Aanleiding tot dit verhaal vormt de interesse van mevrouw Trix van der Zee, wonende in Bergen op Zoom, in de geschiedenis van haar directe voor familie als schippers. Zelf is zij geboren op het schip Catharina II, die op de onderstaande foto ligt in de oude binnenhaven van Bergen op Zoom met op achtergrond het Arsenaal.
De Catharina II in de binnenhaven van Bergen op Zoom, op achtergrond het Arsenaal (Foto: Bartholomäus Wosyka. Bron: West-Brabants Archief, nr. BOZ102000602)
Alvorens het te hebben over de familie Van der Zee in Bergen op Zoom lijkt het een idee te beginnen met wat voorvaders.
De familienaam oorspronkelijk Rykles en vanaf 1811 Van der Zee
Vóór 1811 is Rykles, een patroniem dat op verschillende wijzen wordt geschreven, in ieder geval zijn het turfschippers. In 1811 vindt Napoleon dat iedereen een achternaam moet hebben. De familie kiest voor de naam Van der Zee.
Gorredijk : de locatie van herkomst
Het Friese Gorredijk is de plaats van herkomst. Het gebied is de achtste grietenij in Friesland en wordt Opsterland genoemd. De grietmannen vormen het bestuur tot 1851, want dan wordt de Gemeentewet van Thorbecke ingevoerd. Dan worden de gemeenteraden en de colleges van burgemeester en wethouders de besturen.
De grietenij Opsterland omhelst veel veengronden en dus turfwinning. Het dorp, ook genoemd “den vlekke”, Gorredijk is door de turfwinning ontstaan. Door het centrum van Gorredijk loopt de Opsterlandse Compagnonsvaart. Een mooie vaart voor afvoer van turf naar het westen met de grote steden.
Gorredijk op een kaart van de grietenij Opsterland (toegeschreven aan Jan Luyken, 1718. Bron: collectie Rijksmuseum nr. RP-P-AO-2-23C-8-1)
De familie nog in Gorredijk
Veen en turf zijn voor het gebied Opsterland een economische factor, dus ook voor de familie. Zo verkoopt een familielid in 1842 als veenbaas een turfschuur.
Maar dan de familielijn naar Bergen op Zoom. Gerrit Jacobs van der Zee, geboren in 1794, heeft in Gorredijk op 9 maart 1814 als schippersgezel, gesterkt door zijn vader, oud-schipper, Jacob Rykles van der Zee uit een erfenis het schuiteschip “de zes Gebroeders” gekocht. Drie dagen later trouwt hij met de vrouw die ook in de erfenis deelt. Hij kent als woonplaats Gorredijk in Friesland. Op enig moment vaart hij met het schip “de Drie Gebroeders”. Het echtpaar leeft op de boot en vaart ook naar Rotterdam met hun handel. Hun zoon Jacob Gerrits wordt daardoor geboren te Rotterdam op genoemde boot liggende in de Maas op 9 juli 1821. Gerrit Jacobs van der Zee overlijdt op 30 oktober 1859 te Rotterdam, zijnde geweest schipper.
Zoon Jacob Gerrets van der Zee trekt naar Sint Philipsland
Zoon Jacob Gerrits (Gerrets, volgens zijn geboorteakte) van der Zee, geboren dus te Rotterdam op 9 juli 1821, zijnde schipper, huwt Sint-Philipsland op 16 januari 1852 met Pieternella Cornelia de Ruijter uit die plaats. Hij wordt ingeschreven bij zijn schoonvader, geboren en gedoopt in Sint Philipsland in Zeeland. De vader van Pieternella is beurtschipper.
Huijbregt de Ruijter woont op huisnummer A 4 in het dorp. Op de inwonerslijst van huis A 4 komen twaalf schippersknechten voor en Jacob Gerrets van der Zee als schipper.
Huis A 4 staat links naast het grote huis op een foto van c. 1935-1939. Het huis staat bij de opgang naar de Zeedijk (prentbriefkaart, S. Ochtman & Zn. te Zierikzee. Bron: Gemeentearchief Tholen, fotonummer PL_002_188)
De weduwe van Huijbrecht de Ruijter verkoopt het huis in 1888 aan een derde. Huibrecht van der Zee zal dan al elders op het dorp wonen of dan gaan wonen.
Het schip van Jacob
In 1855 vernoemt Jacob de door hem gekochte boot naar zijn vrouw. Dus het tjalkschip heet Pieternella Cornelia. De naam komt terug in onderstaande akte.
Hij heeft geld geleend en de schuldeisers zijn de scheepstimmerman en grofsmid te Grouw
Jacob verlaat Sint Philipsland
Hij staat ingeschreven in Sint Philipsland tot 12 december 1881. Hij is daar hertrouwd en vertrekt naar Lemmer. Jacob overlijdt op 13 januari 1882 in Lemsterland. Jacob heeft uit het eerste huwelijk meerdere kinderen. Twee zonen, Gerrit en Huibrecht, worden schipper. Ook zij brengen weer schippers voort.
