De Commissaris van de Koningin over Reek

Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.

Reek

Den 14den Augustus 1897 bezocht ik deze Gemeente. Ik reed van Nijmegen over Grave naar Reek; vandaar naar Zeeland en vandaar naar Uden, waar ik den trein naar Den Bosch nam. Men had bijzonder weinig werk gemaakt van mijne ontvangst; behalve een enkele vlag en een beetje groen aan het gemeentehuis was er niets gebeurd.

Op het raadhuis vond ik den burgemeester (tevens burgemeester van Velp) en de twee wethouders; de wethouder Smits is wasbleeker en koopt zijn was gewoonlijk op de beurs te Rotterdam; de wethouder Zegers is landbouwer en steenbakker; hij heeft zijn steenoven onder Schaijk en vervaardigt jaarlijks ± 1.000.000 steenen. Hij krijgt zijn brandstof (Engelsche vlamkool) van Rotterdam per schip tot Veghel, per trein tot Uden en vandaar per vrachtkar tot zijn fabriek. Hij koopt die brandstof aan de Rotterdamsche beurs.

Het woonhuis van de familie Smits; links de wasblekerij voor het bleken van kaarsen, ca. 1952 (BHIC, Beeldcollectie Ton Cruijsen)

Op mijne audiëntie verscheen niemand dan de Pastoor (die niets te vertellen had), en een arme man, een zekere Derks, die zijn nood kwam klagen; aangezien hij mij reeds schriftelijk geklaagd had, en ik zijn zaak onderzocht had, zonder reden te hebben om tusschenbeide te komen, moest ik hem ook nu weder ongetroost laten vertrekken.

De burgemeester van Reek klaagde zeer over dien van Escharen; Escharen veegt de waterleidingen niet en doet er niets aan; de burgemeester van Escharen belooft altijd, dat hij alles zal doen, maar doet nooit iets. Zoo doet hij ook in het waterschapsbestuur van de Raam; hij is voor alles; maar als het op stemmen aankomt, dan stuurt hij een wethouder om tegen te stemmen.

Reek en Velp hebben samen één veldwachter; als de tegenwoordige titularis bedankt, iets dat hij van plan schijnt te zijn, dan moeten er twee veldwachters komen; de burgemeester althans meent, dat het belang van de gemeenten zulks vordert. Zoowel de administratie van den secretaris, als die van den ontvanger waren in vrij goede orde; de ontvangst van het vergunningsrecht was geboekt op 2 Mei; men verklaarde echter, dat de zitdag deswege gehouden was op 30 April , en dat toen alles was betaald geworden. Er ontbrak een register van aangiften en beslissingen volgens de hinderwet.

Den 1 Mei 1902 kwam ik weer in de gemeente. Ik reed van Cuijk over Beers, Gassel, Grave en Velp naar Reek, en vandaar via Grave naar Cuijk terug. Op de stoep van het Raadhuis was ik gefrappeerd over het mooie uitzicht, dat men vandaar heeft over eenen rechten langen, zeer breeden weg (den verbindingsweg van Reek met den grooten Rijksweg naar Grave).

Vlnr. Raadhuis, Jongensschool, Boerenbond, ca. 1920 (BHIC Beeldcollectie Ton Cruijsen)

De wethouder Zegers, die juist zijn zilveren bruiloft vierde, maar toch ter eere van mij naar het gemeentehuis was gekomen, is nog steenbakker. Zijn zaken gaan blijkbaar vooruit; hij geeft thans ’s zomers aan 31, ’s winters aan 25 menschen werk, en fabriceert thans op zijne fabriek te Gaal, onder Schaijk, jaarlijks 2 millioen steenen. Die steenen blijven allen in de buurt en moeten per as vervoerd worden. Men verlangt, vooral in Reek, zeer naar een tram.

