Sociaal bevlogen Petrus van Cooth laat Esch legaat na

In de familie van Petrus van Cooth kwamen verschillende medici en juristen voor en ook bekleders van ambtelijke en geestelijke functies. De gedachte om zijn vermogen grotendeels te vermaken ten behoeve van het voortgezet onderwijs, kwam volgens zijn testament voort uit de denkbeelden die zijn al in 1862 overleden vader had. Petrus Franciscus van Cooth was een sociaal bevlogen man, die oog had voor veel maatschappelijke misstanden en problemen en, middels zijn legaat, zeker van plan was daarin verandering te brengen. Zowel van Cooth als zijn vrouw W.J.M. Suys kwamen uit welgestelde families. 

Zijn testament voor Esch

In een van zijn testamenten lezen we: Onder de hierna vermelde voorwaarden en bepalingen vermaak ik aan de gemeente Esch het landgoed Groenendaal met de daarbij gelegen Groote hoeve bewoond door M. Schoones en tot die hoeve behoorende gronden.(1) Bij testament verleden voor de notaris Rits te ’s-Hertogenbosch dd. 24 december 1900 werd aan de gemeente Esch nog vermaakt de Kleine hoeve met tot die hoeve behorende gronden, te weten die gelegen rechts van de eikenlaan, lopende tussen het huis Groenendaal en de Kleine hoeve.

Aan dit legaat zijn lasten en verplichtingen verbonden. Zo moet de gemeente Esch de bejaarde dienstmeid Dien Bosch jaarlijks haar leven lang een som van tweehonderdenveertig gulden betalen. Na haar overlijden moet het geld besteed worden aan het onderwijs. Verder bepaalde hij: De opgaande bomen, die bij mijn overlijden op het landgoed Groenendaal staan en genoegzaam uitgegroeid zijn, zullen verkocht en het huis zal afgebroken worden en gesloopt, of althans zoover veranderd en verbouwd worden, dat het ophoude een bepaald buitenverblijf te zijn; de zuivere opbrengst van de verkochten boomen en de afbraak, zoo deze er is, zal besteed worden tot delging van gemeenteschulden, alles tot belooning der gemeente Esch voor hetgeen door haar in het belang van onderwijs en van aanleg en onderhoud van kunst- en andere wegen gedaan is.

Een gedeelte van de zuivere opbrengst van het legaat mag ook gebruikt worden voor de verbetering van de veestapel in Esch. Verder is het zijn verlangen, dat de in het legaat bedoelde gronden “nimmer verkocht worden maar steeds eigendom van de gemeente zullen blijven”.

Huize Groendaal

In de late middeleeuwen kende Esch tien hoeven die omringd werden met een gracht. Gezien de betrekkelijk kleine omvang van Esch mag het als bijzonder beschouwd worden dat er in en om Esch zoveel hoeven gelegen hebben, waarvan het water uit de afzonderlijke, omringende grachten in verbinding stond met de Essche Stroom. Een van deze hoeve was de Esselair. (3) Het goed de Esselair wordt al vermeld in 1372. (2). Het was een omvangrijk goed en uit deze hoeve zijn in Esch verschillende hoeven afgesplitst waaronder huize Groenendaal. In 1500 is Mr. Franck van Groenendaal, scholaster en kanunnik te St.Oedenrode de eigenaar. Wellicht dat de naam van de hoeve afgeleid is van deze eigenaar.(3) In 1720 werd het omschreven als: “eene bovenhuysinge, stallinge, schure, met een borgerlycke woningh off speelhuys en 13 lop. Land, met schone plantagien van Eijcken, Willigen ende andere bomen, soo op de laanen als op de gemeente voor ende om deselve hoeve, 80 lop. Omtrent de Dommel onder Esch, Hall-Boxtel en Vught.(4)

De lijst van eigenaars van “Groenendael” zijn terug te voeren tot de 15^de eeuw en de verpondingsregisters van Esch vanaf 1665.(5)

In 1798 was Thomas Lambertus de Leeuw eigenaar van het pand en via vererving kwam huize Groenendaal in handen van Anna Elisabeth Maria van Velddriel. Zij was een dochter van Johannes J. van Velddriel en Isabella M. Princen. Anna trad op 6 oktober 1800 te Helvoirt in het huwelijk met Mr. Gerardus B. Verheyen. Deze was wethouder van de stad ’s-Hertogenbosch en regent van het R.K. Weeshuis aldaar en lid van de Hooge Vierschaar der stad en Meijerij van Den Bosch. Hij overleed op 1 juni 1835 is zijn huis Groenendaal te Esch. Zijn vader Johannes Baptist Verheyen was afkomstig uit een familie van lakenhandelaren. Hij was een Brabantse landeigenaar en bestuurder en maakte deel uit van het Staatsbewind en had zitting in de Staten-Generaal. 

Vermoedelijk is het de bedoeling geweest om Groenendaal te verkopen  nog voor het overlijden van Mr. Gerardus. B. Verheyen in 1835. Notaris H.A. Bijvoet  maakte bekend dat: “De Buitenplaats Groenendaal, eene bouwmanswoning en een bouwhoeve”  en andere goederen onder de hamer kwamen. De verkoping zou geschieden op maandag 19 augustus 1833 te ’s-Hertogenbosch, in het Koffijhuis de Plaats-Roijaal, bewoond door M. Janssen.

Bij deze verkoop wordt Groendaal omschreven als: een buitenplaats gelegen onder Esch, bestaande in: Eene Kapitale Heeren-Huizinge, waarop zich bevindt een kostbaar accuraat gaande uurwerk met slaande klok en wijzerplaat. Voorts voorzien van negen modern gestukadoorde en behangen kamers, provisiekamer, meidenkamer enz. Voorts nog een neerhuizinge met mangelkamer, washuis, fournuis en bakhoven, een groot koetshuis met stallinge met nog een schuur en een schop enz. Dit alles te samen werd ingezet met de slagen op fl. 6125,00

Er heeft echter geen verkoop van goederen plaatsgevonden want na het overlijden  van Mr. Gerardus B. Verheyen erfde zijn zoon Leonardus J. Verheyen alle goederen van zijn vader in Esch. Het bloed kruipt waar het niet gaan kan want in 1842  werd Leonardus bij K.B benoemd als de 5^e burgemeester van Esch. Hij bleef in functie tot zijn overlijden op 18 december 1885, en had dus een ambtsperiode van meer dan 43 jaar, de langste van alle Essche burgemeesters. Hij bleef ongehuwd en benoemde zijn neef Petrus F. van Cooth tot zijn enige en algehele erfgenaam.

Benieuwd hoe het verder gaat met de verkoop van de Groote en Kleine Hoeve?

Lees het hele verhaal hier verder