Zoon Gerrit, zijn zoon Jacob en diens zonen Ferdinand en Gerrit
Een zoon vaart heel Nederland rond, maar gaat via de Rijnvaart ook naar Duitsland. Deze zoon is Gerrit van der Zee. Hij wordt op 24 november 1855 te Rotterdam geboren en woont in Sint Philipsland ten tijde van zijn huwelijk met Rinske de Jong in Rohel, Schoterland, op 12 december 1875. Op 21 november 1878 met schip in Rohel ingeschreven. Op 10 januari 1882 vertrokken naar Heusden vanuit Schoterland. Gerrit krijgt een zoon Jacob van der Zee, geboren 13 april 1877 te Rohel (Schoterland), ouders wonende te Sint Philipsland. Rohel ligt tegen het Tjeukemeer in noordoostelijke richting. In 1907, wonende in Arnhem, vaart hij met het stalen sleepschip Hendrika. Na 1925 wordt het schip ook nog in 1933 gemeten.
Zoon Ferdinand, geboren 11 februari 1909 in Ruhrort (Duitsland), laat in 1939 de Ferntrans bouwen. Een gebeurtenis die in de pers volop aandacht krijgt. Het schip voldoet aan “alle moderne eischen”. Volgens het Rotterdamsch Nieuwsblad van maandag 28 augustus 1939 vaart het nieuwe schop 25 augustus 1939 Duitsland in. Zes dagen later breekt WO II uit. Dan eerste vaarbericht na de oorlog in Het Vrije Volk : democratisch-socialistisch dagblad op zaterdag 29 maart 1947. Het schip passeert op 28 maart Hansweert met als bestemming Basel.
Jacob overlijdt op 18 december 1946 aan de Havendijk te Zwartsluis op m.s. Ferntrans. Zijn zonen Gerrit en Ferdinand varen verder op de Rijnvaart met hun zaak in Mannheim tot 1990.
In 1963 wordt overigens een nieuwe Ferntrans gebouwd, een motortankschip.
Over zoon Huibrecht en zijn nageslacht, die via Halsteren in Bergen op Zoom terecht komt, lees je in deel 2
Voer dit binnenschip onder Rijnvaartpatent en de privileges van de Herziene Rijnvaartacte van Mannheim van 1861? Kortom: mochten de Duitsers het niet stremmen en in beslagnemen tijdens de vaart op Bazel? Dat, omdat het voer in tijd van oorlog, terwijl het Koninkrijk der Nederlanden nog niet in oorlog was met Duitsland. Wat gebeurde er met het vaartuig na 15 mei 1940, de dag van de militaire capitulatie door generaal Winkelman als burgerlijk Nederlands soeverein gezag?
Willem Kruf
zei op 15 augustus 2023 om 16:09
Het antwoord op die vraag blijf ik schuldig. Wat ik wel weet is dat een dochter van schipper
Jacob van der Zee, wonende in Arnhem, op 15 november 1914 in Bergen op Zoom wordt geboren. De aangifte van de geboorte wordt mede gedaan door schipper Huijbrecht van der Zee, waarover meer in deel 2.
Willem Kruf
zei op 16 augustus 2023 om 11:47
Kees Touw van de website https://schepen-en-schippers-van-bergen-op-zoom.jouwweb.nl
tipt mij over een schip van Gerrit van der Zee, geboren in 1855: "Hij betaalde 1890/91 Patentbelasting voor de houten praam Petronella Cornelia, een schip van 100 ton. Er stond bij dat hij niet in een vaste beurt voer. "
Strijards
zei op 16 augustus 2023 om 16:09
Een Rijnvaartpatent is een officieel vaarbewijs voor de Rijnvaart. Het vereist een aparte opleiding en je moet aparte examens doen in het Rijnvaartpolitiereglement. Haal je dat, dan krijg je een certificaat: het Rijnvaartpatent. Waar Kees Touw het over heeft, is een soort fiscale heffing op verrichte diensten. Wie een Rijnvaartpatent bezit, heeft nogal wat vaarprivileges. Ook buiten de vaart op de Rijn, omdat sommige watergangen met de Rijn gelijk worden gesteld. Gek genoeg geldt bijvoorbeeld De Maas soms als Rijn. Wat het belangrijkste is, is dat de schipper met het patent immuun is voor de rechtsmacht van de Rijnoeverstaten. De Internationale Rijnvaartrecht te Straatsburg ziet erop toe dat deze staten dat respecteren, ook in tijden van oorlog of beleg. Omdat, uiteraard, de oeverstaten die in oorlog met elkaar zijn, de ladingen niet aan elkaar gunnen en het schip evenmin. De schipper kan daarop een beroep doen. En dat wordt vaak nog ingewilligd ook. Daarom mijn vraag: dit motorschip voor onder neutrale vlag naar Bazel toen de oorlog met Nederland uitbrak. De Duitse autoriteiten hadden voor dergelijke schepen belangstelling, omdat ze die wilden inzetten bij de invasies in Engeland, mits de boeg gekopt was, als landingsvaartuig. Dit schip was hoogst modern en bezat zelf voortstuwingsvermogen.
Willem Kruf
zei op 16 augustus 2023 om 17:51
De opmerking over inzet van schepen bij invasie van Engeland door Duitsers. Zie deel 2 van het verhaal. Trix van der Zee maakt soortgelijke opmerking.
Hij heeft geld geleend en de schuldeisers zijn de scheepstimmerman en grofsmid te Grouw
