Gerard Strijards, inmiddels bij de BHIC-bezoeker bekend en berucht als verhalenschrijver, geeft in een trilogie gewijd aan de uiterlijke verschijningsvorm van Sinterklaas in de Lage Landen mét zijn gevolg aan Zwarte Pieten een historiografische herleiding. Zoals gebruikelijk met zijn geheel eigen visie, stijl en woordkeus.
Inleiding
Sint Nicolaas in een middeleeuws boek, c. 1390 (bron: Wikimedia Commons. Publiek domein)
Sint bestond voor 1568 als mythische heilige uit het Ottomaanse Rijk al lang en was vooral bekend als patroon van meisjes, op zoek naar huwelijkspartners, vrouwen die om zwangerschappen baden, ontheemde weeskinderen en vondelingen. Hij kwam uit Myra. Destijds in dat Rijk een administratief centrum voor de christelijke kerk. Na 1566 - het jaar van de Beeldenstorm - verschiet Sint van plaats en kleur. De goedheiligman wordt ontdaan van zijn Teutoonse en Ottomaanse plooi. En hij wordt een rechtercommissaris uit Madrid, op zoek naar goeien en stouten (wie zoet is krijgt lekkers wie stout is de roe) , getooid als inquisitoriale rechter met Moren als politionele assistenten die verdachten meesleuren in een juten zak naar Spanje. Hij draagt de bijbehorende rode mijter, die wijst op de hoofdtooi van de rechter die doodvonnissen en lijfstraffen mag opleggen en de Pieten zijn roededragers die lang niet mals zijn en gevreesd moeten worden.
Sonnius, de blind ambitieuze
Fransiscus Sonnius was een Brabo, geboren in Son in 1507. Hij was een echte bureaucratische carrièremaker in dienst van Philips II, de koning van Hispanje en landheer van de Lage Landen. Philips wilde een centralistisch gezag vestigen in die Landen. Daartoe introduceerde hij een nieuw belastingstelsel. Het voorzag in een systeem van progressieve inkomsten- en vermogensbelastingen, te innen door een centrale rijksbelastingdienst. Om die dienst te bemensen reorganiseerde Philips de ambtelijke organisatie van zijn rijk.
Portret van Philips II (Museo del Prado. Wikimedia Commons. Publiek domein)
Destijds was een koninkrijk een theocratie. De ambtenaren waren doorgaans geestelijken. Omdat Philips’ omvangrijke reorganisatie geweldige loopbaanperspectieven voor managers bood, waren veel ambitieuze knapen bereid geestelijke te worden. Daaronder Sonnius. Hij was uit op een hoge benoeming bij een soort voorloper van de Europese Unie: veel verdienen en macht uitoefenen binnen een gigantische centrale overheidsdienst zonder enige bekommernis om democratische legitimatie. Sonnius ging in Leuven aan de katholieke universiteit theologie studeren in 1528 en bekwaamde zich vooral in het kerkelijke staatsrecht van die dagen.
Hij werd aanhanger van de leer van de staatstheocratie: de gedachte dat tussen kerk enerzijds en staat anderzijds juist géén waterscheiding kon en mocht bestaan. En dat, ter rechtvaardiging van het absolute soevereiniteitsrecht van de koning als wereldlijk vorst. De monarch als gezalfde Gods. Van rechtswege niet onderworpen aan juridische principes die zijn staatsalmacht konden beteugelen of beperken. Het droit divin.
Wie als rijksambtenaar omhoog wilde, deed er goed aan deze staatshuishoudelijke ideologie te omhelzen en in wetenschappelijke verhandelingen met veel voetnoten in het Latijn uit te dragen. Want Keizer Karel V hád deze leer nodig ter rechtvaardiging van zijn centraliserende staatsleer, waarbij hij beoogde West-Europa geheel te onderwerpen aan de jurisdictiekring van zijn dynastie. Karel wilde, uiteindelijk, houd u vast, het Pausschap en het Keizerschap over het Heilig Roomse Rijk der Duitse Natie, in één persoon verenigen. De tiara, mijter en de koningskroon inéén. Karel liet daarvoor alvast een kroon maken. Daarin ziet men deze hoogheidstekenen inéén. Ze wordt ook wel de huiskroon van de Habsburgers genoemd. Je ziet de twee cornetten van de mijter, de driegelaagde kroon – die de jurisdictie in de hemel, de hel en op de wereld verzinnebeeldt – inéén. Karel was vast van zin deze aaneensmelting van rechtsmachtaanspraken er dóór te drukken op een groot mondiaal concilie, waarin deze amalgamering een geloofswaarheid zou worden. De godsdienst moest de humuslaag bieden voor de staatsleer.