De verordening op de hand- en spandiensten in Reek werkt zeer goed; de gemeente heeft ± 6.000 M. grintweg te onderhouden; de aanvoer en het slechten van de benoodigde grint eischt zeer veel arbeid; zou men die arbeid betalen, er zouden te hooge bedragen mede gemoeid zijn. Vandaar, dat al die arbeid in der tijd door de inwoners gratis verricht werd. Enkele groote boeren weigerden ten slotte hun arbeid; toen werd de verordening in het leven geroepen, en daarmede het verzet gebroken. Men maakte echter geene kohieren op, en bleef op den ouden voet voortgaan; ik wees B. en W. op het verkeerde, dat hierin is gelegen, en ried hun aan ten spoedigste voor wettige kohieren te zorgen.

De gemeente gebruikt op de wegen uitsluitend berggrint; men kan, door die grint des winters te laten ziften, aan hen, die werk zoeken, werk verschaffen; riviergrint is beter, en kost niet duurder dan de berggrint op deze wijze verkreegen; maar de werkverschaffing ’s winters zou vervallen, en dat zou jammer zijn. De inculte gronden van Reek worden successievelijk in cultuur gebracht, door ze tot bosch aan te leggen. Men besteedt daaraan weinig geld; het geheel bewerken en bezaaien zal, alles en alles te samen, f. 30 per H.A. kosten. Men plakt de grond schoon; maakt den bovengrond los met eene egge, en zaait dan de mast. Meer doet men niet.

Tot omstreeks 1670 was Reek geene afzonderlijke gemeente maar behoorde bij Velp; een oud archief met interessante stukken bezit Reek niet. Op mijne audiente verscheen de Pastoor Suijs, die niets te vertellen had; eene vrouw, die hare woning moest verlaten, en niet wist waarheen met hare kinderen; en een winkelier Buters, die gaarne vergunning verkreeg, maar geen buitengewone redenen wist aan te voeren; voor 2 jr. was hem de vergunning geweigerd.

Reek heeft tegenwoordig zelf een veldwachter, evenals Velp; men is maar matig over hem tevreden. De aanlegplaats aan de rivier de Maas is eigendom van den polder; voor opslag van goederen bestaat geene concessie en ook geen tarief; de veerman kan de menschen, die behoefte hebben aan eene opslagplaats, onbarmhartig snijden.

Den 20 Maart 1905 kwam ik weer in Reek, ik was tevoren in Zeeland geweest, en bezocht later nog Velp. Te Ravenstein ging ik slapen. Ik verleende audientie aan Pastoor Suijs, die niets bijzonders te vertellen had, en aan een arm vrouwtje, Door Peijnenburg, die haar nood kwam klagen.

Op verzoek van B. en W. liet ik den secretaris Van den Hoogen binnenkomen. Ik bracht hem zijn voortdurend wangedrag, zijn misbruik maken van sterken drank onder het oog, en tevens, dat hij, ondanks herhaalde veroordeelingen, ondanks berisping en schorsing van de zijde van het gemeentebestuur, voortdurend bleef drinken. Namens B. en W. zeide ik hem aan, dat, wanneer hij nu weer eene bekeuring wegens dronkenschap opliep, dat hij dan als secretaris van Reek zou worden ontslagen. Het was vooral wethouder Smits, dezelfde die tot nu toe Van den Hoogen de hand boven het hoofd had gehouden, die nu er op aandrong, dat ik namens B. en W. hem zou toespreken gelijk ik deed.

Er zijn twee vacaturen in den Raad, de overige 5 leden wonen als volgt: twee in de kom, een te Driehuis, een aan de Reeksche molen, en een (wethouder Zeegers) aan de Schaijkse straat. B. en W. ernstig in overweging gegeven een uitgewerkten staat van de gemeente-eigendommen aan te leggen, waarin uitvoerig alle bijzonderheden omtrent cultuur en exploitatie van ieder stuk afzonderlijk nauwkeurig worden vermeld. Den Heeren tevens in overweging gegeven, het onderhoud der waterleidingen ten laste der gemeente te brengen, en daardoor dat onderhoud in eene hand te brengen.

