeger fl. 800,- huur maakte, brengt thans slechts fl. 200,- op; er zijn geen boeren meer; alles loopt naar de fabrieken.
 Glaudemans & van Gestel. Machinale steenfabriek De Vlijt, 1909 (bron: RHCe) |
De schoenmakers (handwerkers) hebben thans het ongelukkigste bestaan; zij kunnen geen fl. 3,- per week maken; er zijn haast geen huiswevers meer; maar juist daarom gaat het dien enkelen best; zij maken zeker fl. 8,- per week. De sigarenmakers en de arbeiders op de steenfabriek zullen gemiddeld fl. 8 à fl. 9 verdienen. De industrieelen maken goede zaken; de geest van de bevolking is uitmuntend. Geen gedwongen winkelnering; wel omgekeerd twee coöperatieve broodbakkerijen in Eindhoven, die heel Gestel bedienen.
Voor grensregeling met Eindhoven voelt men niets; men blijft het liefst zelfstandig; zou het ertoe moeten komen, dan was het beste, dat heel Gestel bij Eindhoven werd getrokken.
Den 24 juni 1916 bezocht ik per auto van uit Eindhoven de gemeenten Gestel en Oerle. Alle industrie gaat goed; het werkvolk maakt betrekkelijk hooge loonen. Er heerscht groote woningnood; in februari l.l. woonden in 80 woningen twee gezinnen. Die woningnood rondom Eindhoven, waarin geen enkele gemeente behoorlijk voorziet, wijst op de noodzakelijkheid van annexatie. Ook de armenzorg dringt daartoe; wel zal die altijd voor een deel parochiaal blijven, maar één centraal algemeen armbestuur voor de zes gemeenten is bitter noodig. B. en W. zijn eenparig van oordeel, dat als er annexatie komt, de heele gemeente moet geannexeerd worden.
 Textiel - linnenfabriek van Kerssemakers, 1920 (bron: RHCe) |
Tweehonderd vrouwen en meisjes werken op fabrieken in Gestel; 4 à 500 gaan naar fabrieken in Eindhoven. Bij B. en W. sterk aangedrongen op het geven van gelegenheid tot het les nemen aan eene kook- en huishoudschool, zooals bijv. bij de Ursulinen in Tilburg. De meisjes kunnen nog geen aardappels koken als zij trouwen! De geest van het werkvolk is uitstekend; voor eene fabrieksplaats is de moraliteit vrij goed; 20 % gedwongen huwelijken. De kindersterfte is groot, vooral ten gevolge van onzindelijkheid, en doordat de moeders de kinderen niet zelve voeden, als het eenigszins mogelijk is nog op de fabrieken gaan werken en hun kinderen aan hun lot overlaten.
Het drankmisbruik neemt weer toe; het tappen zonder vergunning is erg. Een verlofhouder sloeg in 1915 zevenhonderd liter jenever in! Er zijn een 25 socialisten in Gestel; zij zijn aangesloten aan den Bestuurdersbond in Woensel; krijgen brood enz uit den coöperatieven winkel van dien bond. Het werkvolk is overigens algemeen lid van den R. C. Volksbond te Eindhoven, en krijgen hun brood enz uit de Coöperatieve bakkerij van dien bond.
Sinds oprichting van Vincentius bedeelt het Parochiaal armbestuur niet meer; het besteedt enkele ouden van dagen en weezen, en steunt verder Vincentius. Vincentius bedeelt 15 gezinnen; menschen met groote gezinnen, of ouden van dagen. Het algemeen armbestuur heeft + fl. 1.500,- subsidie van gemeente, deels direct, deels indirect in den vorm van betalen van geneesmiddelen en geneeskundige hulp.
 De Genneper Watermolen (bron: RHCe) |
B. en W. beklagen zich, dat gemeente nu reeds sinds jaren pogingen doet om water te krijgen van de waterleiding te Eindhoven; Eindhoven heeft steeds een reden, om het voorloopig nog niet te doen. Doordat Eindhoven het water aan den watermolen ophoudt, om de grachten schoon te houden, lijdt men in Gestel schade. Alweer eenzijdige behartiging van belangen, welke op noodzakelijkheid van annexatie wijst!
Den oudsten veldwachter, over wiens gedrag de burgemeester in een schriftelijk rapport bittere klachten had geuit, aangeraden eervol ontslag te vragen. De man is 58 jr oud en heeft 24 dienstjaren. Den burgemeester opgedragen het mogelijke te doen, opdat de man pensioen krijgt.
Villa van burgemeester Van Gennip. Bij de poort de burgemeester (midden) en zijn zus Cornelia (
Stoom-, Was- en Strijkinrichting Jos de Vries (