Karel wilde alle staatsautoriteit herleiden tot de wilsuiting van één monarch. Die uit naam van God wetboeken zou afkondigen voor het hele rijk. Karel had daarvoor alleen nog juristen nodig, die zouden aantonen dat zulks Gods bedoeling was en dat daarzonder de Heilsgeschiedenis der mensheid zich niet kon voltrekken. Deze Sonnius uit Son was typisch een technocraatje dat daarbij Habsburg geweldig van dienst kon zijn. Hij hunkerde naar administratieve promoties. Dat kon je aan zijn gelaatstrekken aflezen. Die Sonnius werd dus raadsheer ten Hove. In Madrid. Eens kijken of hij dienstbaar genoeg was. Sonnius steeg in aanzien. Werd ook topbureaucraat voor de zoon van Karel: Koning Philips II van Spanje.
Sonnius als bisschop van Antwerpen (Rijksmuseum. Publiek domein)
Sonnius’ loopbaanperspectieven
Hij verzamelde vele kerkelijke ambten en kwam tot grote welstand via deze cumulatie van bijbanen, zoals tegenwoordig topambtenaren gewoon zijn te doen. In 1545 werd Sonnius eindelijk na veel intriges benoemd tot kerkelijk inquisiteur. Hij ging dus als rondreizend rechter-commissaris op opsporingsonderzoek naar ketters. In de Lage Landen. Hij trok de aandacht van zijn superieuren. Hij werd deswege afgevaardigd als expert naar het Concilie van Trente dat gaande was, en dat de kerkelijke geloofsleer en de bijbehorende bestuurlijke administratie opnieuw definieerde.
Zulks als reactie tegen de steeds sterker wordende godsdiensttwisten waarin Luther, Calvijn, Zwingli en Knox misstanden in de katholieke kerk trachtten aan de kaak te stellen. Daarin slaagden zij overtuigend. De kerkelijke organisatie begon zich nu te verschansen achter de contra-reformatorische recodificatie van geloof, bronnen van de geloofsleer alsmede mystieke dogmata en politieke stellingnames betreffende de oppermacht van de Paus. In een constante reeks reorganisaties ploegt een bekwaam bureaucraat zich vindingrijk naar voren.
De nieuwe bisdommen van 1559
Dat deed Sonnius, meesurfend op de wetsbesluiten van Philips over de nieuwe indelingen van de bisdommen in de Lage Landen. Die indelingen correspondeerden met nieuwe fiscale inspecties, want een bisschop was allereerst koninklijk ambtenaar en pas daarna zielenherder. Volgens het concilie kon je voortaan alleen maar bisschop worden als je gegradueerd theoloog was. Sonnius was dat. Hij solliciteerde dus naar de functie van bisschop. Het vak van de toekomst. Zoals nu een Euro-commissaris.
Sonnius dacht vooral aan het rijke Brabant. In Den Bosch kwam een bisschopzetel. Dat was net iets voor Sonnius. Die streek - de Meijerij en Kempenland - kende hij goed en hij wist waar fiscale afdrachten te innen waren. Sonnius, die zelf in diverse invloedrijke benoemingscommissies zat, werd de eerste bisschop van Den Bosch. Maar de Bosschenaren waren niet vergeten dat Sonnius ook inquisiteur was geweest. Zijn reputatie snelde hem vooruit. Oók, dat Sonnius bij ondervragingen gedurende het gerechtelijke vooronderzoek Moren bezigde als beulsknechten. Ik geef daarvan aanstonds een voorbeeld, waarin deze Moren gruwelijk te keer gingen. Want Sonnius gebruikte deze zwarte Noord-Afrikanen veelvuldig. Hij had er een hele verzameling van in zijn gevolg.
Die had hij opgedaan in zijn periode te Madrid, toen hij daar bezig was als inquisiteur. Tijdens zijn vooropleiding. Den Bosch sloot de poorten voor Sonnius. Toen hij aan kwam zetten om zijn kathedra, zijn zetel, in te nemen met die Moren in zijn gevolg. Sonnius moest uitwijken naar Geldrop, naar de zware donjon van het kasteel daar. De Kempenlanders moesten hem evenmin. Hij kon met zijn Moren zijn jurisdictie alleen ’s nachts uitoefenen, de goeien scheidend van de slechten. En rapporterend aan zijn gebieder te Madrid. Soms voerden zijn Moren slechten daarheen af. Hij was de eerste echte Sinnieklaas in de Lage Landen.
Bronnen
In de syllabi 6, 16 en 21 gaat Strijards op de authentieke canonieke bebronningen in. Deze vindt u op gerardstrijards.nl. Ze worden maandelijks voetnootsgewijs digitaal geactualiseerd.