De geneeskundige en de verloskundige dienst wordt door het algemeen armbestuur betaald; de doctoren Flipse uit Huisseling, Hilbers uit Grave en Sengers uit Zeeland declareeren hunne gespresteerde diensten. Uit nood geslacht vee wordt door een slager gekeurd; als deze twijfelt omtrent de deugdelijkheidv van het vleesch, dan wordt een veearts gehaald. Men is over den nieuwe veldwachter buitengewoon tevreden; hij deed echter reeds examen voor de rijksveldwacht; men zal hem dus wel spoedig verliezen.

Er waren enkele processen-verbaal noodig, om de menschen te overtuigen, dat er eene leerplichtwet bestaat; nu ging het goed. Aan het herhalingsonderwijs nemen 15 leerlingen deel. Er is zoowel een algemeen als een parochiaal armbestuur; beide besturen hebben voldoende fondsen; gemeente behoeft niet bij te springen. Aan de Roomboterfabriek zijn de eigenaren van 150 koeien aangesloten; alle boter gaat naar Eindhoven.

Bij schijven d.d. 9 Juni 1905 Ag nr. 334/10 berichtte de burgemeester van Reek mij dat Gerardus van den Hoogen, secretaris van Reek, met ingang van 1 September 1905, wegens dronkenschap, wangedrag en verwaarloozing zijner ambtsplichten, door den Raad als gemeentesecretaris was ontslagen.

Den 5 April 1909 kwam ik weer in Reek; ik was tevoren in Velp en in Grave geweest. Te Ravenstein nam ik weer den trein naar Den Bosch. Alleen pastoor Suijs kwam ter audientie; ik zat een tijd lang genoegelijk met hem te praten. B. en W. deelden mij mede, dat pastoor Suijs reeds 22 jaren in Reek is; hij heeft den naam gefortuneerd te zijn, en doet ontzaggelijk veel goed. Men verwacht, dat hij na zijn overlijden zijn vermogen zal bestemmen tot den bouw van een nieuwe kerk; men meent, dat hij zelf tegen de drukte van het bouwen opziet, en dat hij daarom zelf geen kerk bouwt.

De verordening op de hand- en spandiensten gaf niet, wat men er zich van had voorgesteld; met onwillige honden is kwaad hazen vangen; men liet dit jaar door betaalde voorlieden de grint op de wegen oprijden. Grint ziften bij wijze van werkverschaffing geeft niet veel meer; in den afgeloopen winter werd niet meer dan 80 M3 gezift, niettegenstaande men f. 1,- daags kon verdienen. Werkelijke armoede wordt niet geleden, anders kwamen de menschen meer werken. Er is thans een register aangelegd omtrent de exploitatie der gemeentelijke bezittingen; ik hoop, dat het zal worden bijgehouden.

Kort na mijn bezoek aan Reek in 1905 kreeg de secretaris Van den Hoogen, die weer dronken geweest was, als zoodanig niet eervol ontslag. Nadien was hij nog enkele malen dronken; niet zo vaak meer als vroeger, omdat hij geen geld had om zich te bedrinken; de boete werd, naar B. en W. meenden te weten, telkens door pastoor Suijs betaald.

De waterleidingen worden thans alle door gemeente onderhouden; alle duikers werden door gemeente in orde gemaakt; het jaarlijksch onderhoud zal in het vervolg niet meer dan f. 30 à f. 35 kosten. Dr. Philips wordt zeer geroemd; hij schrijft geen rekeningen dat naam heeft; als de menschen maar niet drinken helpt hij zooveel als hij maar kan. Uit nood geslacht vee wordt door een slager gekeurd; bij de minste twijfel beslist de veearts. Over de diensten van den veldwachter is men zeer tevreden. Er vielen nog 5 processen-verbaal wegens overtreding van de leerplichtwet.

