“Dan liever de lucht in!” zouden de befaamde laatste woorden van Jan van Speijk zijn geweest voordat hij zijn boot liet exploderen. Of dat klopt, valt zeer te betwijfelen: feit is wel dat er na deze gebeurtenis fysiek weinig van hem is overgebleven. Collega Peter Coret stuitte op een bijzondere tekening in ons archief van het gebalsemde lichaam van Van Speijk met een korte beschrijving van het ‘overblijfsel van het ligchaam’.
De Nederlandse marineofficier Jan van Speijk groeit op als wees in Amsterdam, komt op zijn achttiende bij de marine en vecht tijdens de Java-oorlog (1825-1830) zo nietsontziend dat hij de ‘Schrik der Roovers’ wordt genoemd. Zijn strijd tijdens de Belgische Revolutie (1830) levert hem daarna de Militaire Willems-Orde op, de hoogste Nederlandse dapperheidsonderscheiding. Maar op 5 februari 1831 komt er een eind aan zijn militaire carrière en zijn leven: dan laat Van Speijk zijn eigen kanonneerboot exploderen in de haven van Antwerpen om te voorkomen dat de munitie in handen valt van de Belgen.
Enkele dagen later wordt een deel van het stoffelijk overschot van Van Speijk gevonden. Dit wordt vervolgens overgebracht naar Amsterdam waar het een plek krijgt in een praalgraf in de Nieuwe Kerk. Hoe dat begraven lichaam eruit heeft gezien, weten we dankzij deze tekening. Het komt uit Charters Provinciaal Genootschap van Kunst en Wetenschappen, 1303 – 1845 (toegangsnummer 221, inventarisnummer 1765).
In het dossier zit verder een rapport dat Van Speijk eigenhandig schreef aan boord van korvet Triton. Daarop tekent de marineofficier aan dat hij op 23 mei 1829 57 mijl met de Triton heeft gevaren en dankzij Google Maps Coördinaten komen we er ook al snel achter waar dat moet zijn geweest: vlakbij kaap De Goede Hoop.
Met de Triton komt Van Speijk veilig thuis maar dat geldt niet voor zijn reis met de kanonneerboot nummer twee in de haven van Antwerpen; de boot waaraan voor altijd zijn bekende uitspraak is gekoppeld. Maar meer waarschijnlijk komt dat citaat uit een brief aan zijn nicht op 19 december 1830. Daarin schreef hij dat eerder nog boot en kruid en mij de lugt in gaat dan immer een infaame Brabander te worden of het vaartuig overtegeven. Nog geen anderhalve maand later steekt Van Speijk de lont in het kruit, met alle gevolgen vandien. Volgens de overlevering wordt zijn stoffelijk overschot geidenticifeerd door de Willemsorde op zijn kledij...
Gerard H.A.A. de Bie
zei op 22 december 2016 om 12:02
Maar hoezo was Jan van Speijk een Brabander ? Hij was geboren en opgegroeid en uiteindelijk ook begraven in Amsterdam. Was hij een Brabander omdat hij in de Belgisch Brabants(ch)e stad Antwerpen is omgekomen ? Of had hij in Brabant ook een verblijf en / of een gezin?
Marilou Nillesen
bhiczei op 22 december 2016 om 13:08
Nee hoor, je hebt helemaal gelijk, Gerard. Van Speijk was een rasechte Amsterdammer. Maar "infame Brabanders"; zo werden de opstandelingen in het Noorden veelal genoemd. Daar lees je hier meer over:
Gerard H.A.A. de Bie
zei op 22 december 2016 om 18:21
infame = eerloos, snood; schandelijk. Maar interpreteer ik het goed ? : Was Jan van Speijk een held voor het Noordelijke Holland en een schande voor het Zuidelijke (Belgisch ? - ) Brabant ?
Marilou Nillesen
bhiczei op 22 december 2016 om 22:03
Volgens mij klopt het zo helemaal, Gerard.
Kees Wijnhoven
zei op 25 december 2016 om 19:22
Naar tegenwoordige begrippen, was hij een zelfmoord terrorist!
Zoals ook het begrip(de bewondering) voor Jan Pieterszoon Coen wel enigzins is afgenomen.
Maggy Rond
zei op 17 januari 2017 om 14:17
Naar mijn bescheiden mening interpreteert Gerard de Bie de woorden "Infame Brabander" nog net niet helemaal correct. In de Noordelijke Nederlanden werd over de zuidelijke opstandelingen gesproken met die term. Van Speijk geloofde kennelijk oprecht dat de Nederlanden dreigden te vervallen tot een soort katholieke Belgische dictatuur. Niet van Speijk was een schande voor de Belgen, de Belgen waren voor van Speijk wat de sharia in Nederland invoeren is voor Wilders.
Floris
zei op 29 april 2023 om 18:07
Een ware held van het vaderland, behouden vaart in het hiernamaals!
