Onder het bordes van het oude gemeentehuis op de Markt in Etten-Leur was vroeger het cachot. Via een zware eikenhouten deur in het souterain kwam men in het cachot. Ondanks deze zware deur lukte het verschillende gevangenen uit te breken.
De cachotdeur (Foto: Museum De kunst van het leven, Etten-Leur)
Zingen verboden Belgische liedjes
Op 12 september 1831, tijdens de Belgische Opstand, werden er door een klant Belgische liederen gezongen in de herberg van Cornelis Boot op de Leur. De zanger werd gearresteerd en opgesloten in het cachot.
Naar aanleiding van het gebeurde stelde de burgemeester op 14 september 1831 namens de officier van de rechtbank in Breda een onderzoek in over de inhoud van de liederen. Alle aanwezigen in de herberg werden ondervraagd, maar niemand kon zich veel hierover herinneren. Alleen dat de protestantse godsdienst belachelijk werd gemaakt en dat de naam ‘Jan Kaas’ er in voorkwam.
Op 15 september 1831 brak de gevangen gehouden zanger uit de kelder van het gemeentehuis. Hij had waarschijnlijk hulp van buitenaf gekregen. dat bleek uit het verbogen ijzer.
Mogelijk had de zanger het lied gezongen waarin de volgende belastende zinnen voorkwamen:
Hoe zal Jan Kaas den Neus afvagen Wanneer de leeuw tot zijn ruwien De wormen uit zijn kaas zal jagen Tot spijt van Luther en Calvien
Spotprent op 'Koning Kaas' (Bron: Rijksmuseum)
De laatste zin laat zien dat er niet alleen sprake was van een vrijheidsstrijd maar ook van een strijd om het geloof. Sinds die tijd noemden de Belgen de Hollanders Kaaskoppen. Het bleef niet alleen bij liedjes. Er verschenen zelfs spotprenten van koning Willem I die door de Belgen Koning Kaas werd genoemd.
Twee lastige caféklanten
Op 26 februari 1838, bereikte om 12 uur ‘s middags de burgemeester het verzoek om 2 lastige klanten uit de nabij gelegen herberg ‘De Zwaan’ van Marijnis Oonincx te verwijderen. Daar aangekomen trof hij de gebroeders Pieter en Cornelis Batenburg aan, die het bevel om de herberg te verlaten niet opvolgden. Daarop werd besloten om ze te arresteren. Daar de arrestanten hevig verzet boden werd de hulp ingeroepen van andere burgers, waaronder de dorpsonderwijzer Gummarus Koopmans. Na veel weerstand gelukte het uiteindelijk ze op de zolder van het gemeentehuis te krijgen en daar op te sluiten.
De deur was nog niet gesloten of de ruiten werden kapot geslagen. Om verdere ravage te voorkomen besloot men om ze met behulp van veldwachter Caspar Meijer over te brengen naar de gevangeniskelder. Nauwelijks was hier de deur gesloten of ze begonnen de dichtgespijkerde luiken te verbrijzelen. Onmiddellijk werd de timmerman Jan van Rijen het bevel gegeven om ze te repareren.
Herberg De Zwaan in 1907 (Oude ansicht)
Om 18.00 uur diezelfde namiddag vernam de burgemeester dat ze waren ontsnapt. In de kelder aangekomen zag hij dat ze inderdaad verdwenen waren. Het kleine deurtje waardoor men gewoonlijk gevaarlijke gevangenen eten en drinken gaf was opengebroken en het slot verbrijzeld.
Even later kwam het bericht dat een van de ontvluchte gevangenen Cornelis Batenburg gezien was in de herberg van weduwe Rombouts. Direct trokken de veldwachters Caspar Meijer en Johannes van Rosmeulen er op uit om hem opnieuw te arresteren. Dit lukte, zij het met grote moeite.
Om 21.00 uur meldde voortvluchtige, Pieter Batenburg, zich bij de bode Andries van Broekhoven met verzoek om bij zijn broer te worden ingesloten, hetgeen gebeurde. De andere dag kregen ze, nadat ze hun naam en woonplaats hadden opgegeven en wellicht nog enkele vragen hadden beantwoord, hun vrijheid terug.
Ontmanteling van het cachot
De vloer tussen het parterre en het souterain in het oude gemeentehuis wordt vervangen, 1962 (Foto C. Th. Lohmann, bron: Stadsarchief Breda nr. CLO294808)
In 1962 werd de vloer tussen het parterre en het souterain in het oude gemeentehuis vervangen. Bij die werkzaamheden werd tevens de deur van het cachot verwijderd. Gelukkig is de deur bewaard gebleven, want de gemeente schonk deze aan het streekmuseum in het Paulushofje op de Markt in Etten-Leur.
Bron: Gegevens uit het Gemeente-archief Etten-Leur.