Den 9 April 1913 bezocht ik Schaijk, Reek en Zeeland. Er wordt in Reek druk getrouwd; in 1911 elf huwelijken; daardoor wordt er druk gebouwd; bouwverordening wordt goed gehandhaafd. Er is nog geen kaart van de exploitatie der gemeentelijke bezittingen; burgemeester zal er nu voor zorgen.

Burgemeester wil niets weten van Staatsboschbeheer; wethouder Zeegers is het niet met hem eens, en zal trachten den Raad te bewegen, zich met Staatsboschbeheer te verstaan. Aan de waterleidingen wordt groote zorg besteed; voor de wegen heeft men niet genoeg geld; men zou gaarne zien dat provincie die in onderhoud overnam.

Met veel succes wordt landbouwonderwijs gegeven door Kupperveld, hoofd der school te Langenboom; na den laatsten 2-jarigen cursus konden 15 diploma’s worden uitgereikt aan trouwe leerlingen. Er zijn geen echte armen in gemeente; bovendien wordt er zeer veel gegeven.

Nieuwe coöperatieve stoomzuivelfabriek gaat bijzonder goed; er wordt de melk van 600 à 700 koeien verwerkt; directeur is een eenvoudige Reeksche jongen, aanvankelijk arbeider van een handkrachtfabriek, later nog een jaar werkzaam op diverse stoomfabrieken om het bedrijf grondig te leeren. Fabriek kostte aan bouwen enz.  f. 30.000,-.

Verordening op de hand- en spandiensten wordt niet meer toegepast. Aanlegplaats aan de Maas is zeer nuttig voor opslag van goederen voor Reek, Schaijk en Zeeland; er wordt druk gebruik van gemaakt. De opslag van goederen is niet duur; tarief werd vastgesteld door Waterschapsbestuur ’s Lands van Ravenstein, waarvan Zeegers de voorzitter is.

Den 5den Augustus 1918 bezocht ik per auto vanuit Grave de gemeenten Zeeland, Schaijk en Reek. Wientjens, de nieuwe burgemeester, maakt een zeer goeden indruk; de beide wethouders zijn blijkbaar zeer op hem gesteld. B. en W. toonden zich zeer gevoelig dat geen hunner den Heer Gervers ooit nog gezien had sinds zijne ontslagname als burgemeester van Reek.

Ook Reek heeft een eigen levensmiddelenbedrijf; het loopt goed, maar het is duur; over 1917 kostte het f. 1.486,-. Er werd nogal gesmokkeld door inwoners van Reek; deswege werd zwaar gestraft; drie maanden gevangenisstraf; ½ jaar naar Frederiksoord, enz.; vooral voor het laatste hebben de heeren respect! Thans is de smokkelhandel vrijwel gedaan; men kan geen smokkelwaar meer krijgen.

Pastoor Suijs is bezig een liefdehuis te bouwen (Zusters van Veghel) met meisjesschool, voorloopig drieklassig, onder 3 leeken-onderwijzeressen. Hij moet geërfd hebben van Bremen, kassier te Rotterdam, een broer van den man, die aan den Bisschop van Den Bosch zoo’n groot kapitaal gaf voor kerkenbouw. B. en W. meenden, dat de bouw van het liefdehuis aan Pastoor Suijs f. 125.000 zou kosten.

Gemeente heeft sinds 1915 een contract met Staatsboschbeheer voor bebossching van 330 H.A. Jaarlijks wordt ongeveer 20 H.A. tot bosch aangelegd. De Raad besloot in 1915 tot dezen maatregel op voorstel van de beide wethouders, maar tegen den wensch van burgemeerster Gervers, die van het Staatsboschbeheer niets wilde weten.

