Naast zijn werk als grof- en hoefsmid, met alle daarbij behoren de nevenwerkzaamheden, bestond het smeedwerkook voor een belangrijk deel uit het vervaardigen van ijzeren weefspoelen die bij thuiswerkers in en rond Lieshout ingebruik waren. Geleidelijk aan kreeg Frans meer klanten en werd er ook geleverd aan textielfabrieken, aanvankelijk vooral in Helmond en Tilburg. Nadat de weverijen overschakelden van ijzeren op houten spoelen, schakelt Frans - om te kunnen blijven leveren - ook over op de fabricage van houten spoelen.
Door de uitbreiding van de textielindustrie krijgt Frans steeds meer werk, met als gevolg dat er in 1870 een echte fabriek ontstaat, die tot in Twente toe spoelen en daarnaast ook andere weverijbenodigdheden levert. Hij bouwt een nieuwe smederij tegenover zijn woonhuis aan de Dorpstraat. Bij machinefabriek Begemann in Helmond wordt rond 1880 een stoommachine gekocht en een complete inrichting voor het fabriceren van weefspoelen. Het gebouw wordt uitgebreid en er wordt een houtloods geplaatst. In 1892 wordt het hoofdgebouw gebouwd, waarin tevens het kantoor wordt gevestigd. In 1898 wordt een houtzagerij bijgebouwd, met daarin een bomenzaag om de aangekochte bomen beter en sneller te kunnen verwerken.
"Den Tip"
Naast weverijbenodigdheden wordt het assortiment uitgebreid met allerlei andere houtwaren en o.a. stoelen. In 1911 vond een uitbreiding plaats door aanbouw van een stoelenfabriek. Iedere uitbreiding leidde telkens tot de aanschaf van een nieuwe stoommachine met een grotere capaciteit. In 1910 werken er ongeveer 35 arbeiders bij de houtwarenfabriek en heeft de fabriek zijn grootste personeelsbestand dat gehandhaafd zal blijven tot ongeveer 1930. In de volksmond wordt de fabriek ook wel “Den Tip” genoemd vanwege de ligging van de fabriek op een punt grond tussen Lankelaar (“’t Dijkske”) en de Dorpsstraat.
In 1914 kwam de jongste zoon van Frans Merkelbach (Grard) terug van het seminarie en werd er speciaal voor hem een breierij/kousenfabriek “Kousenfabriek Lieshout” opgericht. Deze fabriek werd gebouwd achter de bestaande houtwarenfabriek. In 1920 wordt de kousenfabriek samengevoegd met de houtwarenfabriek met dezelfde vennoten. De kousenfabriek werd opgeheven in 1945 omdat het Nederlandse leger niet voldoende soldatenkousen meer bestelde en omdat deze fabriek niet voor de Duitsers had willen werken. In 1920 werkten hier drie meisjes en zes vrouwen.
Vanuit Twente terug naar Lieshout
In 1919 overlijdt “Franske de Smed”. Drie zonen volgen hem op: Roel, Marinus en Grard. In 1944 overlijdt Roel, de oudste firmant. Opvolger wordt zijn neef, Gerhard (geboren 24 juni 1903 te Enschede). Gerhard was de zoon van zijn oudste, eerder overleden broer Hendrik, die voor de verkoop van weverijbenodigdheden naar Twente was verhuisd en daar getrouwd.
Gerhard werd in Lieshout “Broer” genoemd. Zijn oom Gerard woonde namelijk ook nog thuis; om verwarring te voorkomen werd hij daar “Broer” genoemd. De ouders van Gerhard, Hendrik en zijn vrouw Hermina, waren jong gestorven en na hun overlijden (Gerhard was toen 7 jaar) kwamen hun kinderen naar Lieshout bij hun grootouders wonen. Oom Roel nam na zijn trouwen de zorg voor deze kinderen over.
In 1957 treedt Marinus uit als vennoot. In 1958 treedt Grard uit en wordt opgevolgd door zijn zoon Frans, die later in Lieshout een bedrijf start voor de fabricage van inklapbare houten veilingkistjes: “Matepa”. Met ingang van 1964 wordt de fabriek voortgezet door Gerhard (“Broer”) samen met zijn zonen Henk en Beda. In 1983 treedt Beda uit; hij start in België een handelsbedrijf in boenwas en beitsen. Henk zet alleen de zaak voort. Hij verplaatst de fabriek in 2007 naar
het bedrijventerrein De Stater. Zijn zoon Geert-Willem neemt daarna de zaak over. De werkzaamheden worden daar nu door hem in afgeslankte vorm doorgezet.
De voorzijde van de oude fabriek aan de Dorpstraat wordt rijksmonument. Hierin zijn nu enkele woningen gesitueerd. De rest van de houtwarenfabriek en kousenfabriek is afgebroken.
Foto rechts: Dorpsstraat 90, voorheen Dorpsstraat A150 Lieshout. Woonhuis Gerhard Merkelbach, vennoot fa. F.merkelbach & Co. met gezin. Gebouwd 1935 door de gebroeders Frans en Janus Van den Heuvel, aannemers te Lieshout. Architect Rooijackers Eindhoven.
Meer informatie is te vinden in het boek “350 jaar familiegeschiedenis” van Rudolf Merkelbach
