Oordeel zelf: tussen 1825 en 1831 trok er onder verantwoordelijkheid van de Gouverneur een flink aantal taxateurs of schatters door de hele provincie om alle gebouwde en ongebouwde eigendommen van een waardering te voorzien ten behoeve van de nieuwe grondbelasting die de regering wilde gaan instellen. Het vaststellen van de belastbare opbrengst was logischerwijze een van de meest heikele onderdelen van het hele kadaster- en belastingplan.
Er hoorde natuurlijk ook een kaart bij het hele plan. De taxateurs begonnen met het maken van een beschrijving van iedere gemeente. Ze hebben hun rapport niet ondertekend. Zie hier wat ze over Schijndel te melden hadden in hun Tabel van klassificatie der grondeigendommen.
Algemeen
Ligging
De gemeente Schijndel ligt 7 mijl ten zuiden van de Zuid-Willemsvaart en ruim 2 mijl ten zuidoosten van ’s-Hertogenbosch, de hoofdplaats van het arrondissement.
Aangrenzende gemeenten
Schijndel wordt ten noorden begrensd door de gemeente Dinther en ten oosten door de gemeente Veghel. Ten zuiden grenst het dorp aan het grondgebied van Sint-Oedenrode en ten westen aan dat van de gemeente Sint-Michielsgestel.
Rivieren en beken
Schijndel ligt aan de rivier de Aa, die hier niet bevaarbaar is en slechts dient voor de lozing van het overtollige regenwater in deze gemeente.
Wegen
De grote weg doorsnijdt deze gemeente van oost naar west, en verder zijn er verschillende goed bruikbare buurtwegen.
Bodemreliëf
Het grondoppervlakte is heel egaal, maar aan de rivier helt het een beetje af.
Vruchtbaarheid van de grond
De grond is van goede samenstelling en wordt met zorg bebouwd op grote, middelbare en kleine akkers. Stukken bestaan uit heidegrond, die door de landbouw verbeterd zouden kunnen worden, terwijl andere heidegrond niet voor verbetering geschikt is. Er zijn ook moerassen die niets opleveren.
Landbouwproducten
De grondopbrengsten bestaan uit rogge, boekweit, haver, klaver, spurrie, hooi, beestenvoer en aardappelen. Olieachtige planten zijn er vrijwel niet, omdat de grond zich daar niet voor leent. Een gedeelte van de grond van de gemeente is met bossen en opgaande bomen beplant.
Paardenfokkerij en vee
Er worden weinig paarden gefokt. Het grootste gedeelte dat voor de landbouw nodig is wordt elders gekocht. Het gras dat de paarden overlaten wordt gegeten door het vee en de kudden schapen.
Nijverheid
De voornaamste tak van nijverheid is de landbouw. Er wordt alleen handel gedreven in de opbrengst van de grond en in boter.
Huizen
Schijndel bestaat uit het centrum, dat vrijwel in het midden van de gemeente ligt, aan de weg van Berlicum naar Sint-Oedenrode. Daarnaast zijn er de gehuchten Wijbosch, Lutteleind, Borne, Broekstraat en Elschot. De hoofdplaats heeft goede en minder goed gebouwde huizen. De gehuchten zijn onbeduidend en bestaan slechts uit enkele boerderijen, kleine huisjes en hutten.
Bevolking
De totale bevolking van de gemeente telt 3.978 personen.
Ongebouwde eigendommen
Landbouwgrond
De landbouwgrond is verdeeld in 5 klassen.
De 1e klasse heeft heel goede zandgrond met een humuslaag van 3 tot 4 decimeter diep op een minder goed zandbed. De bovenlaag is geschikt voor de teelt van rogge, boekweit, aardappelen, haver en klaver, waarvan men het land niet braak laat liggen. De getaxeerde waarde per bunder is ƒ 36,00.
De 2e klasse bestaat eveneens uit goede zwarte zandgrond, maar ligt verder van de gemeentekom en is geschikt voor dezelfde teelt als de 1e klasse. Geschat op ƒ 28,00.
De 3e klasse is goede grijze zandgrond, hoog of laag gelegen, op een roodachtig onderbed, die na sterke bemesting slechts geschikt is voor de teelt van rogge en boekweit. Geschat op ƒ 18,00.
De 4e klasse is lage zandgrond met een teelaarde van 2 tot 3 decimeter diep, ver van de kom gelegen. Deze grond kan alleen met sterke bemesting geschikt gemaakt worden voor de teelt van zomergewassen. De waarde wordt geschat op ƒ 10,00.
De 5e klasse is grond van sinds kort ontgonnen heide. Geschat op ƒ 4,00.
Moestuinen
De moestuinen zijn verdeeld in twee klassen en liggen bij de woningen.
De 1e klasse bestaat uit met fruitbomen beplante moestuinen op goede 1e klasse landbouwgrond. Daar legt men zich toe op groenteteelt. Door de goede groeivoorwaarden en de goede fruitopbrengst is de schatting een derde hoger dan de landbouwgrond van de 1e klasse, namelijk ƒ 50,00.