Het landbouwonderwijs wordt trouw gegeven; de lessen trouw in praktijk gebracht. Minstens 75% van de landbouwers wonen op hun eigen; van de eigen plaatsen zullen er ± 50% onbelast zijn. Wethouder Smits is 82 jaar; ik zal hem wel niet weer terugzien!

Den 16 Juni 1922 bezocht ik vanuit Den Bosch de gemeenten Grave, Velp en Reek. In Reek zijn gelukkig geen partijschappen; bij de laatste raadsverkiezing werden de zeven aftredende raadsleden bij enkele candidaatstelling herkozen. Twee nieuwe woningen met Rijkspremie: eene arbeiderswoning (f. 1.500) en een kleine middenstandswoning (f. 1.995).

Als staanplaats voor woonwagens werd een terrein langs den weg naar Zeeland midden tusschen de gemeentebosschen aangewezen. Op het gevaarlijke daarvan gewezen; geraden de woonwagens te laten stationeeren bij den molen langs den Rijksstraatweg; en dan tevens eene kleine vergoeding toe te kennen voor het beschikbaar stellen door een van de 3 daar staande woningen, van drinkwater.

Voor de bebossching van de gemeentelijke gronden 320 H.A. werd een leeningsplan vastgesteld van f. 7.350,- geld op te nemen naar gelang van de behoefte. Die bebossching gaat snel vooruit. Doordat het werkloon thans duurder is, zal men met die f. 7.350 wel niet helemaal uitkomen. De jacht verpacht aan Van Baer en Grasso.

Als er kermis gevierd wordt, komt er geen kraam, geen muziek in de herbergen. Maar de menschen voeren vier dagen niets uit, en bezoeken druk de herbergen. Bij Raadsbesluit die vier dagen met één verminderd.

De boombelasting brengt circa f. 60 op van 600 boomen; vroeger lagen de wegen soms helemaal onder het hout; thans is dat veel beter. Klachten over den burgemeester van Cuijk; voor de vleeschkeuringswet hoort men onder die gemeente; tweemaal ter vergadering opgeroepen naar Cuijk, burgemeester was dan afwezig! Gemeente moet circa 4.000 M1 harden weg onderhouden; maasgrint.

Waterleidingen liggen op de grens van Zeeland en op die van Escharen. Worden uit ééne hand geveegd en gediept, 5 jr. door Reek. 5 jr. door Zeeland en 5 jr. door Escharen en zoo vervolgens. Nog klachten over den loswal aan het Reeksche wachthuis aan de Maas, als het water boven middelbaar peil staat; daaraan is niet veel te doen; de loswal ligt in het winterbed der rivier. Onder Reek is het autoverkeer op den dijk naar Ravenstein niet verboden; wel in de richting Grave.

Over den dienst van den veldwachter is men tevreden. Veel liefhebberij voor vrijwillige landstorm en voor burgerwacht; eigen schietbaan. Geen werkeloosheid op het moment; in den afgeloopen winter moest men 16 menschen aan werk helpen. Aan de verlegging van de Beersche overlaat kon men nog geen menschen geplaatst krijgen.

Pastoor Suijs is thans 81 jr.; heeft van den winter eene beroerte gehad; is thans weer geheel op krachten. Zijn liefdehuis is klaar; beantwoordt niet geheel aan de verwachting; in de eerste klasse (f. 1.000) komen er geen kostdames; de omgeving van Reek is niet mooi.

Staatsboschbeheer onderhoudt ook de oudere gemeentebosschen; ± 120 H.A.; deze worden gesnoeid enz.; gelukkig, want het was hard noodig. Ze worden thans goed verpleegd, en beloven thans een waardevol bezit te worden. De oude wethouder Smits is overleden; vervangen door Van Casteren, een slimmen geschikten boer. Wethouder Zegers is geheel versleten. Reek behoort met Escharen tot de 5 Nederlandsche gemeenten waar de belastingen in de laagste klassen het zwaarste zijn.