De moestuinen van de 2e klasse liggen op verschillende landbouwgrondklassen. De grond is met weinig groenten en fruitbomen beplant, waarvan de opbrengst voor eigen gebruik van de eigenaar dient. Geschat als landbouwgrond van de 1e klasse op ƒ 36,00.
Boomgaarden
De boomgaarden in Schijndel liggen op door heggen omsloten stukken grond nabij de woningen, beplant met verschillende soorten fruitbomen op een met graszoden bedekte ondergrond. Geschat op ƒ 50,00.
Weilanden
De weilanden, die vaak gebruikt worden als landbouwgrond, liggen rondom de boerderijen en aan de rivier de Aa. Ze zijn in 5 klassen verdeeld.
De 1e klasse weilanden liggen op de beste landbouwgrond en leveren uitstekende beweiding op. Ze zijn daarom geschat op ƒ 36,00.
Weilanden van de 2e klasse liggen merendeels bij de rivier de Aa en leveren overvloedig maar geen best gras op. Geschat op ƒ 28,00.
De weilanden van de 3e klasse geven schrale beweiding en liggen op redelijke zandgrond met een lemige ondergrond. Geschat als de 3e klasse landbouwgrond op ƒ 18,00.
De 4e klasse bestaat uit ver van de woningen gelegen lage kille weilanden, die met een sterke bemesting weinig en zuur gras opleveren, op 4e klasse landbouwgrondland. Geschat op ƒ 10,00.
De 5e klasse: dat zijn lage zure, met waterplanten begroeide of met heide doormengde weilanden, die weinig schraal gras opleveren. Geschat op ƒ 4,00.
Bossen
De bossen bestaan uit houtwallen met opgaande bomen. Men heeft ze in 3 klassen verdeeld.
De 1e klasse ligt op leemachtige zandgrond en is begroeid met goed groeiend eiken- en elzenhout, dat om de vijf jaren gehakt wordt. Geschat op ƒ 24,00.
De 2e klasse is op minder goede grond en meer afgelegen aangeplant met redelijk groeiend eiken-, berken- en elzenhout, dat om de 5 tot 6 jaar gehakt wordt. Geschat op ƒ 14,00.
De 3e klasse is hakhout op heidegrond aangelegd, met hier en daar enkele struiken. Geschat op ƒ 3,00.
Dennenbossen
De dennenbossen liggen op heidegronden en worden in 3 klassen verdeeld.
De 1e klasse dennenbossen liggen op goede heidegrond, niet dicht beplant en redelijk groeiend. Per bunder geschat op ƒ 8,00
De 2e klasse is minder goede heidegrond met jonge dennen regelmatig beplant. Geschat op ƒ 5,00.
De 3e klasse is schrale heidegrond met weinig jonge dennen. De geringe waarde toegekend van ƒ 2,00.
Opgaand geboomte
De opgaande bomen zijn voor het grootste gedeelte op gemeentegrond geplant en in 3 klassen verdeeld.
1e klasse: Dit zijn de goed groeiende eiken- en berkenbomen, dicht geplant op vrij goede grond. Geschat op ƒ 14,00.
2e klasse: De eiken-, goede wilgen- en berkenbomen die geplant zijn op de afgegraven gedeelten langs de wegen. Geschat op ƒ 8,00.
3e klasse: De slechte berkenbomen op de afgegraven gedeelten langs de wegen. Geschat op ƒ 2,00.
Wegen en dreven
Particuliere wegen, die aangelegd zijn voor de landbouw en die van de daarlangs liggende landbouwgronden zijn afgenomen, zijn in 5 klassen verdeeld:
1e klasse ƒ 28,00; 2e klasse ƒ 18,00; 3e klasse ƒ 10,00; 4e klasse ƒ 4,00; 5e klasse ƒ 1,00.
Heide
De heide is in 3 klassen verdeeld.
1e klasse: De heidegronden en broekgronden, waar in droge zomers enige beweiding is. Per bunder geschat op ƒ 2,00.
2e klasse: De afgegraven gedeelten heidegronden die ontgonnen kunnen worden. Geschat op ƒ 1,00.
3e klasse: Louter heide die slechts de gewone heideplant oplevert. Geschat op ƒ 0,25.
Recreatiegronden
De recreatiegronden zijn geschat als landbouwgrond in de 1e klasse ingevolge de wet, dus op ƒ 36,00.
Dijken
De dijken van het kanaal de Zuid-Willemsvaart worden volgens een bestaand besluit door het hoofdbestuur geschat.
Moerassen
In de moerassen, die grotendeels onder water staan, groeit in droge zomers niets dan weinig en zuur gras. Een waarde toegekend van ƒ 1,00.
Water
Het water in de heide (alleen maar vennen), evenals ander water dat niets opbrengt, is op het minimum per bunder geschat op ƒ 0,25.
Kanalen
Het kanaal de Zuid-Willemsvaart zal volgens een besluit van het hoofdbestuur afzonderlijk door hen geschat worden.
Gebouwde eigendommen
Windgraanmolen
De bij het dorp gelegen windgraanmolen is een houten standaardmolen, met twee paar stenen die tegelijkertijd kunnen werken. De eigenares, de weduwe G. van de Wiel, heeft de molen zelf in gebruik. Het zuiver inkomen van dit bedrijf, na aftrek van eenderde voor verval, kosten van onderhoud en herstel, wordt geschat op ƒ 750,00.
Rosoliemolens
De rosoliemolens zijn aangeslagen naar gelang de ruimte van het gebouw, de bedrijfsmatigheid en de omzet. Ze zijn in twee klassen verdeeld.
De 1e klasse is een molen in een ruim gebouw met één bank en twee zware loperstenen. Geschat op ƒ 36,00.
2e klasse: een minder goed gebouw met één bank en twee gewone loperstenen. Geschat op ƒ 20,00.
Bier- en azijnbrouwerij
De bier- en azijnbrouwerij ligt in sectie D.20 en verkeert in een goede staat van onderhoud. De brouwerij heeft een ketel met een inhoud van 44 vaten en 33 tonnen, een tweede ketel van 15 vaten, een kuip van 15 vaten en 33 tonnen en een van 10 vaten en 31 tonnen, tevens een geilkuip, vaatkelder , mouterij en bergplaats, alles zeer goed ingericht. Het zuiver inkomen is geschat op ƒ 90,00.
Brouwerijen
De twee brouwerijen zijn gezien het verschil in inrichting en gebouw in twee klassen verdeeld.
1e klasse: De brouwerij in sectie A.1009 heeft een ketel met een inhoud van 24 vaten en 16 kannen, een roerkuip van 11 vaten en 72 kannen, die tegelijkertijd dient als geilkuip, een kleine vaatkelder en twee koelbakken, alles in een vrij goed gebouw. Het zuiver inkomen is geschat op ƒ 30,00.
2e klasse: De brouwerij in sectie A.971 heeft een ketel van 28 vaten en 73 kannen, een roerkuip met een inhoud van 12 vaten en 64 kannen, die tegelijkertijd dient als geilkuip met 2 koelbakken. Alles in een matig onderhouden schuur ondergebracht. Schatting van het zuiver inkomen is ƒ 24,00.
Looierijen
De leerlooierijen in Schijndel zijn geschat naar gelang het aantal kuipen en de grootte van het gebouw, en daarom in vier klassen verdeeld.
1e klasse: deze looierij ligt in sectie D.165 en heeft 6 looikuipen en 2 ruime stenen kuipen, als mede de nodige kalk- en loofkuipen, alles in een goede staat van onderhoud. Het zuiver inkomen is geschat op ƒ 36,00.
2e klasse: ligt in sectie D.23 en heeft 4 looikuipen, 6 loofkuipen en 1 kalkkuip met een touwerij (een leerwerkplaats), alle middelmatig onderhouden. Schatting van het zuiver inkomen ƒ 20,00.
3e klasse: deze leerlooierij ligt in sectie D.36 en heeft 3 looikuipen en enige kleine boven de grond staande loofkuipen. Zuiver inkomen geschat op ƒ 16,00.
4e klasse: deze ligt in sectie D.161 en heeft 1 looikuip. Geschat op ƒ 10,00.
Huizen
De huizen in Schijndel zijn gezien de onderliggende verschillen verdeeld in twaalf klassen. Zij worden over het algemeen door de eigenaar zelf bewoond of met boerderij en schuren verhuurd.
Het huis van de Hervormde gemeente van Schijndel, vroeger de pastorie, heeft twee voorkamers, een opkamer en een keuken en boven twee voor- en twee achterkamers. Het is goed ingericht en valt als enige in de 1e klasse. Geschat op ƒ 90,00.
De 2e klasse heeft huizen met 5 benedenkamers, twee keukens en boven twee beschoten bovenkamertjes. Geschat op ƒ 75,00.
De 3e klasse heeft huizen met een grote en twee kleine kamers, twee keukens, zeer goed onderhouden. Geschat op ƒ 63,00.
De 4e en 5e klasse zijn huizen van kleine middenstanders in het centrum van de gemeente. Geschat op ƒ 54,00 en ƒ 45,00.
De 6e en 7e klasse zijn huizen van winkeliers en de voornaamste boerenwoningen. Geschat op ƒ 36,00 en ƒ 27,00.
De 8e en 9e klasse bestaan uit boerenwoningen met kamer en keuken, goed ingericht of woningen van kleine winkeliers. Geschat op ƒ 21,00 en ƒ 15,00.
De 10e en 11e klasse zijn arbeiderswoningen. Geschat op ƒ 9,00 en ƒ 6,00.
De 12e klasse bestaat uit hutten. Geschat op ƒ 3,00.
Gedaan en gesloten te ……., op …………..
De schatter, …………..
De controleur, …………..
